سرزمین فراهان، منطقه وسیعی در استان مرکزی است. یکی از رویدادهای مهم و قابل بررسی منطقه فراهان پیشینه مذهبی آن است. سیر ورود و گسترش مذهب تشیع در فراهان از آن جهت مهم است که با تمام جوانب زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مردم منطقه در ارتباط است و به همین جهت در این تحقیق به تشیع منطقه پرداخته خواهد شد.

تداوم تشیع در فراهان تا دوره صفویه که تشیع در ایران رسمی می شود با فراز و فرود هایی همراه است که علت ان را باید در نوع دیدگاه حاکمان منطقه به این مذهب، سیر مهاجرت علویان به این سرزمین و تبادلات فرهنگی بین فراهان با نواحی همسایه مثل قم و کرج ابودلف، جستجو کرد.

 

هدف این تحقیق نیز ان است که به بررسی هر کدام از عوامل مذکور و میزان تاثیر آنها بر تحولات مذهبی منطقه بپردازد تا عوامل موثر در تشیع منطقه را مشخص کند.

 

کلمات کلیدی : تشیع، فراهان، فرهنگ، مذهب

 

کلیات تحقیق

 

ارزش و اهمیت تحقیق (اهداف و ضرورت تحقیق)

 

بررسی تشیع منطقه می‌توانست از موضوعات اساسی و مهم در تاریخ فراهان باشد و با توجه به این‌که تحقیق کامل و جامعی در این زمینه صورت نگرفته بود، ضرورت آن بیشتر احساس می‌شد. به همین دلیل این‌جانب بر آن شدم تا با کمک خداوند و در حد مقدور و با توجه به منابع موجود در خصوص تشیع منطقه تحقیق کنم و نتیجه آن را به‌صورت یک مجموعه ارائه دهم.

 

بحث و بررسى در موضوع تاریخ تشیّع شهرها ازآن‌رو ضرورى است كه پیشینۀ مذهبى مردم این مرزوبوم و به‌خصوص رفتارهاى اجتماعى برخاسته از مذهب را نشان مى‌دهد و مى‌تواند در شناخت علل برخى رویدادها در نسل‌هاى بعدى، به مورخ و جامعه‌شناس یارى رساند. باآنکه نفس آشنایى با تاریخچۀ مناطق و بررسى تواریخ محلی ارزشمند است، معرفى شخصیت‌هاى تاریخى، كه بسا در لابه‌لاى كتاب‌هاى قدیم گمنام مانده‌اند و همچنین آشنایى دقیق‌تر و علمى با آثار برجای‌مانده از آن دوره‌ها، بر ضرورت چنین مباحثى مى‌افزاید.

 

طرح مسئله

 

تشیع فراهان از دیرباز موردتوجه و اشاره منابع مختلف تاریخی قرار داشته است، ولی فقدان وجود یک اثر مستقل دراین‌باره، بنده را بر آن داشت تا به بررسی مستقل این موضوع بپردازم. مسئله اصلی این تحقیق بررسی ورود تشیع به منطقه فراهان است. در همین راستا سؤال تحقیق این‌گونه مطرح شد.

 

سوال اصلی

 

 ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان چگونه صورت پذیرفته است؟

 

البته این موضوع در محدوده زمانی تا سال 905 هجری قمری، یعنی از ورود مذهب تشیع به ایران و منطقه جبال تا آغاز دوره سلطنت صفویان که مذهب شیعه در ایران رسمی شد را شامل می‌شود. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

سؤالات فرعی

 

 1- دلایل و زمینه‌های ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان چیست؟

 

 2- مهم‌ترین چالش‌ها و موانع ورود تشیع در فراهان چه بود؟

 

 3- رشد و گسترش تشیع در فراهان چه فراز و نشیب‌هایی را طی کرد؟

 

 4-رشد و گسترش تشیع چه اثرات و پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر فراهان داشت؟

 

فرضیات تحقیق

 

فرضیات اصلی تحقیق این است که عوامل مهم و مؤثر در تشیع منطقه فراهان، رواج تشیع در قم و نزدیکی آن به منطقه، عبور علویان مهاجر از این ناحیه و توجه مردم منطقه به اندیشه های ضد استبدادی و تلاش برای مقابله با ظالم تشیع است. فرضیه رقیب تحقیق نیز می‌تواند وجود عقاید شیعی از همان ابتدای ورود تشیع به ایران باشد.

 

ادبیات تحقیق

 

رساله بعدی که شباهت کلی به این بحث دارد، مربوط به خانم الهام فهیم بود که با موضوع جغرافیای تاریخی فراهان به بررسی منطقه پرداخته بود ولی با توجه به منابع استفاده‌شده اطلاعات دقیقی از وضعیت مذهبی نمی‌دهد در این اثر نیز همانند نوشته پیشین مطالب تکراری جغرافیای تاریخی بررسی‌شده که بیشتر توصیفی بوده و تحلیلی در آن به کار نرفته است و بیشتر کلیات تاریخی منطقه بررسی‌شده است ولی اطلاعات مناسبی در خصوص جغرافیای تاریخی می دهد که بنده نیز از برخی اطلاعات آن در این پژوهش استفاده کرده ام.

 

در ساله دیگری که به لحاظ موضوعی شباهت زیادی به موضوع این رساله داشت پایان‌نامه آقای مسعود هرورانی بود که در این رساله نیز به جغرافیای تاریخی فراهان و آشتیان پرداخته‌شده است ولی با توجه به مطالبی که در آن بیان‌شده و نویسنده خود، آنها را بررسی کرده، مطالب متفرق و اندکی در خصوص ویژگی‌های دینی و مذهبی و بررسی علمی این موضوع بیان‌شده و مانند سایر رساله ها به جغرافیای تاریخی دوره های جدیدتر فراهان بیشتر دقد شده که این موجب غفلت از تاریخ دوره های کهن تر منطقه شده است.

 

در خصوص مقالات منتشره در مورد فراهان از استاد ابراهیم دهگان در خصوص بنای تاریخی قلعه فردقان، یکی از روستاهای قسمت شمالی فراهان کنونی مقاله‌ای چاپ‌شده است. در مورد شهر زلف آباد فراهان نیز آقای اسماعیل شراهی مقاله‌ای منتشر کرده که در آن کلیه سفال‌های مکشوفه از محوطه باستانی زلف آباد موردبررسی قرارگرفته است. این مقاله بیشتر با دید باستان‌شناسی بوده و توضیح کامل و دقیقی در خصوص تشیع منطقه وجود ندارد. در پایان باید به این نکته اشاره‌کنم که فراهان از سابقه تاریخی بسیار و پرفرازونشیبی برخوردار است که جای انجام تحقیقات و پژوهش‌های زیادی دارد و این امر باید بیشتر موردتوجه محققین این حوضه قرار گیرد.

 

اهداف

 

هدف کوتاه‌مدت این پژوهش، ارائه اطلاعات دقیقی در خصوص سیر تشیع منطقه فراهان و علل و نتایج رواج این مذهب در منطقه و تأثیرات آن است. هدف بند مدت و نهایی این تحقیق ترغیب سایر محققین و اندیشمندان برای بررسی‌های دقیق‌تر موضوع تشیع در فراهان است تا به چارچوبی دقیق و معتبر درباره تشیع فراهان رسید.

 

روش تحقیق

 

در کل می‌توان گفت اولویت اصلی با منابع مکتوب و منابع دست‌اول است و در مراحل بعدی به شواهد قابل‌مشاهده هم توجه شده است و در پایان سعی شده با در نظر داشتن یک روش ترکیبی نتیجه‌گیری شود.

 

در برخی از مراحل کار بر اساس نوع اطلاعات جمع‌آوری‌شده از روش‌های تحلیلی هم کمک گرفته‌ایم و درمجموع روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است.

 

محدوده زمانی و مكانی

 

این پژوهش زمینه‌های ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان از مناطق تاریخی ایران را بررسی می‌کند. این منطقه درگذشته بزرگ‌تر از اندازه کنونی بوده و علاوه بر فراهان، محدوده‌هایی از ساروق و اراک را نیز شامل می‌شده است.

 

فراهان تاریخی محلی است در نزدیکی همدان (قزوینی،1373: 500) که در آن نمکزاری به مسافت چهار فرسنگ در چهار فرسنگ وجود داشته است، (قزوینی،1373: 500) این منطقه با کویر میقان امروزی برابر است. این منطقه درگذشته با وره (نزدیک آشتیان) و طبرس (تفرش) همسایه بوده (یعقوبی، 2536: 49) و روستای باستانی فردجان (فردقان) نیز مرز شمالی منطقه بوده است. (ابن فقیه، 1349: 75) قسمت جنوب و جنوب غربی فراهان با شهر و منطقه قدیمی کرج ابودلف (حدود کرهرود اراک) همسایه بوده (قمی، 1385: 26) همچنین بر اساس کتاب تاریخ قم، فراهان در قسمت شمال غربی با منطقه انار (قمی، 1385: 231) که امروزه در قسمت غربی شهرستان کمیجان قرار دارد، همسایه بوده است. فراهان در قسمت غرب نیز تا آخر منطقه ساروق امتداد داشته (مستوفی، 1381: 112) و به منطقه کرج ابودلف می‌رسیده است. (شکل 1)

 

محدوده زمانی پژوهش از آغاز ورود اسلام به ایران تا تأسیس حکومت شیعه‌مذهب صفویه در ایران را شامل می‌شود.

 

سازمان‌دهی تحقیق

 

این تحقیق در 3 فصل تنظیم‌شده است. در کلیات تحقیق به بررسی روش تحقیق، سؤالات تحقیق و بررسی پیشینه تحقیق و عمدتا به مسائل کلی که هر پژوهشی دارد پرداخته شده  است.

 

در فصل اول به اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراهان پرداخته‌ایم. در این فصل اوضاع سیاسی در منطقه فراهان و شهرهای مهم آن ازجمله زلف آباد، ساروق و نواحی همسایه منطقه مثل انجدان و کرج ابودلف می‌پردازیم. در قسمت بعدی این فصل نیز مسائل اقتصادی و اجتماعی فراهان را بررسی می‌کنیم.

 

فصل دوم، فصل اصلی تحقیق است که در آن اوضاع تشیع در فراهان را بررسی خواهیم کرد؛ ولی قبل از بررسی تشیع منطقه، به تاریخچه‌ای از تشیع در ایران و شهرهای مهم آن می‌پردازیم. پس‌ازآن به تشیع فراهان می‌پردازیم و عوامل جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ورود تشیع به منطقه را بررسی خواهیم کرد.

 

در فصل سوم و پایانی تحقیق به مهم‌ترین نمادهای تشیع در منطقه، یعنی اماکن مقدسه و شخصیت‌های معروف در تشیع می‌پردازیم و در آن به معرفی اجمالی از مهم‌ترین امام‌زاده‌های منطقه و اشخاص شیعه معروف فراهان اشاره خواهیم کرد.

 

مشكلات و موانع پژوهش:

 

نقد و بررسی منابع

 

در این قسمت، به بررسی منابعی که در این نوشتار از آنها استفاده خواهد شد، اشاره مى‌شود و میزان اهمیت و كاربرد این منبع در تحقیق نیز بیان خواهد شد.

 

 تاریخ طبری، اثر عربى ابوجعفر محمد بن جریر طبرى، تاریخى عمومى از آغاز آفرینش تا 302 ق است كه نام اصلى آن «تاریخ الامم و الرسل و الملوك» بوده و در سال 303 ق نوشته شده است.

 

كتاب به سبب جامعیتِ بخش تاریخ اسلام، كه نتیجه احاطه، بى‏طرفى و امانت‌داری مؤلف است، در بین تواریخ اسلامى بى‏نظیر بوده و این امر باعث اهمیت كتاب شده است. نویسنده در تدوین تاریخ خلفا، از منابع مورخان استفاده كرده، البته از كتاب‏هاى آنان نام نبرده و فقط روایاتشان را با ذكر كامل راویان نقل كرده است…