یکی از طرح‌های آبی که در استان آذربایجان‌شرقی اجرا شده است طرح سد و شبکه ستارخان شهرستان اهر می‌باشد که در راستای سیاست کلی سازمان آب استفاده از مشارکت بهره‌برداران در مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه از اهمیت بسیاری برخوردار است . با توجه به وجود مشکلات متعدد در این شبکه تحقیق حاضر به تبیین عوامل موثر بر تمایل بهره‌برداران به مشارکت در مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه آبیاری در اراضی پایاب سد ستارخان پرداخته تا با شناسایی عوامل موثر بر تمایل بهره‌برداران به مشارکت و جلب مشارکت بهره‌برداران در مدیریت شبکه‌های آبیاری از مشکلات عدیده‌ای که در این شبکه‌ها وجود دارد کاسته شده و شاهد بهبود بهره‌وری آنها باشیم.

 

2-1- بیان مسئله

 

مسئله اصلی این پژوهش مشارکت و تمایل بهره‌برداران به مشارکت در مدیریت آبیاری می باشد. تجارب جهانی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری در دهه‌های اخیر در سطح جهانی و به ویژه درکشورهای درحال توسعه نشانگر این است که به امرگسترش توسعه فیزیکی شبکه‌های آبیاری توجه زیادی مبذول گردیده ولی مسئله بهره‌برداری و نگهداری از شبکه‌ها و مشارکت زارعین در امر مدیریت، نگهداری و بهره‌برداری از شبکه‌ها کمتر مدنظر قرارگرفته است. حاصل این عدم توجه در کشورهای درحال توسعه کاهش راندمان کلی آبیاری تا میزان 25 تا 30% و تخریب وفرسودگی ساختار فیزیکی شبکه‌ها می‌باشد. به طورکلی بکارگیری تمهیدات لازم برای بهره‌وری مؤثر از منابع آب دردسترس در راستای بالا بردن راندمان شبکه‌های آبیاری برای آینده‌ای که درآن رقابت برای مصرف آب درحال افزایش است و دولت‌ها یارانه عملیات بهره‌برداری و نگهداری از شبکه‌های آبیاری را محدود و یا حذف خواهند نمود، از طریق مدیریت کارا در قالب تشکل‌های قانونمند آب‌بران(تشکل کشاورزان مصرف کننده آب) قابل حصول می‌باشد(امید و همکاران، 1388).   

 

سیاست واگذاری یا مشارکت کشاورزان در امر مدیریت، بهره‌برداری و نگهداری از شبکه‌های آبیاری از اواخر دهه 80 میلادی و عمدتاً به لحاظ ناتوانی سازمان‌های دولتی مسئول بهره‌برداری و نگهداری شبکه‌ها در امر جمع آوری آب‌بها و بالطبع عدم تأمین هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری سیستم‌های آبیاری مورد توجه خاص قرار گرفته است(همان منبع). با وجود این، انتقال مدیریت آبیاری به کشاورزان به معنی رها کردن مسئولیت‌ها و از سرباز کردن مسا‌ئل و مشکلات آبیاری از سوی دولت نیست بلکه رویکردی مشارکت مدار و مردم مدار برای افزایش بهره‌وری منابع آب و خاک و توسعه پایدار مناطق کشاورزی و روستایی می باشد.

 

 بررسی‌ها نشان می‌دهد نگهداری ضعیف شبکه‌های آبیاری فقط یک مشکل مالی نیست بلکه ریشه در مسایل مدیریتی دارد.

 

  با توجه به اینکه توسعه فیزیکی شبکه‌های آبیاری در کشورمان بدون توجه به بهره‌برداری و نگهداری شبکه‌ها و مشارکت بهره‌برداران در این مورد صورت گرفته، درحال حاضر کارایی این شبکه‌ها پایین و حدود 30 درصد می‌باشد(امید و همکاران، 1388). دولت نیز علی رغم اینکه در برنامه‌های مختلف توسعه به جلب مشارکت بهره‌برداران تاکید داشته و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو به دنبال تحقق این امر هستند، جلب مشارکت بهره‌برداران به کندی صورت گرفته و کارایی شبکه‌های آبیاری همچنان پایین است.

 

 سد ستارخان شهرستان اهر نیز یکی از طرح‌هایی است که در استان آذربایجان‌شرقی اجرا شده و درمرحله بهره‌برداری می‌باشد و سازمان آب استان نیز به جلب مشارکت بهره‌برداران پایاب سد جهت ارتقای کارایی سد و شبکه و کاهش بار مالی دولت جهت نگهداری شبکه تاکید دارد. سوال اصلی این است که چه عواملی بر نظر موافق یا مخالف بهره‌برداران در مورد مشارکت در مدیریت و نگهداری شبکه آبیاری تاثیر

 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 می‌گذارند و این پژوهش به دنبال تبیین این عوامل است تا با تقویت نقاط مثبت و رفع محدودیت‌ها موجبات مشارکت بیشتر بهره‌برداران را فراهم آورد.

 

 با توجه به مطالعاتی که در منطقه مورد مطالعه انجام شده و طرحهای آبی اجرا شده نشان می‌دهد که میزان مشارکت بهره‌برداران در مدیریت آبیاری در حد مطلوب و بالایی قرار دارد. در‌مطالعه‌ای که در منطقه مورد مطالعه یعنی اراضی پایاب سد ستارخان اهرتوسط دفتر مطالعات سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی صورت گرفته این موضوع را تایید می‌کند( دفتر مطالعات سازمان آب آذربایجانشرقی 1374) در طرحهای مشابه در دیگر نقاط منطقه نیز همین امر مورد تایید است . در طرح سد و شبکه قیصرق سراب که توسط سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان ‌شرقی به اجرا درآمده ، مطالعات نشان دهنده مشارکت بیش از 90 درصدی بهره‌برداران درمدیریت آبیاری شبکه می باشد(دباغی، 1390).

 

3-1- اهمیت و ضرورت موضوع

 

مهمترین ضرورتهای ظهور مدیریت مشاركتی آبیاری در كشورهای مختلف شامل؛كمبود سرمایه- گذاری دولت در بخش آبیاری، نگهداری نامناسب سیستم‌های آبیاری، عدم توانایی دولت درجمع کردن پول كافی از مصرف‌كنندگان آب و عملكرد ضعیف سیستم‌های آبیاری می‌باشند(تبرایی و همکاران،1390). در این رابطه تلاش‌های زیادی دركشورهای مختلف جهت انتقال مدیریت سیستم‌های آبیاری از دولت به بخش خصوصی یا سازمان‌های محلی صورت گرفته است.

 

با توجه به اهمیت موضوع، در کشور ما نیز از سال 1370 مسئله جلب مشارکت بهره‌برداران در دستورکار بخشهای آب و کشاورزی قرار گرفته و در برنامه‌های توسعه کشور نیز بر آن تاکید شده است لیکن تا کنون توفیق چندانی حاصل نشده است. بهره‌برداران تمایل چندانی برای مشارکت در مدیریت آبیاری نداشته و نگهداری و مدیریت شبکه‌ها را از وظایف دولت می‌دانند. با وجود اینکه مشارکت منسجم واصولی تشکل‌های بهره‌برداران در مدیریت آب که در نهایت به انتقال مدیریت آب می انجامد، نیازمند تدوین قوانین لازم و حمایت‌های دولتی متعدد است اما تمایل بهره‌برداران به مشارکت در مدیریت منابع آب از مهمترین ضروریات است چرا که مشارکت به هر صورتی که باشد باید ناشی از تمایل درونی افراد بوده و چنانچه افراد دریابند که همکاری و مشارکت آنها می‌تواند مشکلی از مشکلات زندگی اجتماعی و اقتصادی آنها را برطرف سازد، در مشارکت درنگ نخواهند کرد(سالکی، 1369).

 تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

با توجه به اهمیت مشارکت بهره‌برداران در مدیریت آبیاری و نگهداری شبکه ضرورت انجام  تحقیق از جهات زیرقابل ذکر می باشد.

 

1-افزودن بر غنای ادبیات مشارکت در منطقه مورد مطالعه در زمینه مدیریت شبکه‌های آبیاری

 

2-تبیین جایگاه مطالعات اجتماعی در طرحهای منابع آب قبل از اجرا و نگهداری این طرحها

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...