تحلیل فلسفی آیات خیر وشر در قرآن کریم |
مقدّمه.. 1
فصل اول.. 5
1ـ1ـ1. پیشینه تاریخی بحث شرّ. 6
1ـ1ـ2. معنای لغوی… 7
1ـ1ـ2ـ1 . خیر. 7
1ـ1ـ2ـ2. شر. 9
9
1ـ1ـ 3ـ 1. خیر …..9
1ـ1 ـ 3ـ2. شرّ. 11
1ـ1ـ4. تقابل خیر و شرّ. 13
1ـ1ـ 5. أقسام شر. 15
فصل دوم: تحلیل فلسفی آیات خیر در قرآن کریم.. 17
2ـ1. واژه شناسی خیر در قرآن.. 18
2ـ1ـ1. برّ. 18
2ـ1ـ2. معروف… 20
2ـ1ـ3. حسن.. 21
2ـ1ـ4. برکت… 22
2ـ1ـ5. صلح.. 23
2ـ1ـ6. نفع.. 24
2ـ2. مصادیق خیر در قرآن.. 25
2ـ2ـ1. ذات خداوند تبارک وتعالی و اسماء و صفات او 25
2ـ2ـ2. خیرات عبادی… 33
2ـ2ـ3. خیرات اخلاقی… 36
2ـ2ـ4. خیرات اقتصادی… 40
2ـ2ـ5. شعائر الهی… 43
2ـ2ـ6. آخرت و پاداشهای الهی و نتیجه و آثار اعمال خوب انسان.. 43
2ـ2ـ7. خیر بودن هر چیز خوش آیند و نیک…. 45
2ـ2ـ8. مخلوقات خداوند.. 45
2ـ3. ملاک تشخیص خیر و شرّ. 58
فصل سوم: تحلیل فلسفی آیات شرّ در قرآن کریم.. 72
3ـ1. واژه شناسی شرّ در قرآن.. 73
3ـ1ـ1. سوء 73
3ـ1ـ2. ضرّ. 73
3ـ1ـ3. فساد. 74
3ـ1ـ4. منکر. 75
3ـ1ـ5. قبیح.. 75
3ـ1ـ6. إثم.. 76
3ـ2. مصادیق شرّ. 76
3 ـ 2ـ1. شرور طبیعی… 76
3ـ2ـ1. بلاها، آثار تکوینی أعمال و عذاب گنهکاران.. 77
3ـ2ـ1 ـ2. بلاها، امتحان إلهی و موجب تکامل وجودی… 85
3ـ2ـ 1ـ3. بلاها و مصائب عامل توجّه، بیداری دل و رجوع به حق.. 88
3ـ2ـ 1ـ4. جداسازی نیکان از بدان و راستگویان از دروغگویان.. 89
3ـ2ـ1ـ 5. بلا برای تربیت انسانها 90
3ـ2 ـ2. شرور اخلاقی… 92
3ـ2ـ2ـ1. خیر بودن سرشت و أمیال و غرایز آدمی… 92
3ـ2ـ2ـ2. مختار بودن انسان.. 94
3ـ2ـ3. مرگ…. 106
3ـ2ـ3ـ1. واژه شناسی مرگ در قرآن.. 106
3ـ2ـ3ـ2. حقیقت انسان.. 108
3ـ2ـ3ـ3. اثبات روح برای انسان.. 110
3ـ2ـ3ـ4. آیات دال بر تجرّد نفس….. 112
3ـ2ـ3ـ5. موقعیت روح نسبت به بدن.. 114
3ـ2ـ3ـ6 . ضرورت مرگ…. 123
3ـ2ـ3ـ7. حقیقت مرگ…. 127
3ـ2ـ3ـ8. وجودی بودن مرگ…. 134
3ـ2ـ4. شیطان.. 139
3ـ2ـ4ـ1. حقیقت شیطان.. 141
3ـ2ـ4ـ2. جن بودن شیطان (ابلیس) 141
3ـ2ـ4ـ3. جن در قرآن.. 142
3ـ2ـ4ـ4. فلسفه وجود شیطان.. 145
نتیجه گیری.. 155
فهرست منابع.. 162
مقدّمه
خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir
اهمیت و ضروت بحث
پیشینه بحث
بحث شرّ یک مسألة جدید نیست بلکه از دیرهنگام توسط حکما و فلاسفه مورد بررسی و موشکافی قرار گرفته است. أصل عدمی بودن شرّ از أفلاطون و تقسیمات عقلی پنج گانهای که دربارة موجودات ممکن میتوان فرض کرد از أرسطو نقل شده است. فلاسفة اسلامی مانند ابن سینا در کتب فلسفی خود مانند: اشارات والهیات شفا دربارة خیر و شر صحبت کردهاند و جامعترین سخنان را فیلسوف اسلامی ملاصدرا در کتاب ارزشمند اسفار آورده و حکمای متأخر که به طور عمده از پیروان مکتب او به شمار میروند، چندان نکته جدیدی بر آن نیفزودهاند. همچنین از شرّ و خیر در ضمن تفاسیر به صورت پراکنده مطالبی بیان شده است ولی نگاه فلسفی به آیات قرآن کریم میتواند موضوع جدیدی باشد. استاد مطهّری هم در عدل الهی به این بحث پرداخته ولی محور کار عدل الهی است، نه خیر و شر قرآنی.
همچنین در مسئلة خیر و شر مقالات متعددی نوشته شده اما به صورت پراکنده و از نگاههای دیگر به این مئسله توجّه شده امّا نگارنده تلاش کرده در این رساله با نگاهی تفسیری – فلسفی به موضوع نگریسته و تا جایی که در وسعش بوده به صورت کافی و وافی به این موضوع پرداخته است.
روش تحقیق در این رساله فلسفی، تحلیلی و تفسیری است و با مراجعه به کتب حکمای اسلامی و مفسرین مصادیق خیر و شرّی که در آیات قرآن آمده، تبیین شده است.
بیان سؤالات أصلی و فرعی و فرضیههایی در حل مسئله شر
بررسی خیر و شر هستی شناختی از نگاه قرآن از مسائل مهم الهیات بالمعنی الأخص فلسفه میباشد؛ یعنی نگاه قرآن و فلسفة اسلامی به مرگ و زندگی و وجود موجودات و حوادث و بلایا چگونه است؟
سؤالهای أصلی و فرعی تحقیق این گونه است:
1ـ خیر و شرّ طبیعی از نگاه قرآن و فلسفة اسلامی چگونه تبیین میشود؟
2ـ خیر و شر اخلاقی چگونه؟
3ـ نگاه قرآن و فلسفة اسلامی به مرگ و وجود شیطان چگونه است؟
4ـ ملاک تشخیص خیرات و شرور چگونه است؟
فرضیههایی که در این مسئله میتوان بیان کرد به این صورت است:
1ـ جهان موجود همه شر است و موجود خیری نمیتوان یافت.
2ـ جهان خیر کثیر دارد همراه با شر قلیل.
3ـ جهان همه خیر است و شرور عدمی هستند.
4ـ جهان همه خیر است و شر به نوع نگاه ما باز میگردد.
چارچوب کلی رساله
درفصل سوم به سراغ موضوع شرّ رفته و به بیان چهار مصداق از مصادیق اموری که شرّ قلمداد میشوند پرداختهایم.
آن مصادیق عبارتند از: 1ـ شرور طبیعی و حوادث دردناک و اندوهناک مثل زلزله و سیلهای خانه خراب کن، طوفانهای شدید، بیماریهای مهلک، گرسنگیها، قحطیها، خشکسالیها و نارحتیها و رنجهایی که از جانب طبیعت انسان را تهدید میکند. 2ـ شرور اخلاقی، یعنی شروری که از نفس انسان و اختیارش سر میزند مانند قتلها، غارتها، دزدیها، جنگها، ظلمها و انواع گناهان اخلاقی دیگر که عقل و شرع از آنها نهی کرده است.3ـ مرگها و نیستیها و فناها. اینکه چرا مرگ مقرّر شده است، چرا انسان به دنیا میآید و پس از انکه لذت حیات را چشید و آروزی زنده ماندن در او زنده شد به دیار نیستی فرستاده میشود. پدیدهای که در مذمت آن حرفها زدهاند، مانند شعری که به خیام منسوب است:
ترکیب پیالــــهای که در هم پیوست بــشکستــن آن روا نمـیدارد مســت
چندین قد سرو و نازنین و سرو دست از بهر چه ساخت و ز برای چه شکست[1]
این شروری را که ذکر شد از نگاه قرآنی و فلسفی، مورد بحث و بررسی قرار دادهایم.
1ـ1.کلیات
1ـ1ـ1. پیشینه تاریخی بحث شرّ
ملائکه از کلام خدای تعالی که فرمود: میخواهم در زمین خلیفه بگذارم، چنین فهمیدند که این عمـل باعث وقـوع فـساد و خـونریزی در زمین میشـود، چــون میدانستهاند که موجود زمینی بخاطر اینکه مادّی است، باید مرکّب از قوائی غضبی و شهوی باشد، و چون زمین دار تزاحم و محدود الجهات است، و مزاحمات در آن بسیار میشود، مرکّباتش در معرض انحلال، و انتظامهایش و اصلاحاتش در مظنّه فساد و بطلان واقع میشود، لاجرم زندگی در آن جز بصورت زندگی نوعی و اجتماعی فراهم نمیشود و بقاء در آن بحدّ کمال نمیرسد جز با زندگی دسته جمعی، و معلوم است که این نحوة زندگی بالأخره بفساد و خونریزی منجر میشود.[4] و شاید بتوان این را اوّلین بحث و گفتگو در مورد شرور، مخصوصاً شرور اخلاقی بیان کرد. همچنین تاریخ بحث از شرور به بلندای تاریخ بشریت میباشد. انسان همواره خود را با مصیبتها، دردها و شرور روبرو میدیده و مسئله شرّ یکی از کهن ترین مسائلی است که از دیرباز اندیشه آدمی را به خود مشغول داشته، از آن هنگام که انسان پا به عرصه خاک نهاده، خویشتن را هم آغوش رنج و مصیبت یافته و همراه شیرینی لذت و کامیابی تلخی محنت و ناکامی را نیز چشیده است. همچنین از مباحث اصلی و بنیادین ادیان الهی، طرح مسائل اخلاقی و بررسی راههای تخلّق به اخلاق حسنه و زدودن رذائل نفسانی است و بحثهای اخلاقی نیز بدون شناخت خیر و شرّ نمیتواند کامل و جامع باشد، از قدیمی ترین کتب اخلاق یونانیان میتوان از کتاب نیکوماخس ارسطو نام برد که بحث مستقلّی دربارة خیر و شرّ دارد. قدیمی ترین کتاب دینی که دربارة این مسئله سخن به میان آورده است، کتاب ریگ ودا ـ سامهیتا در آیین هندو است. قدمت آن به دوازده یا پانزده قرن قبل از میلاد مسیح بر میگردد. این کتاب با توهّمی خواندن شرّ در صدد پاسخ به آن برآمده. کتاب دیگر اوستا است. قدمت آن حدوداً به دو قرن پیش از میلاد میرسد. این متن دینی به جای پاسخ گویی به شبهة شرّ، تسلیم آن شده و شرّ را به خدایی دیگر به نام «اهریمن» در مقابل خدای خیرخواه (یزدان) نسبت میدهد.[5]
1ـ1ـ2. معنای لغوی
1ـ1ـ2ـ1 . خیر
کلمة خیر 196 بار در 178 آیة قرآن تکرار شده است. راغب در مفردات در مورد این کلمه میفرماید:
فرم در حال بارگذاری ...
[شنبه 1400-05-16] [ 08:52:00 ب.ظ ]
|