پیشگفتار

شاید از مهم‌ترین این روابط بتوان از روابطی نام برد كه پیامبر در سطح كلان و در قالب ارسال پیك‌هایی به تمدن‌های بزرگ آن روزگار (مانند ایران و روم) را به سوی آیین یكتاپرستی و شریعت اسلامی فرامی‌خواند. برخی از این روابط به صورت ارسال مبلغینی بود كه در برخی از سرزمین‌ها در حوزه‌ی محدودتری به تبلیغ و گسترش حقایق اسلامی می‌پرداختند. از چشم‌انداز دیگر، می‌توان این روابط را به دو دسته‌ی دیگر تقسیم كرد و این گونه ادعا نمود كه برخی از این روابط، صلح‌آمیز و برخی دیگر، بنا به دلایلی، قهرآمیز بود. برخی از این روابط، روشن و برخی پیچیده بود. برخی از این روابط با جزئیات آنها در تاریخ ثبت شده است؛ ولی زوایای برخی از این حوادث در زیر گرد و غبار ابهام تاریخ، پنهان مانده است.

هر یك از این روابط دارای استراتژی‌های تعریف‌ شده‌ای است كه می‌توان برای جهان اسلام در حوزه‌ی سیاست خارجی، الهام‌بخش باشد؛ ولی از آنجا كه این پایان‌نامه، متكفل ارائه‌ی یك بحث قرآنی است، از این رو، در این پایان‌نامه، پس از دستیابی به موارد فوق‌الذكر در سیره‌ی سیاسی پیامبر و بازگو نمودن جنبه‌ی مسئوولیت‌های آن بزرگوار در حوزه‌ی سیاست خارجی، سعی می‌شود مبانی قرآنی مربوطه اصطیاد و تبیین گردد.

هنگامی كه به آیه‌هایی كه در باره‌ی وظایف پیامبر آمده می‌نگریم، به اختلاف‌هایی ظاهری برمی‌خوریم. از یك سو در آیه‌هایی پیامبر را فقط بشیر و نذیر معرفی می‌كند. مانند: «إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقّ‏ِ بَشِیرًا وَ نَذِیرًا» (بقره/119) و یا: «… وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ مُبَشِّراً وَ نَذیرا» (اسراء/105).

در جای دیگر، او را دعوت كننده به سوی خداوند می‌داند: «وَ دَاعِیًا إِلی اللَّهِ بِإِذْنِه‏…» (احزاب/46)

در آیه‌ای دیگر، او را فقط تذكر دهنده خطاب می‌كند: «فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّر. پس تذكّر ده كه تو فقط تذكّر دهنده‏ای.» (غاشیه/21) ولی در آیه‌های دیگر، مسؤولیت‌های دیگری هم به پیامبر واگذار می‌كند. مانند: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُواْ عَلَیهِْمْ ءَایَاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَة… به یقین، خدا بر مؤمنان منت نهاد [كه‏] پیامبری از خودشان در میان آنان برانگیخت تا آیات خداوند را برای‌شان بخواند و پاك‌شان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بیاموزد…» (آل عمران/164) در این آیه، پیامبر فقط بشیر و نذیر نیست؛ بلكه مسؤولیت تزكیه بندگان هم به او واگذار شده است.

در آیه‌های دیگری، مسؤولیت پیامبر، حكم كردن میان انسان‌ها در چیزی است كه با هم اختلاف دارند. مانند: «كاَنَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّنَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ وَ أَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقّ‏ِ لِیَحْكُمَ بَینْ‏َ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُواْ فِیه‏…مردم، امّتی یگانه بودند پس خداوند پیامبران را نویدآور و بیم ‏دهنده برانگیخت، و با آنان، كتاب [خود] را بحق فرو فرستاد، تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند، داوری كند.» (بقره/213)

در آیه‌های دیگر، از مؤمنان می‌خواهد كه از پیامبر اطاعت كنند تا مورد رحمت قرار گیرند. مانند: «وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوةَ وَ أَطِیعُواْ الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُون‏ و نماز را برپا كنید و زكات را بدهید و پیامبر را فرمان برید تا مورد رحمت قرار گیرید.» (نور/56) در این آیه از مؤمنان خواسته شده فرمان‌های پیامبر را اطاعت كنند. آیا این آیه نشانگر مسؤولیت سیاسی ـ اجتماعی پیامبر است؟ و در آیه دیگری دستور 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  داده می‌شود كه مردم علاوه بر یاری پیامبر، در برابر دستورهای او كاملاً تسلیم باشند و چون و چرا نكنند: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَئكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلی النَّبی‏ِّ یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَیْهِ وَ سَلِّمُواْ تَسْلِیمًا. خدا و فرشتگانش پیامبر را پشتیبانی می‌كنند. ای مؤمنان! شما نیز او را یاری دهید و در برابر دستورهایش كاملاً تسلیم باشید.» (احزاب/56)

پیشینه‌ی تحقیق

نگارنده با مطالعه‌ی کتاب‌ها و مقاله‌های مرتبط با این موضوع، به این نتیجه رسیده که هرچند نگاشته‌های مزبور خوب بوده، غالباً با توجه به کتاب‌های تاریخ و سیره‌ی پیامبر به این مسأله پرداخته شده و موضوع حاضر که سیره‌ی سیاسی پیامبر از جنبه‌ی روابط بین الملل و سیاست خارجی در تفاسیر معاصر می‌باشد، کم‌تر مورد بررسی قرار گرفته است.

پرسش‌های پژوهش

1ـ مبانی قرآنی سیاست خارجی پیامبر در شؤونات اجرایی و روابط صلح‌آمیز دیگر تمدن‌ها، ملل و دولت‌ها چیست؟

2ـ مبانی قرآنی سیاست خارجی پیامبر در حوزه‌ی تبلیغ و ارشاد دیگر ملت‌ها، دولت‌ها و تمدن‌ها چیست؟

فرضیه‌ها

1ـ صلح و جنگ پیامبر دارای اصولی مانند دوستی با انسان‌ها، احترام به حقوق اساسی انسان‌ها، احترام به اسیران، رعایت شؤونات فردی شاهزادگان، پرهیز از اتكا به كافران و مشركان، ترك جنگ در ماه‌های حرام و اماكن مقدس و وفا به پیمان در هر وضعیتی و …، برخوردار بوده است.

2ـ سیاست خارجی پیامبر در تبلیغ و ارسال سفیران هدایتی، بر اساس مبانی قرآنی خاصی مانند جهانی بودن دعوت پیامبر و اشتراك انسان‌ها در سرشت واحده، احترام به حقوق اساسی و …، صورت پذیرفته است.

اهداف این پژوهش

ــ آشنایی با مسؤولیت‌های پیامبر در حوزه‌ی سیاست خارجی.

ــ آشنایی با مبانی قرآنی مسؤولیت‌های پیامبر در حوزه‌ی سیاست خارجی.

فواید علمی و كاربردی این پژوهش

ــ ارائه‌ی نگرشی نو به آیه‌هایی كه مسؤولیت‌های پیامبر در حوزه‌ی سیاست خارجی را معرفی كرده است.

ــ فراهم كردن زمینه‌‌ای برای استخراج قوانین مدیریتی و یا روانشناسی مدیریتی از آیه‌هایی كه مسؤولیت‌های سیاست خارجی پیامبر را بیان كرده است.

فصل اول

تعریف مسؤولیت در لغت و اصطلاح

این واژه، از ریشه‌ی سَأَلَ به معنی پرسیدن و درخواست كردن است. مسؤولیت، مصدر جعلی از اسم مفعول سَأَلَ و به معنی موظف بودن به انجام دادن كاری می‌باشد. مسؤول بودن، یعنی:

1ـ موظف دانستن خود به انجام دادن كاری. این معنی در سوره‌ی فرقان آیه 16 بیان شده است: «لهَُّمْ فِیهَا مَا یَشَاءُونَ خَلِدِینَ كاَنَ عَلی‏ رَبِّكَ وَعْدًا مَّسُْئولا. جاودانه هر چه بخواهند در آن جا دارند. پروردگار تو مسئوول [تحقق‏] این وعده است.»

2ـ بازخواست شدن در برابر چگونگی انجام دادن كارهایی كه خود تعیین كرده یا از او خواسته شده؛ این معنی در سوره‌ی احزاب آیه 15 بیان شده است: «وَ لَقَدْ كاَنُواْ عَاهَدُواْ اللَّهَ مِن قَبْلُ لایُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَ كاَنَ عَهْدُ اللَّهِ مَسُْئولا. با آنكه قبلاً با خدا پیمان جدی بسته بودند كه پشت [به دشمن‏] نكنند؛ و باید بدانند پیمان خدا همواره بازخواست دارد.»

3ـ تحمل كردن پیامدهای انجام ندادن یا درست انجام ندادن كار پس از بازخواست. این معنی در سوره‌ی صافات آیه 24 بیان گردیده: «وَ قِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْئولُون‏. آنها را بازداشت نمایید؛ زیرا باید پیامد كارهای خود را تحمل نمایند.»

مسؤولیت در اصطلاح، یعنی پذیرفتن انجام دادن كاری با همه‌ی خطرهای احتمالی آن و آمادگی برای بازخواست شدن در برابر كسی كه انجام دادن كار یا كارها را واگذار نموده و تحمل پیامدهای درست انجام ندادن وظیفه.[1]

منشأ مسؤولیت

منشأ مسؤولیت یا افراد است یا قرارداد و یا پروردگار. در این پژوهش، سخن از مسؤولیتی است كه خداوند بر دوش پیامبرانش گذاشته؛ از این رو، پیامبران در برابر انسان‌ها پاسخگو نبودند و تنها در برابر خداوندی كه مسؤولیت بر عهده‌ی آنها نهاده پاسخگو بودند. همچنان كه در سوره‌ی جن آیه 21 فرمود: «قُلْ إِنی‏ِ لَا أَمْلِكُ لَكمُ‏ْ ضَرًّا وَ لارَشَدًا.»