میزان خسارت­های وارده به تولیدات­کشاورزی به­وسیله علف­های­هرز، بیماری­ها، حشرات و سایرآفات از مجموع خسارت­های وارده به محصولات­کشاورزی که در حدود 35 درصد می­باشد، به ترتیب 45، 30، 20 و 5 درصد تعیین شده است.اگر چه کنترل شیمیایی در مورد بسیاری از عوامل خسارت­زا موثر بوده و تحول زیادی در افزایش تولید بوجود آورده است، اما هزینه و تاثیر نامطلوب آنها بر محیط­زیست و کیفیت محصولات کشاورزی منجر به توجه بیشتر به استفاده از روش­هایی شده است که در آنها نیاز به مصرف مواد شیمیایی کم بوده یا نباشد (رنجبر و همکاران، 1386). تولید محصولات کشاورزی علاوه بر شرایط اقلیمی و مخاطرات پیش­بینی نشده در وهله اول تابع عوامل مدیریتی خاصی است که تاثیرات مهمی در تولید پایدار کشاورزی دارد. این عوامل به طور کلی شامل مدیریت خاک، آب، آفات و بازاریابی است که هر یک از این بخش­ها، خود دارای مسایل و معضلات بی­شماری است، اما در این بین، مدیریت تلفیقی آفات نقش مهمی در فرآیند تولید محصولات کشاورزی دارد (نوری و همکاران، 1390). خسارت آفات به محصولات کشاورزی دارای سابقه طولانی بوده و هر ساله با وجود مصرف سموم شیمیایی نه تنها خسارت آفات کنترل نمی­شود، بلکه سطح آلودگی مزارع نیز افزایش می­یابد ( نوری و همکاران، 1385 به نقل از شریفی مقدم، 1383).

در سال­های اخیر و با توجه بیشتر بشر به محیط زیست، کارگزاران بخش، مدیریت تلفیقی آفات را به­منظور کنترل آفات و بیماری­های گیاهی معرفی نموده­اند که مفید و در عین حال بیشتر از دیگر راهکارها به طبیعت نزدیک می­باشد.

مدیریت تلفیقی آفات، یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت آفات است که بر ترکیبی از روش­های معمول تکیه دارد. برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات از اطلاعات جامع و جاری درباره چرخه زندگی آفات و ارتباطات آنها با محیط استفاده می­کند (2009 Ofuoku et al.,). ترویج اثر بخش مدیریت تلفیقی آفات نیازمند شناسایی محورها و مؤلفه­های اصلی مدیریت تلفیقی آفات به­منظور سیاست­گذاری و برنامه­ریزی عملی با مشارکت کشاورزان است. این مهم می­تواند از طریق اجرای برنامه­های مدیریت تلفیقی از طریق رهیافت­های مشارکتی ترویجی همانند رهیافت مدارس مزرعه­ای صورت گیرد، زیرا در فرآیند توسعه سرمایه انسانی مهم­ترین عامل به­شمار می­آید و استفاده از رهیافت­های مشارکتی عامل موفقیت برنامه­های توسعه کشاورزی از جمله مدیریت تلفیقی آفات محسوب می­شود(شریفی و همکاران، 1386).

علی­­رغم تلاش­های فراوانی که در دهه­های اخیر برای آموزش روستائیان صورت گرفته، هنوز دانش و آگاهی روستاییان برای مدیریت تلفیقی آفات کافی نیست. این امر از آن حکایت دارد که شیوه­های به­کار گرفته شده از کارایی لازم برخوردار نبوده است. موفقیت برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات به انگیزش­ها، مهارت­ها، و دانش کشاورزان و همچنین مشارکت گروه­های محلی و جوامع بستگی دارد. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

1-2- بیان­مسأله

آفات و بیماریهای­گیاهی از عوامل مهم تهدید­کننده و محدودکننده توسعه کشت زیتون یا هر نبات دیگری نیز می­باشند. نیاز مبرم کشور به روغن و وابستگی شدید به خارج از کشور جهت تأمین آن باعث شد تا سیاست‌گذاران بخش کشاورزی به منظور کاهش وابستگی اقدام به توسعه سطح زیر کشت گیاهان روغنی برای نیل به این هدف کنند که در این راستا یکی از گیاهانی که مقرر شد سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یابد، زیتون بود. با توجه به برنامه وزارت جهادکشاورزی در راستای خودکفایی روغن خوراکی، جایگاه زیتون در تولید روغن مورد نیاز کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. شهرستان رودبار دارای1/7804 هکتار (تا پایان سال 91) سطح زیر کشت زیتون، که از این سطوح 9/5625 هکتار باغات بارده و 2/2178 هکتار باغات غیربارده می­بوده (صالحی، سازمان جهاد­کشاورزی استان گیلان) و بدین­جهت یکی از قطب­های تولید زیتون و نیز روغن زیتون در سطح کشور می­باشد. تا چندی پیش به جز شرایط آب و هوایی فاکتور دیگری به طور عمده تهدید کننده این برنامه توسعه نبود ولی از مردادماه سال 83 که برای اولین‌بار آفت مگس زیتون از کشور گزارش شد، زنگ خطر به صدا درآمد و در مدت کمتر از سه ماه دامنه گسترش آفت ۱۳ استان را در بر گرفت. مگس زیتون یکی از مهم‌ترین آفات زیتون است. لارو این آفت با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه‌ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون و باعث ورود قارچ‌های بیماری­زا از محل سوراخ ورودی لاروها شده و اسیدیته داخل میوه‌ها را به میزان دو تا چهار برابر افزایش می­دهد. اگر میوه‌ها از واریته‌های کنسروی باشد، بازارپسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می‌رود و هم‌چنین این حشره قادر است باکتری مولد گال زیتون را هم انتقال دهد.

وزارت جهادکشاورزی به جهت جلوگیری از خسارت آفت مگس زیتون، هر ساله هزینه­های هنگفتی را جهت تهیه و تدارک عوامل و تجهیزات مدیریت تلفیقی آفت متقبل می­شود و خصوصاً نهاده­های کنترل مگس زیتون از قبیل کارت زرد چسبنده، پروتئین هیدرولیزات و سم مالاتیون را بصورت رایگان در اختیار باغ­داران قرار می­دهد ولی باغ­داران زیتون برای کنترل آفت مگس زیتون با مدیریت جهادکشاورزی شهرستان رودبار به روش مدیریت تلفیقی، همکاری نمی­نمایند (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، 1391). از آنجایی­که به­دلیل وجود عوامل متعدد فردی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پیرامون کشاورزان، عوامل زیادی در پذیرش و عدم پذیرش و تغییر در سیستم تاثیر­گذار هستند، بنابراین شناسایی این عوامل و جهت دادن سیاستها به سمت آنها، از جمله راهکارهای اصلی برای پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون (Bactrocera oleae) برای باغداران زیتون است لذا این تحقیق سعی دارد عوامل دخیل در عدم­ مشارکت باغ­داران زیتون شهرستان رودبار در مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون را شناسایی، تا براساس آن بتوان راهکاری در جهت افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغ­داران زیتون شهرستان رودبار ارائه نماید تا راه­گشای کارشناسان مجری طرح باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

اهمیت موانع پذیرش فن­آوری­ها در توسعه کشاورزی پایدار، شناخت این عوامل کمتر به صورت یک موضوع فرعی و در چارچوب شناخت عوامل موثر بر پذیرش در مطالعات پیشین به آن پرداخته شده است. به همین دلیل، نمی­توان چارچوب مشخصی برای شناخت موانع اصلی یافت. نکته شایان توجه دیگر، وابسته بودن موانع پذیرش به زمینه اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منطقه­ای است که فن­آوری­ها در آنجا معرفی شده است که به احتمال زیاد علت اصلی آن، خلاء و نبود یک چارچوب مشخص است (ویسی و همکاران، 1388).

مگس زیتون (Bactrocera oleae) یکی از مهم­ترین آفات زیتون در مناطق زیتون­خیز دنیا محسوب می­شود(سروش و همکاران، 1389). در باغ­هایی که اقدامات کنترلی در آن­ها اجرا نمی­شود این آفت تا 100 درصد خسارت ایجاد می­کند (Cristofard et al., 2005). در ایران از گذشته­ی دور مگس زیتون جزء آفات قرنطینه­ای بوده است. برای اولین بار در تاریخ پنجم مردادماه سال 83 در منطقه­ی رستم­آباد به وجود این آفت پی بردند. متعاقب مشاهده­ی آفت در استان گیلان، آلودگی در زیتون­کاری­های سایر استان­ها، از جمله زنجان و قزوین نیز مشخص شد. با ردیابی­هایی که از این آفت در کل کشور به عمل آمد، مشخص شد که بیشتر نقاط زیتون­کاری شده­ی کشور آلوده هستند (Jafari and Rezaei, 2005).

با توجه به اهمیت ویژه­ای که این آفت از نظر زیان اقتصادی روی میوه­ی زیتون دارد، لازمه تهیه­ی برنامه اصولی در مدیریت کنترل آن می­باشد. سازمان حفظ­نباتات کشور برای کنترل آفت مگس زیتون از سال 83 در سطح استان­های گیلان، قزوین و زنجان که بیشترین آلودگی به این آفت را داشتند اقدام به توزیع لوازم و تجهیزات کنترل این آفت نمود. در همین سال مقدار 1035000 کیلوگرم میوه آلوده به مگس زیتون، به جهت مبارزه با این آفت در شهرستان رودبار معدوم گردید و در همان سال خسارتی بین90-10 درصد به محصول زیتون باغات شهرستان رودبار وارد آمد (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان). هم اکنون سازمان حفظ­نباتات با همکاری بخش­های ترویج و حفظ­نباتات مدیریت­ جهاد کشاورزی شهرستان­ رودبار در حال مدیریت تلفیقی این آفت می­باشد و با برگزاری کلاس­های آموزشی، برنامه رادیویی، توزیع لوازم و امکانات مبارزه با آفت مگس زیتون و اطلاعیه­های پیش­آگاهی، کشاورزان را ترغیب به استفاده از این روش نموده است. با این که مدت چند سالی است که از این روش برای کنترل آفت در شهرستان رودبار استفاده می­شود ولی هنوز عده­ کثیری از باغداران زیتون از پذیرش آن خودداری می­کنند. از آنجا که تحقیقاتی در زمینه پذیرش و یا عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور، علی­الخصوص در شهرستان رودبار که مهد زیتون کشور است انجام نشده، نتایج حاصل از این تحقیق می­تواند راهنمایی باشد برای مجریان طرح که به دنبال راه­کارهایی برای افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی مگس زیتون توسط باغداران زیتون و در نهایت، باعث افزایش بهره­وری گردد. این موضوع خود می­تواند برای باغداران زیتون رودبار به جهت علمی و به­روز نمودن سطح آگاهی­های آنان مثمرثمر واقع گردد.

1-4- اهداف و سوالات

1-4-1- اهداف

1-4-1-1- هدف کلی

– بررسی علل عدم مشارکت باغ­داران زیتون در مدیریت تلفیقی مگس میوه زیتون.

1-4-1-2- اهداف اختصاصی

– بررسی ویژگی­های فردی، زراعی،  اقتصادی و اجتماعی پاسخ­گویان.

– تعیین سهم هر یک از عوامل موثر در عدم پذیرش مدیریت تلفیقی مگس زیتون.

– بررسی میزان دانش (آگاهی) باغداران زیتون مورد مطالعه در مورد مدیریت تلفیقی مگس زیتون.

1-4-2- سوالات

– چه تفاوتی بین گروه­های پذیرنده مدیریت تلفیقی مگس زیتون از نظر ویژگی­های فردی، زراعی و اجتماعی وجود دارد؟

– چه عواملی در تبیین رفتار باغداران در پذیرش یا عدم پذیرش فناوری­های مدیریت تلفیقی تاثیر­گذار است؟

1-5- محدوده تحقیق

محدوده تحقیق، شامل باغداران­ زیتون مناطق مختلف شهرستان رودبار در شهرهای رستم­آباد، رحمت­آباد، لوشان، منجیل و حومه مرکزی رودبار که دارای باغات زیتون بارده هستند می­باشد و زمان اجرای طرح از بهمن سال1391 لغایت تیرماه 1392 در نظر گرفته شده است.