انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..293

چکــیده

یکی از جنبه­های اجتناب­ناپذیر شعر، وجه اعتراضی آن است. از زمانی که شاعر با استفاده از احساس، اندیشه و تخیّل خود، شعرسرود، عنصر اعتراض، جزء لاینفک شعر او گشت. این اعتراض در تاریخ شعر فارسی، در قرن­ها و سبک­های مختلف، ابعاد و روش­های متفاوتی به خود گرفته است. در برهه­ای از تاریخ این سرزمین، در رهگذر کودتای 28 مرداد سال 1332، سکوت و خفقان، حکمرانی خود را بر سرزمین ما آغاز می­کند، روشن­فکران و شاعران منزوی شده و تنها پناه­گاه خویش را در سرزمین عشق­های زمینی می­جویند و رژیم می­کوشد تا جوانان را از سیاست دور کند. در این میانه، ناگهان زنی از راه رسید. زنی که بر خلاف پیشینیانِ خود، بی­پروا، به تشریح و بیان احساساتِ زنانه­ی خود می­پرداخت و چون سنّت­شکن بود و بی­پرده حرف می­زد، نامش بر سر زبان­ها افتاد. فروغ فرخ­­زاد با انتشار پنج مجموعه­ی شعری، با نام­های اسیر، دیوار، عصیان، تولدی­دیگر و ایمان­بیاوریم­به­آغاز­فصل­سرد،یکی از چهره­های برجسته­ی شعر معاصر ایران است. از این رو حوادث مختلف شخصی، از زمان تولد تا مرگ، به ویژه شکست در ازدواج و دوری از فرزند، طعنه­ها و سرزنش اطرافیان در واکنش به شعر او و از سویی دیگر فضای ملتهب جامعه، حوادث و اتفاقات سیاسیِ پس از کودتای 28 مرداد و ویژگی­های شخصیّتی فروغ، از او در عرصه­ی شعر، زنی معترض ساخت.  فروغِ معترض، با طی کردن سیر و سلوک

     کلـید واژه­هـا : فـروغ فـرخ­زاد، اعــتراض، عصـیان، بی­پـروایی، مــنِ فردی، مــنِ اجتماعی

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

مقــدمه

بافت سنّتی و مذهبی، از او شاعری معترض ساخت. از این رو، شعر فروغ، شعر اعتراض است.. شعر فروغ در ذات و سرشت و نهادش، شگفتی اعتراض و فریادی است که از ماهیّت جان و زبان زنانه پرده برداشت و از یگانه زبان و ذهنیّت تغزّلی مردانه، آشنایی­زدایی کرد. همان­گونه که هلن­سیکو، طرف­دار مکتب انتقادی اصالت زن و دیگر هم­اندیشان می­گویند: زن باید خود را از سانسور، رهایی بخشد و شایستگی­های خود، تمنّاهای خود و قلمرو پهناور هستی خود را که مهر و موم نگهداری شده است، بازیابد و به این ترتیب همواره، از سخنی که نظام مردسالار، آن را تنظیم می­کند، فراتر خواهدرفت و بدین­سان فروغ فراتر رفت و در دوره­ای که زنان در پس پرده­ها و پستوها و حرم­سراها به سرمی­برند و نمی­توانستند موجودیّت مستقلّی داشته باشند، فروغ با زبان اعتراض خویش، با انتشار مجموعه­های شعری خود، قیامی تازه را جان بخشید. فروغ با انتشار اشعارخود و بیان حرف­ها و تجربه­های شخصی وناکامی­های زندگی خویش، عقده­ی دردناک و متورّم سکوت زن ایرانی را که باعث خفقان او شده بود، گشود.ابتدا ذهن و اندیشه­ی او در سه مجموعه­ی شعری نخستین خود یعنی سایه، دیوار و عصیان، از ناکامی­های شخصی زندگی خویش، با زبان اعتراض پرده برداشت و سپس همان ذهن که در مجموعه­ی پایانیِ تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، مظهر تجلّی اندیشه و عاطفه­ی انسانی و اجتماعی شده بود، فروغ را وا داشت تا از فضای مضامین شخصی و فردی که از تمنیّات و احساسات او برمی­خاست، فراتر رود و به اجتماع پیوند خورد و دردِ اجتماع و نابسامانی­های رشدیافته در آن را با زبان اعتراضی و دردآلود فریاد زند؛ ولی افسوس که در اوج شکوه و اعتراض بود که ناگاه دست تقدیر و سرنوشت، او را از ادامه­ی فریادهایش بازداشت و وجودش را از پیکره­ی ادبیات اعتراض جدا ساخت؛ اما اعتراضش و نامش هنوز در گوش انسان­های دردکشیده و مظلوم تاریخ، طنین­افکن است.

-1- بیان مساله

شاعران و نویسندگان ادبی به دلیل ادراک بالاتر نسبت به سایراقشار جامعه، گاه به دلیل داشتن مشکلات فردی و گاه با درک نابسامانی­های جامعه و با احساس تعـهّد نسبت به اقشــار جامعه، اعتراض و درد خویش را در قالب اثری هنری عرضه می­کنند که تاثیر آن بسیار بیشتر از بیان عادی مسأله است. در این میان، شعر یکی از قالب های هنری است که با به کارگیری زبان و قالبی آهنگین و موزون، راه نفوذ خود را تا عمق جان شنونده،­ در زمان­ها و مکان­های مختلف بازمی­کند و رسالت خود را بهتر به انجام می­رساند. در ادب کهن فارسی، اگرچه می­توان عنصر اعتراض را دید و صدای شاعران معترض را شنید؛ اما هیچ گاه اعتراضشان به گفتمان تبدیل نشده و اعتراض آن­ها، غالبا به صورت پند و اندرز، و در پاره­ای از موارد، به صورت انتقاد از حاکمان، در قالب شیوه­های هجو و هزل باقی مانده­است؛ ولی در حوزه­ی اعتراضات عرفانی و اعتقادی، بزرگانی چون حلاج، اعتراض خویش را بی پروا بیان کردند که نه تنها به گفتمان تبدیل شده؛ بلکه غوغایی نیز به پا کرده­است.در سال های پس از مشروطه، زن ها متوجه شدند که دست­آورد چندانی از مشروطیت نصیب آن ها نشد و معدود شاعرانی، با حسرت و احتیاط و با تکیه بر اصول اخلاقی و احترام به آداب و رسوم اجتماع، به بیان اعتراض پرداختند؛ اما فروغ این حسرت را با شجاعت تمام و دوری از تزویر بیان کرد.

:

بهبود شرایط زندگی وافزایش طول عمروامید به زندگی پدیده سالمندی را دراکثر جوامع بدنبال داشته است وسازمان ملل متحد برنامه«سالمندی فعال»را برای سالمندان مطرح کرده است، سالمندی  فعال یعنی به حداکثررساندن سطح سلامت، مشارکت و امنیت افراد سالمند به منظورتقویت کیفیت زندگی آنها، که هر کدام از اینها تمهیدات اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی و اقتصادی خاص خود را می‌طلبد و باتوجه به اینکه جمعیت جهان به سوی سالمندی پیش می رود وبه همراه خود مسائل جدیدی را بوجودآورد.از این رو بررسی عوامل اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر بر سلامت  جسمی و روانی سالمندان و مسائل مربوط به سالمندان دارای اهمیت ویژه ای است. بر پایه آخرین پژوهش های سازمان ملل میزان مرگ ومیر درکشورهای روبه رشدکاهش چشم گیری یافته وبا افزایش میزان متوسط عمرتعداد افرادسالخورده نیزفزونی یافته است درکشورهای پیشرفته نسبت افراد بالای65 سال به کل جمعیت به 16درصدرسیده است که این نسبت برای کشورهای درحال رشد حدوداً 5/3 درصدمیباشد.

     درمجموع امروزه مسائل ومشکلات سالمندان که باافزایش تعدادونسبت آن مرتبط است آنقدر از دیدگاه ملل جهان اهمیت پیداکرده است که سال 1999،سال بین المللی سالمندان نامیده شده است(مرکز آمار ایران،1385).هرچند چالش اصلی بهداشت عمومی در قرن بیستم، افزایش امید به زندگی بود، در قرن بیست و یک ” زندگی با کیفیت بهتر ” مهمترین دغدغه ها در این حوزه است. بدیهی است چون هدف از زندگی سالمندان فقط داشتن عمر طولانی و زنده بودن نیست، بلکه نوع و کیفیت زندگی آنها نیز مهم می باشد. از این رو ارتقای کیفیت زندگی سالمندان در مرحله اول نیازمند داشتن اطلاعات جامع در مورد کیفیت زندگی آنها است. همچنین افزایش شمار 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  افرادسالمند دچار ناتوانی و اختلال عملکرد و نبود نظام حمایتی درخانواده بعلت کوچکتر شدن خانواده ها، شاغل شدن زنان وپراکنده شدن اعضای خانواده موجب افزایش تقاضابرای مراقبتهای دراز مدت از سالمندان در دهه های آینده خواهد شد   ( ساجدی و همکاران2004 : 36، 105،108).

1-1- بیان مسئله

تعداد کل سالمندان جهان در سال 2006را 687 میلیون و 923 هزار  نفر برآ ورد شد واعلام  کردندکه این تعداد تا سال 2050 به رقم یک میلیارد و 968 میلیون و 153 نفر خواهد رسید در حالی که هم اکنون60درصد افراد سالمنددر کشورهای درحال توسعه زندگی می کنند(سازمان ملل متحد2006). در حال حاضر 2/8درصد از کل جمعیت ایران را افراد سالمند بالای 60سال تشکیل میدهندکه معادل 2/6میلیون نفر است. پیش بینی می شود این رقم تا سال 2050 به 26 میلیون و 393 هزار نفر معادل 26 در صد کل جمعیت کشور برسد. امید زندگی برای مردان و زنان ایرانی بعد از 60 سالگی طی سال های 2005 تا 2010 به ترتیب 17 و 18 سال بر آورد شده است. نرخ رشد سالانه جمعیت در فاصله سرشماری های 1375 تا 1385 در کشور ایران6/1 در صد بوده و این  در حالی است که نرخ رشد جمعیت سالمند3/7درصد معادل2/5 میلیون نفر و در فاصله سرشماری 1385 تا 1390 نرخ رشد 2/8 درصد معادل 2/6 میلیون نفراست. با توجه به ساختار کنونی جمعیت کشور انتظار میرود که در سالهای آینده این جمعیت بیش از گذشته نیز افزایش یابد و افزایش نسبت سالمندی در کشور ما از سال 1420 به بعد خود نمایی خواهد کرد(مرکز آمار ایران 1381،1385،1390 ).

جداول 1، 2و3 روند سالخوردگی جمعیت وتصویر های عینی از سالمندان را در کل کشور،استان لرستان وشهرستان خرم آباد را از سال 1335 تا 1385 نشان می دهد.

همانطور که در جداول1،2 و3 ملاحظه میگردد، نسبت جمعیت سالمند کل کشور از جمعیت سالمند شهرستان خرم آباد بیشتر است بنابراین با توجه به کاهش باروری، کاهش مرگ و میر و در نتیجه افزایش طول عمر که پیامد پیشرفت های پزشکی است،موجب افزایش نسبت سالمندان به کل جمعیت شده است.ایران از جمله شهرستان خرم آباد، ازاین قاعده مستثنی نیست. کاهش سطح زاد و ولد و باروری علاوه بر تأثیر قاطعی که بر میزان رشد جمعیت واز آن طریق تعدیل شتاب افزایش تعدادجمعیت داشته، برترکیب وساختار جمعیت نیز تأثیرخواهد گذاشت وکاهش مستمر زاد و ولد و انتقال از باروری طبیعی به باروری کنترل شده به تدریج ساختار سنی جمعیت را ازوضعیت جوانی خارج و به طرف سالمندی سوق می دهد به همین لحاظ، هرم سنی جمعیت ایران که به جرأت میتوان گفت در طول تاریخ همواره قاعده ای گسترده داشته وبه لحاظ تمرکز بیش از 40 درصد از کل جمعیت در سنین کمتر از 15 سال از ساختاری جوان برخوردار بوده، در دو دهه اخیر به سبب کاهش باروری تغییر شکل داده و نوعی فرورفتگی در قاعده هرم سنی ایجاد شده است به همین سبب تغییر شکل هرم سنی، نسبت جمعیت کمتر از 15 سال از رقمی بیش از 45 درصد در سال 1365 به رقمی کمتر از 30 درصد در حال حاضر کاهش و در واقع در فاصله 20 سال با روندی بی سابقه به کمتر از دو سوم تقلیل یافته است(میرزایی 1385: 57).

بنابراین علت اصلی سالخوردگی جمعیت، کاهش باروری طی 50 سال اخیر، باروری کل جهان از حدود5 بچه برای هر زن به حدود 7/2 کاهش یافت وبه نظر می رسد طی 50 سال آینده به حدود 1/2(سطح جانشینی)برسد.هرچند هم اکنون در اکثر کشورهای توسعه یافته،مقدارآن زیرسطح جایگزینی است. کاهش باروری در ایران در نیمه دوم دهه 1360 شروع شد و طی سه دهه اخیر کاهش سریعی داشته است( عباسی شوازی و دیگران 2009).

کشور ایران هم اکنون وارد مرحله‌ نخست سالمندی یعنی جمعیت بالای 60 سال بین 7 تا 14 درصد شده است و پیش‌بینی می‌شود که تا 30 سال آینده وارد مرحله فوق سالمندی، یعنی بیش از 21 درصد جمعیت  سالمند شود. شاخص سالمندی یعنی نسبت افراد بالای 60 سال به جمعیت زیر 15 سال، در کشورهای اروپایی 186 به 100 است در حالی که کشورهای در حال توسعه دارای رقم 41 به 100 هستند و این بیانگراین است که کشورهای در حال توسعه درسالهای آینده با پدیده سالمندی مواجه خواهند شد. پیش‌بینی این است که ایران در سال‌های آینده با پدیده زنانه شدن سالمندی نیز روبرو شود این پدیده در واقع افزایش سهم زنان سالمند نسبت به مردان سالمند در جمعیت کشور است که طبق مطالعات در سال 1430برای زنان 5/34 درصد و برای مردان 31 درصد خواهد بود. این بدان معنی است که در سال 1430 به ازای هر100 زن سالمند کشور 88 مرد سالمند خواهیم داشت. چون در کشورهای توسعه یافته امید زندگی زنان بیش از مردان است وبا این که نسبت جنسی مردان در  بدو تولد به زنان بیشتر است اما این نسبت با افزایش سن به سمت زنان تغییر می‌یابد    (سازمان ملل 2006 ).

سازمان جهانی بهداشت(2006) برنامه ای با تمرکز بر فرایندهای توانمند سازی درسالمندان در سه حوزه افراد سالمند و توسعه، بهبود سلامتی و رفاه در سالمندان و اطمینان بخشی در ایجاد محیط های توانمندکننده و حمایتی مورد توجه قرار داده است. هر چند که این تعداد سالمند نسبت به کل جمعیت کشور رقم زیادی را در برنمی گیرد به خصوص با توجه به اینکه در ایران، بسیاری از این افراد تحت حمایت خانوادگی هستند، اما به دلایل زیر، مطالعه سالمندی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

توجه به ساختار سنی جمعیت ایران که اکنون مورد توجه بسیاری از محافل علمی است درآینده ای نه چندان دور جمعیت سالمند بخش قابل توجهی از جمعیت را در بر خواهد گرفت. زمانی که ممکن است برای شناخت وضعیت این گروه و برنامه ریزی برای آن دیر باشد.

براین اساس بررسی شناخت ویژگیهای اجتماعی،جمعیتی و اقتصادی مؤثر برسلامت جسمی و روانی در سالمندان مسئله مهمی می باشد. و یکی ازمسائل تأثیر گذار برکیفیت زندگی، مخصوصاً در سالمندان، وضعیت سلامتی است (محسنی1380: 45 ).

[1] – Laslett

و بیان مسئله و فصل دوم پیشینه تحقیق و توضیح و تبیین روش تحقیق و نیز فصل چهارم یافته های تحقیق که مشتمل بر عناوین: اخلاق و مکارم اخلاقی، نبرد نیکی با بدی در حماسه و اسطوره، پند گفتن بزرگمهر نمودار و تبلور آموزه های اخلاقی، آموزه تسلیم در برابر خداوند و خشنودی او ، آیین دوستیابی و معاشرت در آموزه های حکمی شاهنامه  و فصل پنجم نتیجه گیری.

-1- بیان مسأله:

در این پایان نامه سعی شده اطلاعات جامع و مستندی درباره ی آموزه های اخلاقی در شاهنامه با تکیه بر اشعار حماسی و حکمت آمیز و سراسر پند و اندرز شاهنامه ارائه شود و در فصلهای جداگانه مطرح گردد. اینکه آموزه های اخلاقی چیست و چگونه است و حکیم بزرگوار حماسه سرای، چگونه آنها را در نامه ی باستان خویش به  کار گرفته و مایه ی رهنمون و رهنمود ساخته، نکته ای است که رفتن به سراغ شاهنامه، مُحرز و روشن می گردد. اشعار شاهنامه برای ما باز می گویند که چگونه فردوسی طوسی، با قلم سحّار و ذوق وقّاد و طبع فروزان و دل پر از حکمت و ذوق پر شکوفه ی خویش، خوان حکمت و آموزه ی معرفت گسترده و ایرانیان، بلکه جهانیان را به بهره برداری از این خوان بی دریغ صلا زده است و دیریست که از صلا و فراخوان او می گذرد. چه بسیار خوانندگان که در طول قرنها از این شاهنامه ی گرانبها میوه ی معرفت و بار آموزش چیده و برداشته اند و اکنون هم نگارنده سفره ای به قدر وسع خویش از طعام گران نعمت و خوان پربرکت شاهنامه، از دست هنرمندِ استاد طوس، نه از مایه ی محقّر خویش تهیّه دیده است.

نگارنده در پی این است که فرازهای شاهنامه، در آغاز و انجام، چگونه از اخلاق و معرفت و چگونه زیستن دادِ سخن داده اندو هر فرازی چه پیامی اخلاقی و یا چه پیامهای مشحون از معرفت و مردم شناسی و انسان شناسی و پایبندی به اصول اخلاقی را بازگو و مطرح می کند؟

استاد سخن سرا، از چه منابعی در القای حکمت و اخلاق مایه گرفته و به چه آثار و کتبی از پیشینیان نظر داشته است؟ در شاهنامه از چه نامه های باستانی نام برده است؟ و اینکه از چه شیوه هایی در بیان مسائل مورد نظر خویش بهره جسته است؟ او چگونه برخی از آیات و احادیث اسلامی را در قالب شعر، روایت کرده است؟ و چگونه از حریم دین و مذهب خویش، که گرانبهاترین گوهر وجود او بوده، دفاع نموده است؟ طرح شیوه ی بیان مسائل معرفتی و آموزه های اخلاقی در شاهنامه و پرداختن به راه و رسم حماسه سرای بزرگ در این شیوه، 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  ما را با باورهای مذهبی و معرفتی او بیشتر از پیش آشنا می سازد و این نکته روشن تر می شود که شاهنامه، پیش از آنکه کتاب جنگ و لشکرکشی و بر تخت نشستن باشد، داستان زندگی برتر و والای نیاکان راست کردار و راست گفتار ماست. ایرانیان کهن به گفته ی هرودوت مورّخ یونانی مظهر راستی و درستی بوده اند و این از مَطاوی سخن فرزانه ی حماسه استاد مسلّم فردوسی طوسی، آشکار و مُحرز است.

1-2- اهمّیّت و ضرورت تحقیق:

گرچه در پهنه و گستره ی اخلاق و طرح مسائل معرفتی و انسان شناسی و شیوه ی بهزیستی روانی فردی و جمعی، در گذشته ی دور و در ایران کهن، آثاری توسّط فرزانگان ایران و جهان، به ساحتِ فکر و ذهن انسانهای جویای حکمت، تقدیم و اهداء شده است امّا از آنجا که نگارنده، با شاهنامه پیوندی دیرین و ناگسستنی دارد و طرح آموزه های اخلاقی این کتاب بی مانند برای وی، خود بس، شیرین، دلچسب و مایه ی جان و روح و روان است، برای ادای دین به ساحتِ کبیر و روح پر فتوح استاد حماسه و خوشه چینی از خرمن او، بر آن شدم که به اندازه ی وسع خویش در این وادی، یعنی آموزه های اخلاقی در شاهنامه وجیزه ای تقدیم خوانندگان و همکلاسان خویش بنمایم. طبعاً کار نگارنده، گرچه کوچک است امّا از آنجا که بر دانشجویان شناخت ابعاد شاهنامه بویژه بُعد انسان شناسی و حکمت و پند و اندرز آن، فرض و لازم است هر چند مختصر، در وادی اخلاق و آموزشهای انسان ساز شاهنامه قدمی چند زده و رقمی هرچند کوتاه و مختصر، بر صفحه ی تحقیق و پژوهش زده باشم.

1-3- اهداف تحقیق:

هدف از ضرورت تحقیق این که هر چند مختصر و کوتاه، پاره ای از آموزه های اخلاقی شاهنامه، که احتمالاً در کتب و آثار مربوط کمتر بدان پرداخته شده است و یا برخی از آموزه ها احیاناً به قلم تحقیق پژوهندگان و نویسندگان نیامده است، توسّط این نگارنده البتّه تا آنجا که در توان اوست، مطرح و توضیح و ارائه شود. نگارنده هدفی جز روشن نمودن برخی از زوایای اخلاقی و آموزه های معرفتی شاهنامه ندارد و در این راه با دقّت در مطالب حکمت آمیز این حماسه ی منظوم، دُرِّ تحقیق را به وسع خویش به یاری خدا، فراچنگ خواهد آورد.

تحلیل و بررسی آموزه های انسان ساز و سراپا حکمت، تراویده از قلم فردوسی بزرگ، مَطمحِ نظر و منظور اصلی نگارنده است. در این راه چگونگی پردازش مسائل اخلاقی و چند و چون شیوه های القای حکمت شاعر، نیز منظور نظر و از اهداف تحریر این پژوهش است.

بیان شیوه های مُتقن و سراپا حکمت شاعر طوس، ما را به سرچشمه ی معارف و آموزشهای انسان ساز او،رهنمون خواهد شد که اهمّ آنها عبارتند از:

1- تحلیل و بررسی شیوه ی نظم آموزه های اخلاقی توسط شاعر

2- شاعر از چه ترکیبات، لغات، اصطلاحات، داستانها و ضرب المثلهایی برای القای آموزه های اخلاقی بهره جسته است؟

3- زبان حماسی او، چگونه در عین حماسی بودن، پذیرای القای مسائل اخلاقی شده است؟

کلیدواژه­ها:

فال، پیشگویی، استخاره، طالع، تَطَیُّر، قَدَاسَت و ادبیّات منظوم فارسی

1- 1-  مقدّمه ی تحقیق

انسان از دیرباز، با حسِ­جستجوگرانه، برای علت­یابی پدیده­های طبیعی و ماوراءالطبیعی اطراف خود، به دنبال راهی بوده­است،که بر زمان تسلط یابد تا ازآیندۀ و سرنوشت خویش آگاه گردد. او معتقد به­اموری شد؛ که بر تمام گسترۀ باورها و زندگی­اش تاثیرگذاشت. به گونه­ایی که امروزه با وجود پیشرفت علوم بشری، بسیاری از آن باورها به قوّت خود باقی مانده است .

ریشۀ این تفکر، ازآن جا ناشی می شود که درمیان تمام اقوام کهن، به ویژه در بین النهرین عقیده برآن بودکه سرنوشت انسان یکسره دردست خدایان است وجبری چنان مطلق  با ذکر جزئیات ودقیق، بر سرنوشت حیات مردم غلبه دارد. علاوه برآن، این اعتقاد هم وجود داشت­­، که نیروی فوق طبیعی که سرنوشت مارا تعیین کرده­اند؛ قادرند، خواسته­های خودرا برای یاری به آگاهی ما برسانند و ما را یاری­کنند واز مقاصد نیروهای پلید و مقتّدر برضد ما جلوگیری کنند. تقویت باور تاثیر ستارگان برزندگی بشر وپیشگویی با ستارگان، حدود بیش از 400 سال پیش از میلاد بر می­گردد.

برای تبیین موضوع، این پایان نامه، در پنج فصل ذیل تدوین شده است :

فصل دوم: در این فصل موضوع تحقیق، یعنی مفهوم فال و استخاره از نظری لغوی و مفهومی مورد بررسی قرارگرفته است.

فصل سوم: در این فصل، برای پیشبرد اهداف تحقیق، زندگی نامه ها، سبک شعری و آثار شاعران شاخص گردآوری شده است.

فصل چهارم: مهم ترین فصل پژوهش است. و به بررسی مفهوم فال و استخاره در ادبیّات منظوم می­پردازد..

فصل پنجم:ارائۀ نتیجه گیری پژوهش است.

فال و فالگیری روشی برای شناخت آینده­است وآگاهی پیداکردن از آنچه قراراست رخ­بدهد و یا رخ­ندهد. قَداست این روش درفرهنگ­ها 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  بین اقوام و ملل گوناگون آن قدر بوده است که همیشه، طالبان زیادی رابه خود جلب نموده است.

بنا امیدی ازین  در مرو  بزن فالی                                        بـــود کـــه قــرعۀدولــت بنام مــا افتد

شبی که ماه مُراد از افق شود طالع                                        بــــود کــه پــرتـو نــوری ببام ما افتـد

(حافظ ،244:1379 )

در خصوص زادگاه اصلی فال اتفاق نظر خاصی نیست. از کهن ترین نمونه های فال بینی از شهر «سیپار» بود که شمش را به خاطر هنر غیب گویی و فال بینی می ستودند.( قدیانی، 1387 : 529)

در زندگی اجتماعی و سیاسی یونانیان، پیشگویی و تفأل نقش موثری داشته است. یونانیان در بارۀ هرچیزی می خواستند، ارادۀ خدایان را بدانند و می پنداشتند، ارادۀ خدا با علائم مختلفی که تفأل نامیده می­شود؛ ظهورمی­کند.(ناس،1354 :52) و در ایران باستان هم دوران مادها، هخامنشیان تا ساسانیان علوم ستاره شناسی بابلی وهندی رواج داشت. چنان که استفاده فراوان فردوسی و دیگر شاعران در بازتاب مفاهیمی، چون: مکان سیّارات، صورفلکی، بروج دوازده­گانه، سعد­ونحس اختران و تاثیر آنها در کامیابی یا عدم کامیابی شاهان و قهرمانان داستان­ها مورد استقبال فراوان قرارگرفته است.

چــــو کــرد اخــتر فـرخ ایـرج نـگاه                                     کـشـف دید طــالــع خــداونـد مــــاه                                                                                                                                   (فردوسی، 1375،ج1: 16)

بــختـور از طـالـع جــوزا بـــــــرآی                                     جـوزشـکـن آنـگه  و بـخــت آزمـــای

(نظامی،1387 :407)

هستم عطارد،این دو قصیده دوپیکراست                                    لاف عطاردت ز دو پیکر نکوتـــــر است

(خاقانی،43:1373 )

همچنین، بعدازظهور اسلام هم استخاره (فال گرفتن با قرآن) آنقدرمقدّس شد،که مسلمانان برای انجام امورنیک از استخاره بهره می­بردند. و از تَطَیُّر دوری می­کردند. از رسول گرامی (ص) نقل است که فال راخوش می­داشت وتطیّررا خوش نمی­داشت. «ما خابَ مَن إِستَخارَولا نَدِمَ.» هرکه از خدا خیر جوید نومید نشود و هرکه مشورت کند نادم نگردد. (نهج الفصاحه،1356: 536)

وآنچه مسلّم است،گسترش آینده­نگری از طریق فال واستعمال آن توسط عام وخاص موجب ورود آن در دنیای ادبیّات منظوم شد.

مصحف به فـال بـاز گرفتم به بــامداد                                      بــرفــور الســـلام علیکـم جــواب داد

(نَزاری قهستانی،1371 :319)

استعمال فال، استخاره و طالع، دربین برخی جوامع پررنگ است و به صورت تمثیل وِرد زبان شده ­است. «فال امام جعفر صادق (ع) است؛ بد ندارد.»یعنی همیشه با همه کس حتی دوضدموافق است. (دهخدا،1386:ذیل واژۀ فال) یا «فال نیکو بزن به هرکاری.» (همان)

اکنون در بیشترکشورها، فال گرفتن با کتب مقدس دینی و برای نمونه درکشورهایی مانند: ایتالیا، فال گرفتن با«اشعار ویرژیل»مورداستقبال است. درایران هم فال گرفتن باکتاب مقدس قرآن­کریم و دیوان­اشعارحافظ متداول­تر از سایر کتب است. وهمچنان می­توان بازتاب این باور اجتماعی را درشعر معاصر هم مشاهده کرد.

یکی از مبانی پذیرفته شده‏ی معرفتی غالب فرقه‏های اسلامی«تأویل» است. تأویل گرایان با توجه به این‏که تعریف شان از تأویل چه باشد، نحله‏های گوناگونی دارند. برخی از روش‏ها و ابعاد تأویل در نزد شیعه هم‏چون تأویل باطن گرایان یا تأویل صوفیه  یا تأویل عقل‏گرایانه افراطی پذیرفته نیست از سوی دیگر، یکی از اهداف تأویل در نظر شیعه تأویل مصداقی و تأویل به معنای کشف معانی باطنی آیات قرآن مجید است. در حالی‏که این شیوه از تأویل‏، مورد انکار گروهی از اهل تسنن قرار گرفته و معتقدند تأویل‏های بطنی و بیان مصادیق، موافق با ظاهر لفظ نبوده و فهم درستی از آیات ارایه نمی‏کند و بر پایه ذوق و سلیقه شخصی و بی‏توجه به روش‏های علمی است.

به نظر می‏رسد اصطلاح «معنای باطنی آیات» از یک طرف برگرفته از نص صریح فرمایش پیامبر اکرم(ص) باشد که می‏فرمایند: «ءانَّ لِلقرآنِ ظهراً و بطناً و لِبطنه بطنٌ الی سبعۀ أبطُن»؛ همانا برای قرآن ظاهری و باطنی است و برای باطن آن باطنی است تا هفت بطن (الاحسایی، ج 4، ‏ 1403 : 107) و از طرف دیگر می‏تواند خاستگاه چنین تأویلی خود قرآن باشد: خاتمیت، جامعیت و جاودانگی قرآن، مشروعیت این‏گونه از تأویل را اثبات می‏کند، به علاوه در هفده آیه از قرآن برخی از موارد واژه تأویل به کار رفته است که از نمونه آن، تعبیر خواب حضرت یوسف است. امامان شیعه و بسیاری از دانشمندان علوم دینی نیز به ضرورت چنین تأویلی و ارتباط آن با تاثیرات و منافع مستمر قرآن اشاره فرموده‏اند.

یکی از مبانی مهم و مورد اختلاف در تفسیر قرآن «تأویل» است. در حالی‏که گروهی از اهل حدیث و بخصوص حشویه بر «نص گرایی» و اجتناب از تأویل آیات اصرار دارند و حتی از تأویل‏های مفهومی آیات اجتناب می‏ورزند؛ گروه کثیری از فرقه‏های اسلامی از جمله شیعه و اسماعیلیه «تأویل» را پذیرفته‏اند و انجام این مهم را در قرآن جایز شمرده‏اند. تأویل آیات ابعاد گسترده‏ای دارد و به شکل‏های مختلفی در میان مسلمانان رواج یافته است. برای مثال باطنیه بی‏محابا به تأویل آیات و نادیده گرفتن ظواهر و نصوص آیات پرداخته‏اند. برخی همچون شیعیان علاوه بر اقدام به تأویل مفهومی آیات متشابه، به تنزیلات و تطبیق آیات بر مصادیق نوظهور اقدام کرده‏اند. در نظر شیعیان این‏گونه از تأویل سرّ ماندگاری و جاودانگی قرآن و هدایت‏گری مستمر آن است.

ناصر خسرو، در آثارش فراوان به شیوه‏های مختلف و متعددی متذکر مقام قرآن کریم شده است و در نگارش آثار منظوم و منثور خود به 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  کرّات از این شیوه‏ها بهره جسته است.

ناصر خسرو، این شاعر معتزله و دارای اختیار که مبنای اصول فکری‏اش همیشه بر پایه عقل و خردگرایی استوار بوده است، به شیوه ای کاملا خاص و منحصر بفرد در آثارش از معانی باطنی قرآن کریم استفاده کرده‏است. اگرچه در تاریخ ادبیات پارسی ما تاثیر‏پذیری شاعرانی چون: حافظ، مولانا و عطار از استهشاد قرآن و حدیث بسیار بوده است؛ اما ناصر خسرو قبل از آن‏ها شکل تازه‏ای از آن را در آثارش به بار نشاند و به جدّ می‏توان گفت که حتی در برخی آثارش این شیوه را به نام خود منحصر کرد و از شیوه تأویل، ابزاری کارآمد در جهت اثبات آرا، بینش و عقاید دینی – که تا آن زمان برخی معانی آن‏ها از دیگران پنهان بود- پرده گشود و چراغ روشنی در افکار سایر متکلمان دینی و مذهبی افروخت.

البته لازم به ذکر است که تاثیر باطنی‏گرایی در فرقه اسماعیلیه هم که عاملی دیگر در جهت تحت تاثیر قرار دادن این شیوه افکار در ناصر خسرو بود را نمی‏توان نادیده گرفت و پیوستن وی به مذهب اسماعیلیه و دیدگاه خاص او تا حدودی مرهون و مدیون این فرقه بوده است و بسیاری از اندیشه‏های وی از این فرقه نشأت گرفته است.

«جنبش اسماعیلیه راه را برای نشر افکار آزاد در عالم اسلامی گشود. مردم شهامت یافتند تا در مسایل معقول علنا به بحث و مناظره پردازند و حال آن‏که پیش از آنکه از اینگونه مباحث هرچند خطر کمتری در بر داشت بیمناک بودند» (الفاخوری ،خلیل الجر، 1358 : 184 ).

بسیاری از این اندیشه‏ها و افکار او در قالب شعر بیان شده است و به طبع برای آگاهی از فهم درست و جامع این اشعار در آثار گوناگونش باید خواننده‏ای با ذوق و همراه با اطلاعاتی عمیق در زمینه‏های گوناگون نظیر‏، طب، هندسه، تفسیر قرآن و کلام و … فهم و درک بسیار بود.

1-2. بیان مسأله

مسأله فهم متون ادبی و بررسی عناصر مؤثر بر آن از جمله مباحثی است که اندیشمندان از گذشته تا امروز در جوامع مختلف به آن پرداخته‏اند. هرمنوتیک و تأویل دانشی است که به بحث درباره مبانی نظری تفسیر و فهم می‏پردازد. در ابتدا وظیفه اصلی این دانش در غرب تشریح مبانی نظری فهم، تفسیر کتاب مقدس و تبیین اصول و قواعدی بوده است که مفسر به استناد آن‏ها متون مقدس را شرح و تفسیر می‏کرد، اما رفته‏رفته هرمنوتیست‏هایی مانند شلایر ماخر و دیلتای مبانی تفسیری کتاب مقدس را به فهم و تفسیر دیگر متون و به طور‏کلی به شناخت تمام صورت‏های تفهُّم و هر آنچه نیازمند تفسیر باشد تسّری دادند و به این ترتیب هرمنوتیک توسعه یافت و جنبه غیردینی پیدا کرد. حتی دیلتای، هرمنوتیک را عهده‏دار ایجاد روش شناسی علوم انسانی و تمایز بخش آن از علوم طبیعی دانست. در سیر تحول اندیشه‏های هرمنوتیکی شاید بتوان سه دوره را مشخص کرد:

الف. هرمنوتیک کتاب مقدس      ب. هرمنوتیک مدرن        ج. هرمنوتیک معاصر

الف)هرمنوتیک کتاب مقدس: هرمنوتیک بیش از آن‏که به مباحث فلسفی تمایل داشته باشد به مباحث فهم و تفسیر متون مقدس توجه دارد، متن کتاب مقدس و فهم و تفسیر آن، کانون توجه هرمنوتیک قرون وسطی و پیش از آن بوده است.

ب) هرمنوتیک مدرن: اشاره به مباحثی دارد که در باب هرمنوتیک در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در غرب شکل گرفت که هم موجب توسعه این دانش و هم باعث ورودش به حوزه‏های علوم انسانی گردید. فردریش شلایر ماخر و ویلهم دیلتای دو بنیانگذار اصلی هرمنوتیک مدرن هستند. از مشخصات هرمنوتیک مدرن تغییر موضوع، تغییر روش و تغییر گرایش است.