تصمیم گیری در مورد زمان كاشت مطلوب یك گیاه زراعی بسیار با اهمیت بوده و از عوامل مهم جهت رسیدن به حداكثر عملكرد بالقوه در گیاهان می باشد. تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیكی گیاه باعث می شود كه تاریخ كاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یك منطقه بسته به اختلاف ژنتیكی میان ارقام فرق كند (هدلی و همکاران، 1983؛ سندهو، 1984). انتخاب تاریخ كاشت مناسب به علت ضرورت استفاده حداكثر از منابع طبیعی طی فصل رشد حائز اهمیت است. تأخیر در كاشت نیز به علت كوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های  بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می گذارد (باروس و همکاران، 2004).

علاقه برای تولید گیاهان دارویی و  معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به طور مداوم در جهان رو به افزایش است (کاروبا و همکاران، 2002). به گونه ای كه قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده اند (گلشادی و همکاران، 1381).

1-2- گیاه شناسی تیره نعناع

گیاه ریحان از تیره نعناع Labiatae– Lamiaceae است. این خانواده از حدود 200 جنس و 3000 گونه تشکیل شده که همه جازی می باشند. گیاهان این خانواده در 8 زیر خانواده طبقه بندی  می شوند. جنس های مهم هر زیر خانوادۀ عبارتند از:

زیر خانواده آجوگوئیده: جنس های توکریوم (300 گونه) و آجوگو (40 گونه).

زیر خانوادۀ پروستاندروئیده: جنس پروستاندرا (50 گونه).

زیر خانوادۀ پراسیوئیده: جنس گومفوستما (40 گونه).

زیر خانوادۀ اسکوتلاریوده: جنس اکوتلاریا (300 گونه). 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

زیر خانوادۀ لاوان دومیوده: جنس لاواندولا (28 گونه).

زیر خانوادۀ لامیوئیده: جنس های سالویا (700 گونه)، تیموس (400-300 گونه)، استاخیس (300 گونه)، لامیوم (50 گونه) و منتا (25 گونه).

زیرخانوادۀ اکیموئیده: جنس های هیپتیس (400 گونه) و اکیموم (150 گونه).

زیر خانوادۀ کاتوپریوئیده: جنس کاتوفریا (3 گونه).

45 جنس با بیش از 345 گونه از این خانواده در ایران پراکندگی دارند که پر گونه ترین جنس های آن عبارت اند از نپتا با 65 گونه، سالویا با 56 گونه، استاخیس با 35 گونه، اسکوتلاریا با 19 گونه، فلومیس با 17 گونه، ارمواستاخیس با 15 گونه، تیموس با 14 گونه، تیوکریوم با 12 گونه، ساتورجا با 11 گونه و ماروبیوم با 10 گونه، لامیوم، هیمنوکلاتر، زیزیفورا، اوریگانوم و منتا را نام برد (بخشی خانیکی، 1386).

گیاهان این خانواده غالباً علفی یا درختچه هایی بوته ای شکل، به ندرت درختان کوچک و معمولاً دارای ساقه چهارگوش هستند. اعضای این خانواده اکثراً پوشیده از کرک ها و غدد ترشحی بوده که حاوی مواد معطر می باشند. برگ ها معمولا ساده و فاقد گوشوارک و متقابل هستند. گل ها نامنظم و بر روی گل آذین یا سنبله های مجتمع به نام ورتیسل قرار دارند. براکته های برگ مانند و براکتئول ها معمولاً کوچک یا گاهی فاقد براکتئول هستند. گل ها دو جنسی (گاهی اوقات اندام های نر کاهش یافته یا نازا بوده و عملاً گل ها ماده هستند) و دارای کاسۀ گلی مرکب از 5 کاسبرگ متصل به هم پیوسته هستند که شیپوری یا زنگوله ای شکل بوده و گاهی اوقات دارای دو لبه است. گلبرگ ها نیز 5 عدد و پیوسته به هم و جام گل لبدیسی است. پرچم ها 4 عدد به ندرت 2 عدد و متصل به جام یا لولۀ گل بوده و دارای میله های برابر یا نا برابر هستند. در برخی از جنس ها قاعدۀ میله پرچم به صورت اهرم در آمده و به اتصال دهندۀ بساک ها که رشد زیادی یافته و طویل شده است، وصل گردیده است. این حالت گرده افشانی گل را توسط حشرات تسهیل می کند. مادگی زبرین و مرکب از 2 برچۀ متصل به هم می باشد که مجموعاً دارای چهار خانه و هر خانه حاوی یک تخمک قاعده ای است. خانه معمولاً ساده و با قاعدۀ تخمدان متصل است و دارای کلالۀ غالباً دو شاخه ای است. میوه مرکب از 4 فندقه یا کافشه ای است که هر یک حاوی 1 دانه هستند. دانه ها دارای آندوسپرم کم یا فاقد آندوسپرم هستند (بخشی خانیکی، 1386). موسیلاژ در برخی دانه ها مثل آجیلكها (nutlet) و میوه های تك دانه رایج است كه در خانواده چلیپائیان، نعناع، مركبان و بار هنگ مشاهده می شود (زهری، 1962؛ جعفری، 1383). اعمال موسیلاژ متعدد است (فان و وركر، 1972؛ جعفری، 1383). وقتی كه دیاسپور بعد از آزاد شدن مرطوب شد، به خاك می چسبد و دیاسپور چسبنده، با باد یا باران به فاصله دور و نامناسب نمی رود. دیاسپور ممكن است به جانواران چسبیده و بعد پراكنده شود. موسیلاژ باعث كاهش وزن مخصوص دیاسپور در آب می شود. موسیلاژ در تنظیم جوانه زنی با توقف جوانه زنی دانه در مواقع خشكی یا فزونی آب، وقتی كه دانه كاملاً با موسیلاژ پوشیده می شود نقش دارد. موسیلاژ عبور اكسیژن را به تأخیر انداخته و مانع جوانه زدن می شود. گیاهان این راسته دارای گلهای نا منظم و چهار پرچم بوده و پرچم پشتی کاملاً از بین رفته و یا به صورت پرچم نازا در آمده است. در تخمدان گیاهان این راسته در هر برچه یک یا دو تخمک وجود دارد. در این راسته تیره های نعناع، شاپسند، گلوبولاریا و بارهنگ قرار می گیرند (وزوایی، 1378).

1-3- تاریخچه کشت ریحان

ریحان دارای سابقه کشت 3000 ساله و از قدیم به وسیله مردم اروپا و آسیا در مراسم مذهبی و آیین های سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است (پراکاش، 1990؛ پازکی و همکاران، 1390)، منشأ این گیاه را افغانستان (زرگری، 1375)، ایران (امید بیگی، 1379؛ زرگری، 1375)،  فلات ایران (حاجی شریفی، 1382)، هند (امید بیگی،1379؛ پراکاش، 1990)، شرق دور، هندوستان، پاکستان، تایلند (داک، 2002)، شمال غربی، شمال شرقی آفریقا و آسیای میانه (اراباسی و عمین، 2004)، آسیای جنوبی و آفریقای مرکزی (جمیز، 1990) گزارش نموده اند. ریحان در ایران و افغانستان به طور خودرو        می روید ولی تولید فعلی در ایران از صد در صد از کشت در مزارع به دست می آید. در ایران به طور وحشی در اطراف تهران، همدان، خراسان در ارتفاع 2300 متری از سطح دریا و در کرمانشاه در ارتفاع 1500 متری  و هم چنین در خرمشهر، بلوچستان و آذربایجان در اطراف تبریز می روید (حاجی شریفی، 1382).

1-4- معرفی و اهمیت ریحان

1-5- خواص دارویی ریحان