کمبود آب و مواد غذایی متأثر از بحران های اقلیمی، زنگ خطر را برای کشور ایران  به صدا در آورده است، به ویژه آن که زراعت های دیم و پوشش های منابع طبیعی از ریزش های نامنظم و ناچیز جوی در اکثر سال ها در رنج می‌باشند. خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها معمولاً تأثیرات شدیدی بر منابع آب، محصولات کشاورزی، تجارت و بازرگانی و به طور کلی اقتصاد و بحران‌های سیاسی دارند. به علت قرار گرفتن ایران در کمربند خشک آب و هوایی جهان، بارش های آن از دو ویژگی میزان کم و نوسانات شدید برخوردار است. این دو عامل موجب ایجاد خشکسالی‌هایی با شدت‌های مختلف در کشور می‌شود که خسارت‌های گسترده‌ای را بر نظام اکولوژیک و اقتصادی مناطق تحت تأثیر تحمیل می‌کند.

 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

خشكسالی یكی از بلایای طبیعی است كه به دلیل تاثیر قابل ملاحظه‌ای كه بر روی بخش كشاورزی و اقتصاد دارد، زندگی جمع قابل ملاحظه ای از ساكنان منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خشكسالی بر خلاف بلایایی مانند زلزله یا سیل، به ظاهر تعداد تلفات محدودی دارد ولی معمولاً مناطق وسیع تری را در‌بر‌می‌گیرد و مدت زمان وقوع آن نیز طولانی خواهد بود [68].

 

2-2- خشکسالی و خشکی

 

1-2-2- مفهوم خشکسالی

 

تعریف كلی خشكسالی عبارت از وضعیت كمبود بارش است بطوری كه از نظر میزان به حدی باشد كه یك ناحیه را تحت تأثیر منفی قرار دهد [89]. اما تعریف خشکسالی و ارتباط آن با پدیده‌های هیدرولوژیک بسیار مشکل است زیرا اولاً ممکن است به طور همزمان تمام اجزای سیستم هیدرولوژیک را تحت تأثیر قرار ندهد، ثانیا خشکسالی یک پدیده مطلق نبوده، بلکه کمبود نسبی رطوبت می باشد. در این صورت، تقاضای زیاد برای آب نیز می تواند خشکسالی ایجاد کند، در حالی که بارندگی ممکن است طبیعی باشد [14]. ازطرف دیگر این تعریف بسیار كلی است و تفاوتی بین جنبه‌های مهم خشكسالی یعنی هواشناسی، هیدرولوژیك، كشاورزی واقتصادی و اجتماعی  قائل نشده است [31].

 

تاکنون تعاریف بسیار زیادی از خشکسالی شده است اما هر کدام از این تعاریف دیدگاه خاصی را مدنظر داشته‌اند. به هر حال، عدم وجود یک تعریف جامع و دقیق از خشکسالی و متفاوت بودن آن از دیدگاه‌های مختلف تاکنون مانع از درک کامل مفهوم خشکسالی شده است. حال از آنجا که خشکسالی بر کلیه جنبه های زندگی و بخش های مختلف جامعه خصوصاً تغییر محیط طبیعی تأثیرات مستیقیم و غیر مستقیمی دارد، عدم درک مفهوم آن موجب تردید و رکود در بخش های مختلف اقتصادی، مدیریتی و سیاست گذاری‌ها می شود.

 

از بین تعاریف خشکسالی تعریفی که مقبول‌تر و منطقی‌تر می باشد، عبارت است از این که خشکسالی را می توان معلول یک دوره شرایط خشک غیر عادی دانست که به اندازه کافی تداوم داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یک ناحیه ایجاد شود. در دهه های اخیر در بین حوادث طبیعی که جمعیت های انسانی را تحت تأثیر قرار داده اند، تعداد و فراوانی پدیده خشکسالی از نظر شدت، مدت، فضای تحت پوشش، تلفات جانی، خسارات اقتصادی و اثرات اجتماعی دراز مدت در جامعه، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است. هم چنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است که برخلاف سایر بلایا، این پدیده به تدریج و در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل کرده و اثرات آن ممکن است پس از چند سال و با تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود [20].

 

2-2-2- مفهوم خشکی

 

خشکی یک پدیده اقلیمی است که در اثر فقدان یا کمبود رطوبت اتفاق می افتد. کمبود رطوبت از روی پوشش گیاهی، خاک و پستی و بلندی مناطق خشک مشخص‌می‌شود.شناخت مناطق خشک ممکن است از طریق مطالعات خاک‌شناسی، گیاه‌شناسی و ژئومورفولوژیکی انجام شود. اساس شناخت مناطق خشک اقلیم می‌باشد.

یكی از دلایل اصلی برتری كشت مخلوط بر كشت خالص این است كه در اغلب موارد تولید بیشتری از آن در مقایسه با كشت خالص، از همان مقدار زمین بدست می­آید (Brummer, 1998). افزایش تولید در كشت مخلوط را می­توان به كاهش رشد علف­های هرز، كاهش خسارت آفات و بیماری­ها و استفاده بهینه­تر از منابع نسبت داد (Liebman and Davis, 2000). در كشت مخلوط گرامینه­ها با لگوم­ها، گرامینه­ها با برخورداری از ریشه­های افشان، ساختمان خاك را اصلاح نموده و از این طریق از فرسایش آبی خاک جلوگیری می­كنند (Lazanyi, 2000) و لگوم­ها نیز با برخورداری از ریشه عمودی گرایش به نفوذ در اعماق خاك دارند. بنابراین وجود یك گراس همراه با یك لگوم، در حفاظت خاك نقش مهمی ایفا می­كند.

 

ذرت (Zea mayse L.) به دلیل قدرت سازگاری بالا می­تواند با گیاهان زیادی به صورت مخلوط کشت گردد (Yazdani et al., 2009)، به طوری که در مناطق گرمسیری آمریکای لاتین ٦٠ درصد کشت ذرت به صورت زراعت مخلوط انجام می­شود (Francis and Decoteau, 1993). در چند دهه اخیر افزایش کاربرد کودهای شیمیایی نیتروژنی موجب شده است بقولات علوفه­ای نظیر خلر (Lathryrus sativas L.) که با تثبیت بیولوژیک نیتروژن به حاصلخیزی خاک کمک می­کنند، فراموش شوند. در حالی که، این گیاه از پتانسیل بالای تولید علوفه، توان رشد در خاک­های غیر بارور و فرسایش یافته برخوردار است و بدلیل دوره رشد کوتاه، برای تولید علوفه و مدیریت واحد زراعی مناسب می­باشد (Lazanyi, 2000).

 

فصل دوم: بررسی منابع

 

1-2- کشاورزی پایدار

 

پایداری از دیدگاه­های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اكولوژی معانی متفاوتی دارد. هاشمی دزفولی و همکاران (1379) كشاورزی پایدار را مدیریت صحیح منابع كشاورزی به طوری كه علاوه بر رفع نیازهای در حال تغییر بشر، كیفیت محیط زیست و منابع طبیعی حفظ گردد، تعریف می­کنند. كشاورزی پایدار در قالب كشاورزی ارگانیك نیز مطرح شده است، به طوری كه  علاوه بر كاهش مصرف سموم و كودهای شیمیایی در كشاورزی، استفاده از هورمون­ها و مواد شیمیایی در تغذیه دام­ها نیز به حداقل ممكن برسد (Zhang and Li, 2003).

 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

اگر چه كشاورزی هنوز مهمترین فعالیت انسان در روی كره زمین است، ولی هماهنگی كشاورزی با طبیعت به طور مصنوعی و با پیشرفت علوم جدید به هم خورده است و تخریب اراضی كشاورزی و منابع طبیعی در جهان و آلوده شدن آب و خاك در اثر فعالیت كشاورزی و صنعتی و رشد روز افزون جمعیت، آینده تاریكی را برای بشر خبر می­دهد، بنابراین توجه به كشاورزی پایدار بسیار ضروری می­باشد (Marschner and Rengel, 2003).

 

در گذشته چنانچه زمین تخریب می­شد، انسان می­توانست به جای دیگری نقل مكان كند، ولی امروزه با افزایش جمعیت، این امر غیر ممكن شده است. بدین ترتیب كشاورزی پایدار اجتناب ناپذیر است (Stewart et al., 2003) و البته باید دارای خصوصیات تنوع كشت گیاهان زراعی به جای كشت مداوم یك یا چند گیاه زراعی یك­ساله،  كنترل بیولوژیك آفات و دیگر روش­های ابداعی برای كاهش مصرف آفت كش­ها، پیشگیری بیماری­های دامی به جای استفاده از         ‌آنتی بیوتیك­ها و اصلاح ژنتیكی گیاهان زراعی برای مقاومت به آفات، بیماری­ها، خشكی و استفاده مؤثر از عناصر غذایی باشد (Marschner and Rengel, 2003).

 

لزوم به­كارگیری سیستم­های كشاورزی پایدار خصوصاً در زمین­های زراعی قاره­های آسیا، اروپا و آمریكای شمالی كه مشكل توسعه زمین­های قابل كشت را دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین كشت مخلوط می­تواند تا حدودی راهگشا باشد (كوچكی و همكاران، 1376؛ کوچکی و همکاران، 1386). 

 

هم اكنون چالش اصلی در كشاورزی پایدار این است كه استفاده نهاده­های خارج از اكوسیستم به حداقل كاهش یابد، در حالیكه منابع درون اكوسیستم، به نحو بهتر و راندمان بیشتری مورد استفاده قرار گیرد. برای دستیابی به هدف فوق، شناخت روش­های مدیریت زراعی كه باعث بهبود و یا حفظ تولید در گذر زمان گردد و كمترین خسارت به محیط زیست وارد آید، ضروری به نظر می رسد. از جمله این مدیریت­های زراعی می­توان به گیاهان پوششی، مدیریت تلفیقی آفات و بیماری­ها، تناوب زراعی، جنگل – زراعی و كشت مخلوط اشاره كرد (Altieri, 1995).

گیاهان دارویی[1] به گیاهانی گفته می‌شود که دارای مواد مؤثره[2] مشخصی باشند و در درمان بیماری یا پیشگیری از بروز آن در انسان یا دام مورد استفاده قرار ‌گیرند و هم‌چنین نام آن‌ها در یکی از فارماکوپه‌های[3] معتبر بین المللی ذکر شده باشند (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1386).

 

گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامت جوامع، هم از لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماری‌ها، برخوردار بوده و هستند. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و در طول نسل‌ها یکی از مهم‌ترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر بوده است (قاسمی، 1388). گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی و به طور کلی فرآورده‌های طبیعی، به ویژه در سال‌های اخیر روبه افزایش بوده و مهم‌ترین علل آن، اثبات آثار مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی که کره زمین را تهدید می‌کند، از سوی دیگر بوده است. در حال حاضر، حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشأ طبیعی و گیاهی تشکیل می‌دهد (آریا پور و میرزایی ملا احمد ، 1389).

 

 اگرچه داروهای شیمیایی به طور سریع اثر بخشند ولی اکثر آن‌ها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می‌گذارند. در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آن که به تدریج تأثیرگذار می‌باشند، دارای اثرات مفیدی بوده و چندان اثرات جانبی ندارد. مواد مؤثره گیاهان، به خصوص عطریات و اسانس‌ها، موارد استفاده‌ی متعدد و متفاوتی در صنایع لوازم آرایش، صنایع مواد شیمیایی خانگی دارند، به طوری که بدون حضور مواد مؤثره‌ی مذکور، ساخت و تهیه‌ی بسیاری از محصولات امکان‌پذیر نخواهد بود (امید بیگی، 1384).

 

جنس مرزه (Satureja) متعلق به تیره‌ی نعناعیان (Lamiaceae)، مشتمل بر حدود 200 گونه‌ی علفی و درختچه‌ای، که به طور وسیع در منطقه‌ی مدیترانه، آسیا و آمریکای شمالی گسترده شده است (Cantino et al., 1992). در فلور ایران، این جنس با 12 گونه‌ی متداول مشاهده شده میان رشته کوه‌ها در قسمت جنوب غربی کشور بیان گردیده است (Jamzad, 1992 ; Rechinger, 1982).

 

همه‌ی 9 گونه‌ی اندمیک مرزه در فلور ایرانیکا گزارش شده است، دو گونه‌ی مرزه کلاری (Satureja Kallarica Jamzad.) و مرزه بختیاری (Satureja Bachtiarica Bunge.) در منطقه چهارمحال و بختیاری، جنوب غربی ایران گسترده شده‌اند (Mozaffarian, 2008).

 

2-1- بیان مسئله

 

در سال‌های اخیر محققان پژوهش‌های زیادی در خصوص تهیه، تولید، فرآوری و اثر درمانی داروهای گیاهی بر انسان انجام داده‌اند. اغلب آن‌ها بر این اعتقادند که منابع گیاهی به دلیل فراوانی، سالم بودن و پایدار بودن، از ارزش قابل توجهی در مقایسه با داروهای شیمیایی برخوردارند. به همین دلیل اغلب محققان بر این باورند که اثر بخشی داروهای شیمیایی موجود، برای درمان انسان به دلیل افزایش مقاومت پاتوژن‌ها به این داروها، روز به روز، در حال کاهش است. نتایج اکثر تحقیقات، مؤید این مطلب است که ترکیب‌های ثانویه‌ی موجود در گیاهان دارویی، سبب کاهش رشد و حتی مرگ اکثر پاتوژن‌ها بالأخص باکتری‌ها می‌شود. هم‌چنین این مواد بر خلاف داروها‌ی شیمیایی، مسمومیت کمی را در سلول‌های میزبان ایجاد می‌کنند یا به عبارتی، اثرات جانبی داروهای طبیعی کم‌تر از داروهای مصنوعی است (قاسمی، 1388).

 

ماهیت طبیعی گیاهان دارویی باعث سازگاری بیشتر با بدن و رفع عوارض جانبی می‌شود. گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی و وجود ترکیبات همولوگ دارویی در کنار هم، با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند، لذا به خصوص در موارد مصرف طولانی و در بیماری‌های مزمن، بسیار مناسب می‌باشند. کشور ایران به تنهایی به اندازه چهار برابر قاره اروپا دارای شرایط اقلیمی برای تولید گیاهان دارویی است، از این رو تولید این گیاهان می‌تواند در کنار طلای سیاه، نام طلای سبز را وارد سبد اقلام صادراتی کشورمان 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  قرار دهد (هاشمی نژاد و بهادری، 1387).

 

همان‌طور که می‌دانیم گیاهان دارویی مخازن غنی از متابولیت‌های ثانوی یعنی مخازن مواد مؤثره‌ی اساسی بسیاری از داروها هستند. مواد مذکور اگرچه اساساً با هدایت فرآیندهای ژنتیکی ساخته می‌شوند، ولی ساخت آن‌ها به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می‌گیرد. باتوجه به اینکه عوامل محیطی سبب تغییراتی در رشد گیاهان دارویی و کیفیت و کمیت مواد مؤثره آن‌ها می‌گردد، زمانی محصول یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است که مقدار متابولیت‌های اولیه و ثانویه‌ی آن به حد مطلوب رسیده باشد. بر پایه‌ی تحقیقات انجام شده، عوامل محیطی محل رویش گیاهان دارویی در سه محور بر آن‌ها تأثیر می‌گذارد: تأثیر بر مقدار کلی ماده‌ی مؤثره‌ی گیاهان دارویی، تأثیر بر عناصر تشکیل‌دهنده‌ی مواد مؤثره، تأثیر بر مقدار تولید وزن خشک گیاه.

نور، درجه حرارت، آبیاری و ارتفاع محل از مهم‌ترین عوامل محیط رویش گیاهان دارویی می‌باشند که تأثیر بسیار عمده‌ای بر کمیت و کیفیت مواد مؤثره‌ی آن‌ها می‌گذارند (امید بیگی، 1384).

 

نوع، تعداد و تنوع گونه‌های گیاهان دارویی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونه‌های گیاهی دارویی است که از طبیعت جمع‌آوری شده و بعضاً با شیوه‌های نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونه‌ها می‌انجامد، بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می‌سازد. استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع، که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه‌تر و ساده‌تر از صنایع دارویی و شیمیایی است، می‌تواند مؤثر باشد (آریا پور و میرزایی ملا احمد، 1389).

 

با توجه به اینکه در حال حاضر مواد اولیه دارویی در ایران کمتر ساخته می‌شود و در صنعت داروسازی به طور ریشه‌ای نیازمند این مواد می‌باشیم، استفاده از منابع گیاهان دارویی داخلی که از دیرباز در ایران به صورت وسیع و سنتی رواج داشته است، یکی از راه‌های کاهش این نیاز می‌باشد. امید است با توجه بیشتر و مضاعف نسبت به گیاهان دارویی، بتوانیم در آینده از این منبع عظیم ملی در داخل و در صادرات به خارج از کشور بهره‌مند شویم (آزاد بخت، 1378).

 

فصل دوم: کلیات و بررسی منابع

 

1-2- گیاهان دارویی در جهان و ایران

 

در بین ملل جهان، مصریان قدیم را باید نخستین ملتی دانست که از گیاهان دارویی به طور غیر قابل تصوری استفاده می‌نمودند. استفاده از خواص گیاهان جهت درمان بیماری‌ها، نزد ملل هند و اروپایی، رواج فراوان داشته است. دانشمندان یونانی نظیر  تئوفراست، بقراط، ارسطو، جالینوس اشخاص نامداری در جهان بودند که در زمینه‌ی درمان‌های گیاهی خدماتی بسیار ارزنده به جامعه‌ی بشری عرضه نمودند. در غالب کشورهای جهان، مراکزی وجود دارد که در آن‌ها، گیاهان مفید دارویی و فرآورده‌های آن‌ها در معرض استفاده‌ی مردم قرار می‌گیرد. زیرا به علت اعتقادی که مردم به اثرات درمانی گیاهان و بی‌زیان بودن آن‌ها دارند، به مواد شیمیایی پناه نمی‌برند و از گیاهان معرق استفاده می‌کنند (زرگری، 1374). ‌

 

به طور کلی گیاهان دارویی بیشتر در نواحی معتدل می‌رویند، ولی برخی از تیره‌های گیاهی واجد گیاهان دارویی که گستردگی بیشتری نیز دارند، به نواحی گرمسیری و مدیترانه‌ای تعلق دارند. جایگاه گروهی یا جغرافیایی برخی از گیاهان دارویی شناخته شده در جهان عبارتند از: اروپا، منطقه‌ی مدیترانه، آسیای غربی و مرکزی، جنوب آسیا (شبه قاره‌ی هند)، آسیای شرقی و جنوب شرقی، آفریقا، آمریکا، استرالیا. توزیع جغرافیایی و پراکندگی گیاهان دارویی و ادویه‌ای در دو ناحیه‌گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و ناحیه‌ی معتدل، نشانگر اقلیم مناسب برای کشت این گیاهان است (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1386).

 

کشور کهن ایران از نظر گیاهان دارویی توانمندی کم‌نظیری دارد. از نظر تنوع گیاهی وجود بیش از 10000 گونه که 3000 گونه آن بومی و اختصاصی است، بیانگر غنی بودن فلور گیاهی کشور است. نکته جالب برای یک مقایسه‌ی ساده این‌که تعداد گونه‌های گیاهی که در ایران رویش دارند از تعداد گونه‌های گیاهی در تمام اروپا بیشتر است. از میان کتب و تعالیم پزشکی، می‌توان از اشخاص نامداری مانند محمد ابن زکریای رازی، علی ابن عباس، مجوسی، ابن سینا، ابن مندویه، ابن هندو و سید اسماعیل رازی یاد نمود. هم چنین اولین کتاب اطلاعات داروسازی توسط شاهپور سهل در دانشگاه جندی شاپور تدوین و به جامعه بشری عرضه گردید. ازجمله اقدامات در سالیان اخیر می‌توان به تهیه و تدوین فهرست گیاهان دارویی متداول در طب سنتی و فهرست عرقیات گیاهی متداول اشاره نمود (زرگری، 1369).

 

1- Medicinal plants

تاج­پوشش درختان جنگلی همواره در معرض حوادث مختلف قرار دارند  و شدت آنها بر ساختار توده، زادآوری، تركیب گونه­ ها و تنوع گونه­ای موثر می­باشد(پرومیس و همکاران[10] ،2009). اختلالات در تاج پوشش تأثیر زیادی بر پویایی جنگل از طریق افزایش نا­همگنی محیطی در آشكوب تحتانی اعمال می­كند (دومکه و همکاران[11]، 2007). یكی از چالش­های عمده شیوه­های جنگل­شناسی و بوم­شناسی آگاهی از چگونگی توسعه ساختار جوامع گیاهی در جنگل­ها پس از ایجاد اختلال می­باشد (کوتس[12]، 2002)که می­تواند شامل تشكیل حفره تا حوادثی در سطح وسیع (مثل آتش و طوفان) باشد (فلتون و همکاران[13]، 2006).  

 

به طور­كلی حوادثی نظیر بیماری (سامرفلد و همکاران[14]، 2000؛ میلر و همکاران[15]،  2007؛ وپاکوما و همکاران[16]، 2008) ، طوفان (کولینز و باتاگالیا [17]، 2002 ؛ مولر و واگنر[18]، 2003؛ کوکونن و همکاران[19]،2008)،  آتش(زو و همکاران[20]، 2007 ؛ بانال و همکاران[21] ، 2007) و بهره برداری (میلر  و همکاران،2007 ؛ بانال و همکاران، 2007 ؛ تولدو اسوز و همکاران[22] ،2009) در جنگل باعث صدمه یا برداشت درختان شده و به نوبه خود فضای باز را به وجود می­آورد كه حفره تاج­پوشش نامیده می­شود. در بسیاری از تیپ­های جنگلی، فرایندهای ایجاد حفره مكانیسم اصلی اختلال محسوب می­شوند (هارت و گریسینو- مایر[23]، 2009) و اختلالاتی كه باعث تشكیل حفره­های تاج­پوشش می­شوند، ناهمگنی محیطی را به وجود می­آورند (ناجل و همکاران[24]،2009 ). این حفره­ها در جنگل­های معتدله، گرمسیری و سوزنی­برگان شمالی مورد مطالعه قرار گرفته­اند (الیاس و دیاز[25]، 2009).

 

شناخت پویایی حفره در جنگل­ها برای آگاهی از بوم­شناسی جنگل و مدیریت منابع تولید چوب مهم می­باشد (پاگنوتی و همکاران[26]، 2007). آگاهی از اثرات دخالت عامل انسانی نظیر بهره برداری بر بوم­نظام و مقایسه آن با وقایع طبیعی برای توسعه بهره­برداری پایدار بوم­شناختی بسیار مهم می­باشد  (رابرتز[27]،2007). همانند جنگل­های طبیعی، یك جنگل مدیریت شده  می­تواند دارای حفره به اندازه مختلف باشد (دوبرولسکا[28]، 2006). فعا­لیت­های جنگل­داری  بوم­سازگان­های طبیعی را دچار تغییر  می­نماید  ( بوکارد و همکاران[29]، 2008) و عملیات بهره­برداری می­تواند حفره­های تاج پوشش را در جنگل به وجود آورد (کوکونن و همکاران، 2008). در جنگل­های بهره­برداری شده ممكن است نسبت بیشتری از مساحت آنها شامل حفره باشد؛ زیرا حفره­های حاصل از بهره­برداری بزرگتر از حفره­های طبیعی می­باشد (پارک و همکاران[30]، 2005). ایجاد حفره در عملیات بهره­برداری فرصت مناسبی را برای تشکیل جنگل­هایی با ساختار مشابه جنگل­های طبیعی و کهن­سال فراهم می­سازد (دروسلر و لوپكه[31] ، 2005).

 

امروزه آگاهی از فرایندهای طبیعی مثل توالی و حفره­ها در مدیریت جنگل از اهداف معمول به شمار می­رود (یورک و همكاران[32] ، 2003). مطالعه در مورد  عكس­العمل فون، فلور و سایر فرایندهای جنگل در داخل حفره­های مصنوعی و توده جنگلی مجاور می­تواند پایه و اساس ارزیابی شیوه­های  جنگل­شناسی را تشكیل دهد (شومان و همکاران[33] ، 2003).

 

2-1- تعریف مسئله

 

جنگل­های خزری با مساحتی حدود دو میلیون هکتار به طول 800 کیلومتر و در دامنه ارتفاعی 20 تا 2200 متر از سطح دریا در شمال ایران قرار گرفته­اند (طبری و اسپهبدی[1] ، 2004؛ لیمایی و لوماندر9 ، 2007 ). این جنگل­ها با عمر طولانی دو تا سه میلیون ساله جزء جنگل­های طبیعی و کهن به شمار می­روند (مروی مهاجر، 1376). جنگل­های راش که یکی از مهم­ترین و غنی­ترین بخش­های جنگل­های هیرکانی محسوب می­شوند در شیب­های شمالی کوه­های البرز قرار دارند (ساجدی و همكاران[2]، 2004) و بر اساس آخرین آماربرداری سراسری جنگل­های شمال، این گونه از نظر تعداد 6/23 درصد و از نظر حجم96/29 درصد از موجودی جنگل­های شمال ایران را تشكیل می­دهد (امینی و همکاران ، 1388).

 

راش شرقی تنها گونه راش در جنگل­های شمال ایران است که جوامع تیپیکی از راشستان­های خا­لص یا ﺁ­میخته را به وجود می­ﺁورد (مصدق، 1377). از چهار دهه گذشته در طرح­های جنگل­داری نظام پناهی در   توده­های راش انجام شده است (ثاقب طالبی و شولتز[3] ، 2002). امروزه بعد از 40 سال ما می­توانیم اذعان کنیم که نظام پناهی برای توده­های راش ﺁمیخته و کوهستانی جنگل­های خزری مناسب نمی­باشد (مروی مهاجر، 2004). اخیراً در اغلب توده­های جنگلی، نظام تک­گزینی جایگزین سیستم پناهی شده است (ثاقب طالبی و شولتز، 2002) و نظام تک­گزینی (تک­درختی و گروهی) یک نظام جنگل­شناسی مطلوب برای توده­های راش طبیعی جنگل­های خزری محسوب می­شود (مروی مهاجر، 2004). شیوه تک­گزینی، شیوه­ای است كه به منظور برداشت تك­درختان و یا گروهی از درختان در سرتاسر یك توده جنگلی طراحی شده است (فالک و همکاران[4] ، 2008) و در مدیریت جنگل­های ناهمسال كاربرد دارد (کلوپ سیک و بون سینا[5]، 2009).

 

در جنگل­های معتدله اختلالات با مقیاس کوچک که باعث افتادن تک­درختان و گروه­هایی از آنها و در نهایت منجر به تشکیل حفره می­شود نقش مهمی در هدایت پویایی توده­های جنگلی ایفا می­نماید (ناف و ولف ،2007). مشاهدات حاکی از ﺁن است که همانند جنگل­های راش اروپایی یاغربی    (Fagus sylvatica L) دخالت­های جنگل­شناسی در جنگل­های هیرکانی منجر به ایجاد حفره­هایی در سطوح کوچک و بزرگ شده است (موسوی و همکاران ، 1382).

 

باتوجه به اجرای شیوه تک­گزینی درختی در جنگل­های راش (قطعات3 و4 سری الندان– ساری) در سال 1380 و تشکیل حفره­ به انداره­های مختلف در جنگل مورد نظر، مطالعه درباره خصوصیات  جنگل­شناسی حفره­ها مانند زادآوری، ویژگی­های خاک، تنوع پوشش گیاهی کف و پهنای حلقه­ های رویشی و تعداد و زی­توده کرم­های خاکی و مقایسه­ی آن با توده جنگلی مجاور بهره­برداری نشده برای اولین بار به صورت ترکیبی انجام شد.  نظر به اینکه توده­های جنگل طبیعی راش در شمال ایران به صورت دانه زاد  ناهمسال­می­باشند (فلاح وهمكاران ، 1379) و شیوه جنگل­شناسی مورد قبول سازمان جنگل­ها و مراتع نیز هدایت توده­های مذکور به شیوه تک­گزینی است ، از این رو در اجرای طرح­های جنگل­داری به روش دانه­زاد نا­همسال باید اطلاعاتی درباره بهترین وضعیت طبیعی و موجود توده­های راش در جنگل­های طبیعی به دست آید (فلاح و همكاران ، 1384). بنا­براین جهت اطلاع از روند توسعه و گسترش پایدار جنگل­ها بایستی نتایج حاصل از اجرای طرح­های جنگل­داری مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرند (دردی تکه و همکاران، 1382). با مطالعه دقیق اثرات  شیوه­های جنگل­شناسی می­توان در مدیریت مناطق جنگلی  و در هنگام اجرای               طرح­های جنگل­داری به موفقیت بیشتری در حفظ بوم­سازگان جنگل نایل شد.

 

تحقیق حاضر در صدد پاسخگویی به سؤالات به شرح زیر بود:

 

1- اندازه حفره و میزان روشنایی چه تأثیری بر تنوع پوشش گیاهی كف جنگل و خواص فیزیكو-شیمیایی خاك  دارد؟

 

2- در حفره­های با سطوح مختلف، رویش شعاعی درختان حاشیه حفره­ها (چهار جهت اصلی جغرافیایی) و وضعیت شاخه­دهی آن­ها چگونه است؟

 

3- با توجه به حفره­های ایجاد شده با سطوح مختلف و میزان روشنایی، وضعیت كمی زادآوری راش و سایر گونه­ها چگونه می­باشد؟

 

4- آیا وضعیت تنوع و زی­توده كرم­های خاكی در حفره­ها با توده­های مجاور آنها متفاوت می­باشد؟

 

5- وضعیت زادآوری، تنوع گونه ­های علفی و چوبی، میزان رویش شعاعی در درختان آشکوب فوقانی، خواص خاک  در توده مجاور (اطراف حفره­ ها) نسبت به حفره­ ها چگونه است؟

 

3-1- فرضیه های تحقیق

 

1- حداکثر زادآوری در حفره­های کوچک مشاهده می­شود

 

2- تنوع گونه­های علفی و چوبی در حفره­های بزرگ بیشتر از حفره­های کوچک است

 

3- میزان رویش شعاعی درختان راش رو به حفره­ها و پشت به حفره­ها بعد و قبل از انجام عملیات برش نسبت به یکدیگر و توده­های مجاور متفاوت می­باشد.

 

4- میزان روشنایی، وضعیت زادآوری، تنوع گونه­ های علفی و چوبی، خواص خاک  در توده مجاور (اطراف حفره­ها) نسبت به حفره­ها  متفاوت می­باشد.

 

5- با افزایش مساحت حفره، تنوع و زی­توده كرم­های خاكی افزایش می­یابد.

 

4-1- اهداف تحقیق

 

1- تعیین مناسب­ترین مساحت حفره و پیشنهاد آن برای عملیات نشانه­گذاری درختان راش درشیوه تك­گرینی درختی

 

2- تعیین میزان رویش­شعاعی درختان حاشیه حفره­ها و مقایسه آن­ها با رویش شعاعی قبل از تشکیل حفره

 

3- تعیین وضعیت تنوع گونه­های علفی و چوبی در حفره ­ها

 

4 – تعیین ویژگی­های فیریکو- شیمیایی خاک در حفره ­ها

 

5- تعیین میزان رویش شعاعی درختان، تنوع گونه ­های علفی و چوبی و خصوصیات فیریکو شیمیایی خاک در توده­جنگلی اطراف حفره­ها

 

6- تعیین تنوع و زی­توده كرم­های خاكی و ارتباط آنها با خصوصیات فیزیكو- شیمیایی خاك حفره­ها و  توده­ های مجاور آنها

 

5-1- حفره ­های تاج­پوشش در جنگل

 

مفهوم حفره برای اولین بار توسط وات (1947) مطرح شد (هوث و همکاران[1]، 2006 ؛ نیوتون[2]،     2007؛ ژیان  و همکاران[3] ، 2008) و او از این اصطلاح برای توصیف فضای باز ایجاد شده در جنگل به علت مرگ درخت استفاده نمود (نیوتون ، 2007). حفره­ها در اثر مرگ یا آسیب یك یا چند درخت آشكوب فوقانی تشكیل شده و فضاهای باز كوچك در تاج­پوشش جنگل هستند كه سطحی كمتر از 1/0 هكتار در تیپ­های مختلف جنگل را اشغال می­نماید (یاماموتو[4]، 2000 ). به عقیده وان- ایسنرود و همکاران[5] (2000) حفره­های تاج پوشش در اثر نابودی عناصر ساختاری جنگل به وجود می­آیند. مكانیسم­های مختلفی منجر به حذف (برداشت) درختان آشكوب فوقانی و ایجاد حفره­های تاج پوشش می­شوند (هارت و گریسینو – مایر[6]، 2009) به طوری که  میزان نفوذ نور در آنها بیشتر از توده­جنگلی مجاور می­باشد (بانال و همکاران ، 2007).      حفره­های تاج پوشش جنگل سیستم­های  پویایی می­باشند که از نظر ایجاد و توسعه متنوع­اند و گاهی نیز با حفره­های دیگر ترکیب و در نهایت ناپدید می­شوند؛ همه این مراحل می­تواند هم­زمان در سطح توده­جنگلی اتفاق بیا­فتد (اوت و جودی [7] ، 2002).

 

هنگامی كه حفره­ای در جنگل به وجود می­آید، مجموعه­ای از تغییرات فیزیكی و بیولوژیكی رخ داده و این تغییرات تفاوت­های محیطی را افزایش می­دهد (ژاﺋو و همکاران[11] ، 2005؛ زو  و همکاران ، 2007) كه در پویایی جمعیت گونه­های گیاهی مؤثر می­باشد (جیلیام[12] ، 2007). خرداقلیم در داخل حفره و اطراف آن بعد از تشكیل حفره تغییر می­یابد (زو و همکاران ، 2007). ایجاد حفره در جنگل  می­تواند منجر به تغییر در پویایی گونه و فرایندهای بوم­شناختی آن شود (رایت و همکاران[13]، 1998) و همچنین به طور مستقیم بر مقدار نور، الگوی باد و كمیت بارش مؤثر باشد (عبدالطیف و بلکبرن[14] ،2009). به علت افزایش نور و كاهش جذب آب در گیاهان، دمای سطح و مقدار رطوبت خاك  معمولاًً در حفره­ها بیشتر از توده جنگلی متراكم مجاور می­باشد و همچنین تجزیه ماده آلی و معدنی شدن عناصر غذایی ممكن است در حفره­ها بیشتر از  توده­جنگلی متراكم مجاور باشد (شارن­ بروک و باک­هایم[15]، 2007) هر چند میزان رطوبت خاک در نقاط مختلف حفره متفاوت است. شرایط نور در داخل حفره­ها متفاوت می­باشد و عوامل فاصله از حاشیه حفره، جهت از مرکز حفره و سایه ایجاد شده به وسیله گیاهان مجاور و بقایای گیاهی  نقش مهمی در ناهمگنی نور در داخل حفره­ها دارند (گری و اسپایز[16] ، 1999).

 

تغییر در اندازه حفره بر تركیب گونه، رویش و پراكنش ارتفاعی لایه زادآوری تأثیر­گذار می­باشد (استی دنیز و همکاران[17] ، 2010). عواملی نظیر اندازه حفره، زمان(فصل) تشكیل حفره و سن حفره تأثیر زیادی بر خرداقلیم و پراكنش بذر در حفره­ها دارند و بر شرایط تجدید حیات درحفره­ها و اختلاف بین ساختار جنگل در حفره­ها و توده جنگلی فاقد حفره اثرات مستقیم اعمال می­نماید (لانگ و یو[18]، 2008).

 

درختان پیرامون حفره­ها به ویژه در حاشیه­ی ­آنها تأثیر زیادی بر شرایط محیطی حفره­ها دارند و این اثرات توزیع منابع را در امتداد حاشیه حفره­ها تغییر می­دهد كه می­تواند باعث تقسیم­بندی آنها شود                   (دوچان­تال و همکاران[19] ،2003 ). حفره­ها اغلب باعث تغییر شرایط اقلیمی در اشكوب تحتانی شده كه در نهایت تغییراتی در ساختار و تر­كیب جنگل (کلینتون[20]، 2003 ) به ویژه در جنگل­های معتدله كه آشكوب تحتانی بسیار متنوع می­باشد (جیلیام، 2007)  به وجود می­آورد و منجر به تشكیل طبقات سنی مختلف و در نهایت تاج­پوشش چند آشكوبه می­شوند (تیل وپراکیس[21] ، 2009). از اینرو، حفره­ها یك منبع مهم تغییر در تركیب و تنوع جوامع­گیاهی به شمار می­آیند (سیدلاوا و همکاران[22] ،2009)؛ و تركیب و ساختار بسیاری از جوامع گیاهی را می­توان مشاهده نمود كه در نتیجه عكس­العمل گونه­های مختلف به 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  اندازه، فراوانی و پراكنش حفره­ها به وجود آمده­اند (نیوتون ، 2007).

 

فرایندهای تشكیل حفره تا حدی ساختار جنگل را تعیین می­كنند و نقش مهمی را در حفاظت غنای گونه­های گیاهی ایفا می­نمایند (موسکولو و همکاران[23] ، 2007). حفره­های تاج پوشش باعث افزایش میزان نور و در بسیاری موارد موجب افزایش عناصر­غذایی می­شود، اما این تغییرات به موقعیت و اندازه حفره بستگی دارد (گال هیدی و همکاران[24] ، 2006). حفره­های تاج­پوشش شرایط نور، دما و رطوبت در بستر جنگل را تغییر می­دهند (هولسکا[25] ، 2003).

 

در مناطقی که حفره­ها تشکیل می­شوند فضای آزاد برای  تجدید حیات جنگل به وجود می­آید و تغییرات حاصله و ناهمگنی محیطی در داخل حفره­ها و اطراف آنها به حضور، رشد، توسعه و تنوع گیاهان تأثیر می­گذارد (وان ایسنرود وهمکاران ، 2000) و نقش مهمی را در هدایت پویایی توده­های­جنگلی ایفا می­نمایند (ناف و ولف ، 2007). به علت اینكه حفره­های تاج پوشش ساختار، تركیب و شرایط محیطی جنگل را تغییر می­دهد، اثرات لاشبرگ و عوامل دیگر كه بر زادآوری گیاهان مؤثر می­باشد ممكن است بین حفره­ها و تاج­پوشش متراكم جنگل متفاوت باشد (دوپوی و چازدن[26]، 2008). حفره­های تاج پوشش برای حفاطت  تنوع­زیستی و چرخه­حیات جنگل عامل مهمی تلقی می­شوند (وان ایسنرود و همکاران ، 2000) و نقش مهمی را در زادآوری جنگل از طریق  آماده­سازی زیستگاه برای نهال­ها  (نوماتا و همکاران[27] ، 2006 ) و پیوستگی (پر شدن) تاج­پوشش درختان اعمال می­كنند (شومان و همکاران ، 2003).

 

بر اساس نظریه پویایی حفره­ها، تفاوت در توانایی بردباری به سایه بر الگوی مكانی و زمانی رویش گونه­های درختی مؤثراست (بودریو و لوز[28] ، 2005 ). به طور كلی بسته (پر) شدن حفره­های تاج­پوشش از طریق رویش نهال­های درختان در آشكوب تحتانی واقع در حفره­ها و گسرش جانبی تا­ج درختان آشكوب فوقانی در حاشیه آنها انجام می­گیرد (پدرسون و هاوارد[29]، 2004). حفره­های تاج­پوشش در اثر جوانه­زدن بذرهای خفته در خاک، جست­دهی برخی گونه­های گیاهی، جوانه­زنی بذر­های انتقال یافته توسط باد یا جانوران به داخل حفره و رویش نهال­های مغلوب، تاج پوشش بسته را تشکیل می­دهند (فاین زینگر[30] ، 1989 ). رژیم حفره­های تاج پوشش تحت تأثیر الگوهای اقلیمی، توپوگرافی، آفات و بیماری­ها و ویژگی­های فیزیولوژیکی درختان می­باشد (آبه و همکاران[31] ،1995 ). این متغیرها می­تواند مستقیم و یا غیرمستقیم در تشکیل  حفره­ها مؤثر باشند (آلم­کویست[32] ،2002 ).

 

یک حفره تاج­پوشش هنگامی بسته خواهد شد که درختان داخل حفره (حاصل از زادآوری جدید) به دوسوم ارتفاع درختان مجاور خود رسیده باشد (آلم­کویست ،2002). تیرل و کرو[33] (1994) سه معیار را برای بسته (پر) بودن حفره­ها ارائه داده­اند: ارتفاع درختان در حفره­ها نصف یا دوسوم ارتفاع درختان اطراف، قطر برابر سینه درختان در حفره­ها بیشتر از 25 سانتی­متر و تراکم تاج­پوشش به­طوری­که حفره بآسانی قابل تشخیص نباشد.

 

 آگاهی از ارتباط بین اندازه حفره و تغییرات محیطی و اثر آنها بر زادآوری از مفاهیم ضروری برای توسعه تكنیك­های جنگل­داری نزدیك به طبیعت می­باشد (گال هیدی و همکاران ، 2006). مطالعات پویایی حفره­ها، سهم زیادی در میزان آگاهی در رابطه با نقش اختلالات  با مقیاس كوچك در بوم­سازگان­های جنگلی داشته است (کوتس،2002). اثرات حفره­های  تاج­پوشش بایستی به خوبی شناسایی شده و این مسأله برای احیای بوم­سازگان­های تخریب شده و مدیریت علمی بوم­سازگان­های جنگلی بسیار مهم می­باشد (ژیان، 2008).

 

1Huth et al.                                         6Hart&Grissino-Mayer

 

2Newton                                  7 Ott&Juday

 

3 Xian et al.                                        8Naaf&Wulf

 

4 Yamamoto                                     9 Fahey&Puettman

 

5 Van-Eysenrode et al.                           

 

[10] Martins&Rodrigues                                   5AbdLatif&Blackburn                   

 

   2 Zhao et al.                                                  6 Scharenbrock&Bockheim

 

  3 Gilliam                                                        7 Gray&Spies

 

   4  Wright et al.                                               8St-Dentis et al.                                  .

 

 1 Lang &Yu                                      7Galhidy et al.                                                                                                      

 

[19] De Chantal et al.                               8Holeska

 

[20] Clinton                                                                                                                   

 

[21] Thiel &Prakis                                          

 

5Seidlova et al

 

[23] Muscolo et al                                                               

 

[26] Dupuy&Chazden                                            5Feinsinger            

 

[27] Numata et al.                                                    6Abe et al.                                      

 

[28]Bodreau&laws                                                  7Almquist et al.                                    

 

4 Pederson&Howard                                           8Tyrrell &Crow

 

Sajedi et al.                                                                                                                      

 

[3] Sageb-Talebi&Schultz

 

[4] Falk et al.

 

[5] Klopcic&Boncina

 

[1]Rentch et al.                                                    4Fuhrer                                7Pederson et al.             10 Promis et al.

 

[2] Biao et al.                                                       5Legout et al.                      8 Kucbel et al.

 

[3] Stancioiu&Ohara                                           6 Felton et al.                       9Dale et al.

 

[11] Domke et al.                              6Vepakamma et al.                            11 Banal et al.                       16Pagnutti et al.                           

 

[12] Coates                                        7Collins&Battaglia                           12Toledo-Aceves et al.                    

 

[13] Felton et al.                                8 Muller&Wagner                            1[13]Hart&Grissino-Mayer

 

[14] Sommerfeld et al.                       9Kukkonen et al..                             14 Nagel et al.     

 

5Miller et al.                                 10Zou  et al.                                      15 Elias& Dias             

 

1Roberts

 

[28] Dobrowolska                                           6york et al.                              

 

[29] Bouchard et al.                                        7 Schumann et al.                          

با توجه به تحقیقات صورت گرفته برای بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش یک فناوری مدل­های گوناگونی در جهان به کارگرفته شده که از معتبرترین آنها مدل پذیرش فناوری دیویس (TAM  )[7] است که به بررسی ­عوامل در سطح فردی می­پردازد( شعاعی و علومی، 1386­). مدل پذیرش فناوری دیویس یک نظریه نظام اطلاعات و ارتباطات است و دلایل اینکه چرا کاربران یک فناوری اطلاعات خاص را می­پذیرند یا رد می­کنند نشان می­دهد، مدل پذیرش فناوری در آغاز توسط دیویس پیشنهاد شد(احمدی ده قطب الدینی، 1389).

 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

2-1- بیان مسئله

 

اما با وجود مزایای فراوان، نتایج تحقیقات حاکی از آن است که توسعه کشاورزی زیستی در جهان و همچنین، در ایران با موانع و مشکلات بسیاری مواجه است. برای توسعه کشاورزی زیستی و استفاده از نهاده­های زیستی لازم است نقش سایر عوامل مانند: آگاهی واطلاعات، گرایش و تمایلات فردی، نگرشی و دانش کشاورزان، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی وغیره در نظر گرفته شود. مطالعات نشان می­دهد که دانش کم کشاورزان، انگیزه و علاقه محدود آن­ها به کسب اطلاعات بیش­تر در مورد کشاورزی، تجربه کم درباره تولیدات  زیستی­، سطح تحصیلات پایین کشاورزان و کم سوادی آن­ها، عدم حمایت دولت از کشاورزان تولید­کننده محصولات زیستی و نبود اعتقاد و نگرش مثبت به کشاورزی زیستی و غیره از موانع کشاورزی زیستی می­باشند. همچنین عادت­کردن کشاورزان به مصرف مواد شیمیایی در کشاورزی، افزایش تولید و درآمد کشاورزان با مصرف مواد شیمیایی درکشاورزی متداول، اظهار ناتوانی و نداشتن مهارت در مدیریت کشت زیستی توسط کشاورزان نیز مانع از پذیرش کشاورزی زیستی توسط کشاورزان شده است و  کشاورزان به کشت محصولات زیستی علاقه نشان نمی­دهند و رغبتی برای استفاده از نهاده­های زیستی ندارند،  بنابراین، می­توان با آموزش و برطرف کردن مسائل و مشکلات پیشین در زمینه کشاورزی زیستی، در کشاورزان نگرش و علایق مثبت در جهت کشت محصولات زیستی ایجاد کرد(پاپ­زن و شیری، 1391). بنابراین باید اقدام به توسعه کشاورزی زیستی و کاربرد هر چه بیشتر این کشاورزی توسط کشاورزان نمود،  باید هدف­گذاری­ها به سوی تولید محصولات سالم و محصولاتی که در تولید آن­ها از مواد شیمیایی استفاده نگردیده سوق داده شود و باید تفکر استفاده از کود و مواد شیمیایی را (که باعث افزایش تولید می­گردد) در ذهن کشاورزان عوض نمود و آن­ها را تشویق به تولید محصولات سالم و ارگانیک نمود. با توجه به اهمیت محصول گندم در شهرستان دورود و کاربرد بی­رویه­ی نهاده­های شیمیایی در کشت این محصول توسط کشاورزان، بنابراین این پژوهش به دنبال این است که چه عواملی بر پذیرش نهاده­های زیستی توسط کشاورزان مؤثر می­باشند؟

 

–Lapple and Kelley

 

1- Boulay

 

– Ecological Agriculture

 

2- Biological Agriculture

 

-Zaki and etal

 

-Ghaderi-Daneshmand