1- 1- کلیات

بیابان‌زایی به معنی از دست رفتن توانایی حاصلخیزی دایمی اراضی به دلیل تغییرات شرایط اکولوژیکی و مدیریتی است که در مناطق مختلف آب و هوایی می تواند اتفاق بیافتد.در حال حاضر بیابان­زایی معضلی گریبان­گیر برای بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای در حال توسعه می­باشد [6].

طبق بررسی­های صورت گرفته توسط IFAD، بیابان­زایی 40 درصد از کل اراضی زمین را تهدید نموده و سالانه 12 میلیون هکتار از اراضی را زیر تأثیر مستقیم خود قرار می­دهد. این پدیده سالانه 42 میلیارد دلار به اقتصاد جهانی زیان رسانده و حدود دو میلیارد نفر از مردم جهان با این پدیده روبرو بوده و سالانه موجب مهاجرت پنج میلیون نفر از شهر و کاشانه خود می­شود [21]. همچنین طبق برآورد کنفرانس جهانی بیابان­زایی و بیابان­زدایی (UNCCD)، پدیده بیابانزایی در آینده بیش از 785 میلیون نفر انسان مناطق خشک را که معادل 7/17 درصد جمعیت کل جهان می­باشند، تهدید  ,خواهد کرد. از این تعداد، 60 تا 100 میلیون نفر به طور مستقیم به علت کاهش حاصلخیزی اراضی و دیگر فرآیندهای بیابان­زایی، تحت تاثیر قرار می­گیرند. بیابان­زایی می­تواند در همه شرایط اقلیمی به وقوع بپیوندد و شدت آن بستگی به رژیم طبیعی آن منطقه دارد. در مناطقی با اقلیم گرم و خشک، فرآیند بیابان­زایی می­تواند سرعت پیدا کند و به صورت فاجعه درآید. این فرآیند همواره با تخریب خاک و منابع آب، پوشش گیاهی و دیگر منابع همراه است [1]

چنین است که بیابان­زایی در میان 37 چالش مهم جهانی، یکی از سه چالش اصلی فراروی بشر در قرن 21 (پس از چالش­های مهم تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین) گزینش می­شود. بی­گمان، هنگامی که موضوعی واجد چنین درجه­ اهمیتی کلاس­بندی شده و مقابله با آن از جایگاه ممتازی در بین اولویت­های مشترک شهروندان زمینی برخوردار باشد؛ شناخت، ارزیابی و پایش مستمر آن بسیار حیاتی و تأثیرگذار قلمداد می­شود [24].

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

با توجه به اهمیت معضل بیابان­زایی، مطالعات زیادی انجام شده، ولی پژوهشگران معتقدند ارزیابی بیابان­زایی زمانی  به طور رضایت بخشی امکان­پذیر است که معیارها و شاخص­های مناسب و معتبر مربوط به این پدیده تعیین شود؛ اما تاکنون امکان تعیین چنین شاخص­هایی که بتوان از آنها در سطوح مختلف جهانی، ناحیه­ای، منطقه­ای، ملی و محلی استفاده نمود میسر نشده است.

تاکنون روش­های بسیاری جهت ارزیابی بیابان­زایی ارائه شده است که از آن جمله می­توان روش فائو – یونیپ ( 1984)،  روش آکادامی علوم ترکمنستان ( بابایف ، 1985)، روش مدالوس (1999) و روش­هایی از جملهICD[3] ( اختصاصی – مهاجری ، 375 ) را ذکر نمود.

روش کار مدالوس[4] که از جدیدترین روش­های ارزیابی بیابان­زایی است، توسط کمیسیون اروپا ارائه گردیده و در اکثر کشور­های حاشیه مدیترانه و خاور میانه اجرا شده و نتایج مثبتی به دنبال داشته است [91].

مدل مدالوس و دیگر مدل­های ارزیابی بیابان­زایی در نتایج و اندازه­گیری­های خود دارای عدم اطمینان بوده ، و این مدل­ها عدم قطعیت­های موجود را در نظر نمی­گیرند. در سال‌های اخیر سیستم‌های پشتیبانی تصمیم ، جهت جمع آوری و یکپارچه سازی بهترین اطلاعات موجود برای اتخاذ تصمیم­گیری­های مناسب در سطح وسیعی از علوم، گسترش یافته است که مدل شبکه‌ی تصمیم­گیری بیزین  یکی از مدل‌هایی است که برای ایجاد انواع مختلف سیستم­های تصمیم­گیری مورد استفاده قرار گرفته است. شبکه‌های باور بیزین (Bayesian Belief Networks) یا به طور مخفف BBNS با عناوین دیگری نظیر شبکه‌های اعتقادی، شبکه‌های بیز و شبکه‌های احتمالی معمولی نیز شناخته می­شوند[118]. این مدل می تواند تا حدی عدم اطمینان­های موجود در نتایج ارزیابی را تعیین و با تولید نقشه، توان ریسک بیابان­زایی با شدت­های متفاوت بیان کند.

این شبکه‌ها در طیف گسترده‌ای از مسائل، از تجزیه و تحلیل داده‌های متنی گرفته تا تشخیص طبّی استفاده می شوند [48]. استفاده از این روش منجر به سهولت درک روابط علت و معلولی میان متغیرها شده و می­تواند با سایر ابزارهای‌ تحلیلی برای تصمیم‌های مدیریتی ترکیب شده و ابزارهای پشتیبانی تصمیم‌گیری را ایجاد کنند[98].

در این تحقیق ابتدا با استفاده از مدل مدالوس شاخص­ها و معیارهای مهم در بیابان­زایی منطقه مطالعاتی شناسایی و  ارزیابی شده و سپس با استفاده از شبکه­های باور بیزین  به بررسی و ارزیابی معیار­های مدل مدالوس  پرداخته خواهد شد. و در نهایت یک مدل کلی طراحی می­شود که عوامل مهم در ایجاد بیابان­زایی را به شكل علی معلولی می­تواند نشان دهد تا با استفاده از آن بتوان اعمال روشهای مدیریتی را در جلوگیری از روند بیابان­زایی منطقه بررسی نمود.

1-2- اهداف مطالعه

1-2-1- اهداف اصلی

• پهنه بندی وضعیت بیابان­زایی و تعیین مهمترین معیارها و شاخص­های بیابان­زایی منطقه مطالعاتی با استفاده از مدل مدالوس

• ایجاد یک ابزار پشتیبان تصمیم­گیری با تلفیق نتایج مدل مدالوس و روش شبکه باور بیزین

1-2-2- اهداف فرعی