• کلیات

 

 

ساخت[1] یک مفهوم کلی و دارای کاربرد وسیع در علوم اجتماعی می­باشد. در برداشتی عام، یک ساخت اجتماعی مجموعه یا کلی است اجتماعی، متشکل از اجزایی سازمان یافته، کم و بیش وابسته به هم و دارای پیوندی بادوام با یکدیگر(بیرو، 1366: 382). بدین ترتیب هرگاه میان عناصر و اجزای یک مجموعه که کلیت آن مورد نظر است رابطه­ای نسبتاً ثابت و پابرجا برقرار باشد، به مفهوم ساخت و انسجام دست یافته می­شود.

امروزه بحران­های گوناگونی شهرهای ما را تهدید می­نماید و انسجام شهری در معرض اغتشاش و بی­سامانی قرار گرفته است. وحدت و هویت شهری – که از مشخصه های ویژه شهرسازی کهن ماست- کم کم به بوته فراموشی سپرده می­شود. آشفتگی و عدم انسجام ساختار شهر با گسترش شبكه ارتباطی سواره و تسلط خودرو در شهرهای ما به حدی افزایش یافته كه زندگی اجتماعی و آئین شهروندی بیش از گذشته در معرض خطر قرار گرفته و انسان­مداری و انسان­گرایی را تحت الشعاع خود قرار داده است. سواره­ها و پیاده­ها در كشمكشی دائمی در تمامی عرصه­های شهری درگیر شده­اند.

 

نیازهای جدید باعث تغییر ساختار شهرها شده و فرصت انطباق ساختار قدیم با عملکرد جاری از شهرها گرفته شده است. این عوامل به تدریج باعث تضعیف ساختار و استخوانبندی شهر شده و در نهایت انتظار جدایی و تکه تکه شدن آن می­رود. از همین رو ساماندهی نظام حركتی و ساختار فعالیت­های شهری به طور موازی و هماهنگ، به نحوی كه مسیرهای حركتی شهر به صورت یك كل منسجم و یکپارچه عمل نماید و ادراك شوند، كاملا ضروری است.

 

با توجه به اهمیت نقش عناصر و پیکره­های ساختاری شهر در انسجام فضایی-كالبدی بافت شهری، این پژوهش درصدد آن می­باشد تا مفهوم استخوانبندی را با تاکید بر عناصر اصلی شکل دهنده­ی ساختار شهر تبیین نماید و تاثیر این ویژگی را در ایجاد یک ساختار منسجم پیرامون یکی از شهرهای شمالی کشور؛ شهر گرگان، مورد بررسی قرار دهد.

 

 

 

 

 

• طرح مسئله

 

 

اولین فعالیت در هر پژوهشی انتخاب و بیان مساله پژوهش می­باشد (خورشیدی و قریشی, 1381: 40). یک مساله زمانی­که صورت خارجی پیدا می­کند که احساسی به پژوهشگر مبنی بر اینکه پدیده­ای یا رویدادی درست نیست یا آنطور که باید باشد، نیست یا نیاز به تبیین بیشتری دارد، دست دهد (دلاور،1382: 78) و بیان آن مرحله اقدام را برای تحقیق مهیا می­سازد. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

گسترش روز افزون شهرها، اقدامات عاجل عمرانی را طلب می­نماید و شهر ناگزیر از پذیرفتن تغییرات می­باشد. عدم شناخت و درک ساختار و استخوانبندی شهرها و عدم تلاش درحفظ و ساماندهی آن، موجب بروز لطمات فراوانی به ارزش­های نهفته در شهرها و الگوهای شهرسازی گردیده است. (حمیدی, 1376: 4)

 

اقدامات شهرسازانه دردوره پهلوی که شامل خیابان کشی­های وسیع بود باعث ازهم گسیختگی استخوانبندی قدیمی اکثر شهرهای ایران گردید. لذا آگاهی و تسلط طراحان وسیاست­گذاران، از ساختار گذشته و حال شهرها امری ضروری می­باشد.

 

دردوران اخیر پراگندگی عناصر شهری و فعالیت­های عمومی به عبارت دیگر تغییر الگوی ساختاری مراکز و بخش­های عمومی شهر در سازمان مرکز شهر و استخوانبندی اصلی آن موجب اغتشاش گریده است. فقدان سیاست­های صحیح توسعه و نابسامانی توزیع کاربری­های شهری موجب ازهم گسیختگی در استخوانبندی اصلی شهرها که برخوردار از وحدت و یکپارچگی و پیوند مناسب بوده اند، شده است. از مشکلات اساسی دیگر ناشی از ساختار فضایی نامناسب، توسعه و رشد بی­رویه می­باشد. این رشد بی­رویه ناشی از اثر متقابل و پیچیده بین نیروهای بازار، سرمایه­گذاری­های عمومی و اجرای نامناسب ضوابط و مقررات بوده است.

 

همچنین در عصر حاضر، آشفتگی و عدم انسجام ساختار شهر با گسترش شبكه ارتباطی سواره و تسلط خودرو در شهرهای ما به حدی افزایش یافته كه زندگی اجتماعی و آئین شهروندی بیش از گذشته در معرض خطر قرار گرفته و انسان مداری را تحت الشعاع خود قرار داده است. سواره­ها و پیاده­ها در كشمكشی دائمی در تمامی عرصه­های شهری درگیر شده­اند.

 

نیازهای جدید باعث تغییر ساختار شهرها شده و فرصت انطباق ساختار قدیم با عملکرد جاری از شهرها گرفته شده است و به تدریج باعث تضعیف ساختار و استخوانبندی شهر شده و در نهایت انتظار جدایی و تکه تکه شدن آن می­رود. از همین­رو ساماندهی نظام حركتی و ساختار فعالیت­های شهری به طور موازی و هماهنگ، به نحوی كه مسیرهای حركتی شهر به صورت یك كل منسجم و یکپارچه عمل نماید و ادراك شوند، كاملا ضروری است.

 

طراحی کل شهر در مقیاس بزرگ ممکن نیست. از نظر اقتصادی و اجرایی نیز غیر این اقدام غیر عملی می­نماید و از طرف دیگر مطلوب هم نیست؛ زیرا موجب ایستایی، عدم امکان رشد و ایجاد تصور کلی  توسط ساکنین شهر می­شود. لذا ضرورت طراحی و ساماندهی استخوانبندی شهر به شیوه­ای که وسیله ایجاد یک حوزه مشترک و ارتباطی بین عناصر خاص شود، مطرح می­گردد. برای جلوگیری ازافزایش نابسامانی­ها در شهر ضروری است، اقدامات منفرد و پراکنده در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و ساختاری واحد و یکپارچه درکلیت شهر به وجودآورد (حمیدی، 1376: 5). ساماندهی استخوانبندی شهر، فرصتی را پدید می­آوردکه تمام عملکردهای شهری و انواع ارتباطات انسانی در یک شبکه درهم تنیده و نزدیک به هم قرار گیرند.

 

ضرورت طرح موضوع شناخت و ساماندهی استخوانبندی اصلی شهرها، از دو نقطه نظر مطرح است.

 

نخست آنکه بی توجهی به استخوانبندی شهرها به ویژه در شهرهای کهن، چه عواقبی را در پی داشته است و دیگر آنکه با توجه به شرایط کنونی چه روشی می­تواند برای ساماندهی و توسعه شهرها دارای حداکثر کارایی باشد.

 

توسعه شهری همواره تحت تاثیر نیروهای اقتصادی بیرونی است و بقاء آن بستگی به راه حل­های خلاق و سریع برای مسائل و مشکلاتی که در طی زمان پیش می­آید دارد.

 

از نقطه نظر اقتصادی، شهر یک بازارکار و بازار مصرف بزرگ است و ساختار فضایی ناکارامد باعث پراکندگی بازار کار و فعالیت و در نتیجه تحمیل هزینه اضافی از لحاظ جابه­جایی (حمل و نقل) و کاهش درآمد و … می­شود و نیز می­تواند باعث پایین آمدن کیفیت زیست محیطی شود که همه این عوامل باعث غیرقابل رقابتی گردیدن شهر می­شود.

 

ازضرورت­های دیگر ساماندهی شهر براساس احیاء استخوانبندی این نکته می­.باشد که اگر در روند رشد کلان شهرها، توسعه به سوی نواحی حومه­ای صورت گیرد، جایی که مظاهر شهری پراکنده پراکندگی بسیاری می­یابند، مراکز قدیمی نهایتاً از اعتبار خواهند افتاد و همه فعالیت­های شهری به صورت پراکنده، درسراسر منطقه گسترده می­شوند.

 

 

 

 

 

• اهداف تحقیق

 

 

اهداف و پیامدهای این تحقیق را می توان در دو بخش و رده در نظر گرفت :

 

1- اهداف کلان و راهبردی                                                 2- اهداف اجرایی و عملیاتی

 

 

 

الف : اهداف کلان

 

هدف کلان این طرح را می توان « بررسی سیر تحول استخوانبندی شهر گرگان و شناخت عوامل تاثیرگذار بر شکل گیری آن و ارائه طرح ساماندهی » اشاره نمود.

 

 

 

ب : اهداف اجرایی و عملیاتی

 

اهداف اجرایی و عملیاتی ساماندهی استخوانبندی شهر را می توان به شرح زیر اشاره نمود :

 

• شناخت معیارها و عوامل اصلی ساختار شهر گرگان در جهت تقویت استخوانبندی اصلی شهر؛

 

• بررسی شیوه شکل گیری استخوانبندی اصلی شهر گرگان به منظور دستیابی به معیارهای استخوانبندی اصلی شهر ؛

 

 

 

 

 

 

• سؤالات تحقیق

 

 

• عناصر مهم و تاثیرگذار بر شکل گیری و تقویت استخوانبندی شهر گرگان کدامند؟

 

• الگوی شکل گیری و تغییر استخوانبندی شهر گرگان به چه شیوه ای می­باشد؟