خصوصیات اکولوژیکی و فیتوشیمیایی دو گونه مرزه بختیاری و مرزه کلاری |
گیاهان دارویی[1] به گیاهانی گفته میشود که دارای مواد مؤثره[2] مشخصی باشند و در درمان بیماری یا پیشگیری از بروز آن در انسان یا دام مورد استفاده قرار گیرند و همچنین نام آنها در یکی از فارماکوپههای[3] معتبر بین المللی ذکر شده باشند (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1386).
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامت جوامع، هم از لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها، برخوردار بوده و هستند. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و در طول نسلها یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر بوده است (قاسمی، 1388). گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمانهای گیاهی و به طور کلی فرآوردههای طبیعی، به ویژه در سالهای اخیر روبه افزایش بوده و مهمترین علل آن، اثبات آثار مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگیهای زیست محیطی که کره زمین را تهدید میکند، از سوی دیگر بوده است. در حال حاضر، حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشأ طبیعی و گیاهی تشکیل میدهد (آریا پور و میرزایی ملا احمد ، 1389).
اگرچه داروهای شیمیایی به طور سریع اثر بخشند ولی اکثر آنها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای میگذارند. در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آن که به تدریج تأثیرگذار میباشند، دارای اثرات مفیدی بوده و چندان اثرات جانبی ندارد. مواد مؤثره گیاهان، به خصوص عطریات و اسانسها، موارد استفادهی متعدد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایش، صنایع مواد شیمیایی خانگی دارند، به طوری که بدون حضور مواد مؤثرهی مذکور، ساخت و تهیهی بسیاری از محصولات امکانپذیر نخواهد بود (امید بیگی، 1384).
جنس مرزه (Satureja) متعلق به تیرهی نعناعیان (Lamiaceae)، مشتمل بر حدود 200 گونهی علفی و درختچهای، که به طور وسیع در منطقهی مدیترانه، آسیا و آمریکای شمالی گسترده شده است (Cantino et al., 1992). در فلور ایران، این جنس با 12 گونهی متداول مشاهده شده میان رشته کوهها در قسمت جنوب غربی کشور بیان گردیده است (Jamzad, 1992 ; Rechinger, 1982).
همهی 9 گونهی اندمیک مرزه در فلور ایرانیکا گزارش شده است، دو گونهی مرزه کلاری (Satureja Kallarica Jamzad.) و مرزه بختیاری (Satureja Bachtiarica Bunge.) در منطقه چهارمحال و بختیاری، جنوب غربی ایران گسترده شدهاند (Mozaffarian, 2008).
2-1- بیان مسئله
در سالهای اخیر محققان پژوهشهای زیادی در خصوص تهیه، تولید، فرآوری و اثر درمانی داروهای گیاهی بر انسان انجام دادهاند. اغلب آنها بر این اعتقادند که منابع گیاهی به دلیل فراوانی، سالم بودن و پایدار بودن، از ارزش قابل توجهی در مقایسه با داروهای شیمیایی برخوردارند. به همین دلیل اغلب محققان بر این باورند که اثر بخشی داروهای شیمیایی موجود، برای درمان انسان به دلیل افزایش مقاومت پاتوژنها به این داروها، روز به روز، در حال کاهش است. نتایج اکثر تحقیقات، مؤید این مطلب است که ترکیبهای ثانویهی موجود در گیاهان دارویی، سبب کاهش رشد و حتی مرگ اکثر پاتوژنها بالأخص باکتریها میشود. همچنین این مواد بر خلاف داروهای شیمیایی، مسمومیت کمی را در سلولهای میزبان ایجاد میکنند یا به عبارتی، اثرات جانبی داروهای طبیعی کمتر از داروهای مصنوعی است (قاسمی، 1388).
ماهیت طبیعی گیاهان دارویی باعث سازگاری بیشتر با بدن و رفع عوارض جانبی میشود. گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی و وجود ترکیبات همولوگ دارویی در کنار هم، با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند، لذا به خصوص در موارد مصرف طولانی و در بیماریهای مزمن، بسیار مناسب میباشند. کشور ایران به تنهایی به اندازه چهار برابر قاره اروپا دارای شرایط اقلیمی برای تولید گیاهان دارویی است، از این رو تولید این گیاهان میتواند در کنار طلای سیاه، نام طلای سبز را وارد سبد اقلام صادراتی کشورمان
خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir
قرار دهد (هاشمی نژاد و بهادری، 1387).
همانطور که میدانیم گیاهان دارویی مخازن غنی از متابولیتهای ثانوی یعنی مخازن مواد مؤثرهی اساسی بسیاری از داروها هستند. مواد مذکور اگرچه اساساً با هدایت فرآیندهای ژنتیکی ساخته میشوند، ولی ساخت آنها به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار میگیرد. باتوجه به اینکه عوامل محیطی سبب تغییراتی در رشد گیاهان دارویی و کیفیت و کمیت مواد مؤثره آنها میگردد، زمانی محصول یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است که مقدار متابولیتهای اولیه و ثانویهی آن به حد مطلوب رسیده باشد. بر پایهی تحقیقات انجام شده، عوامل محیطی محل رویش گیاهان دارویی در سه محور بر آنها تأثیر میگذارد: تأثیر بر مقدار کلی مادهی مؤثرهی گیاهان دارویی، تأثیر بر عناصر تشکیلدهندهی مواد مؤثره، تأثیر بر مقدار تولید وزن خشک گیاه.
نور، درجه حرارت، آبیاری و ارتفاع محل از مهمترین عوامل محیط رویش گیاهان دارویی میباشند که تأثیر بسیار عمدهای بر کمیت و کیفیت مواد مؤثرهی آنها میگذارند (امید بیگی، 1384).
نوع، تعداد و تنوع گونههای گیاهان دارویی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونههای گیاهی دارویی است که از طبیعت جمعآوری شده و بعضاً با شیوههای نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونهها میانجامد، بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه میسازد. استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع، که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینهتر و سادهتر از صنایع دارویی و شیمیایی است، میتواند مؤثر باشد (آریا پور و میرزایی ملا احمد، 1389).
با توجه به اینکه در حال حاضر مواد اولیه دارویی در ایران کمتر ساخته میشود و در صنعت داروسازی به طور ریشهای نیازمند این مواد میباشیم، استفاده از منابع گیاهان دارویی داخلی که از دیرباز در ایران به صورت وسیع و سنتی رواج داشته است، یکی از راههای کاهش این نیاز میباشد. امید است با توجه بیشتر و مضاعف نسبت به گیاهان دارویی، بتوانیم در آینده از این منبع عظیم ملی در داخل و در صادرات به خارج از کشور بهرهمند شویم (آزاد بخت، 1378).
فصل دوم: کلیات و بررسی منابع
1-2- گیاهان دارویی در جهان و ایران
در بین ملل جهان، مصریان قدیم را باید نخستین ملتی دانست که از گیاهان دارویی به طور غیر قابل تصوری استفاده مینمودند. استفاده از خواص گیاهان جهت درمان بیماریها، نزد ملل هند و اروپایی، رواج فراوان داشته است. دانشمندان یونانی نظیر تئوفراست، بقراط، ارسطو، جالینوس اشخاص نامداری در جهان بودند که در زمینهی درمانهای گیاهی خدماتی بسیار ارزنده به جامعهی بشری عرضه نمودند. در غالب کشورهای جهان، مراکزی وجود دارد که در آنها، گیاهان مفید دارویی و فرآوردههای آنها در معرض استفادهی مردم قرار میگیرد. زیرا به علت اعتقادی که مردم به اثرات درمانی گیاهان و بیزیان بودن آنها دارند، به مواد شیمیایی پناه نمیبرند و از گیاهان معرق استفاده میکنند (زرگری، 1374).
به طور کلی گیاهان دارویی بیشتر در نواحی معتدل میرویند، ولی برخی از تیرههای گیاهی واجد گیاهان دارویی که گستردگی بیشتری نیز دارند، به نواحی گرمسیری و مدیترانهای تعلق دارند. جایگاه گروهی یا جغرافیایی برخی از گیاهان دارویی شناخته شده در جهان عبارتند از: اروپا، منطقهی مدیترانه، آسیای غربی و مرکزی، جنوب آسیا (شبه قارهی هند)، آسیای شرقی و جنوب شرقی، آفریقا، آمریکا، استرالیا. توزیع جغرافیایی و پراکندگی گیاهان دارویی و ادویهای در دو ناحیهگرمسیری و نیمهگرمسیری و ناحیهی معتدل، نشانگر اقلیم مناسب برای کشت این گیاهان است (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1386).
کشور کهن ایران از نظر گیاهان دارویی توانمندی کمنظیری دارد. از نظر تنوع گیاهی وجود بیش از 10000 گونه که 3000 گونه آن بومی و اختصاصی است، بیانگر غنی بودن فلور گیاهی کشور است. نکته جالب برای یک مقایسهی ساده اینکه تعداد گونههای گیاهی که در ایران رویش دارند از تعداد گونههای گیاهی در تمام اروپا بیشتر است. از میان کتب و تعالیم پزشکی، میتوان از اشخاص نامداری مانند محمد ابن زکریای رازی، علی ابن عباس، مجوسی، ابن سینا، ابن مندویه، ابن هندو و سید اسماعیل رازی یاد نمود. هم چنین اولین کتاب اطلاعات داروسازی توسط شاهپور سهل در دانشگاه جندی شاپور تدوین و به جامعه بشری عرضه گردید. ازجمله اقدامات در سالیان اخیر میتوان به تهیه و تدوین فهرست گیاهان دارویی متداول در طب سنتی و فهرست عرقیات گیاهی متداول اشاره نمود (زرگری، 1369).
1- Medicinal plants
فرم در حال بارگذاری ...
[جمعه 1400-05-15] [ 04:25:00 ب.ظ ]
|