تعاریف خشكی و خشكسالی با یكدیگر متفاوت هستند. برخلاف خشكی كه پدیدة دائمی اقلیمی است، خشكسالی در مناطق خشك و مرطوب رخ می‌دهد و حالتی طبیعی و نرمال از اقلیم می­باشد (چو و کارلیوتیس، 1970). قبل از پرداختن به بحث خشكسالی لازم است در مورد خشكی مطالبی بیان شود.

2-1- معیارهای تعیین خشكی

ضرایب تجربی و فرمول­های متفاوتی برای تعیین معیارهای خشكی ابداع شده است كه بر اساس پارامترهایی كه هر كدام از این روابط برای تعیین شاخص خشكی در نظر گرفته است، می­توان آن­ها را به 5 گروه تقسیم نمود (کاویانی، 1380):

– روابطی كه معرف رابطه بین بارش سالانه و مجموع دما برای یك سال و یا دوره­های مختلف در طول فصل گرم می­باشند.

– روابطی كه بر اساس رابطه بین بارش و تبخیر استوار هستند.

– روابطی كه به وابستگی بین بارش، دما و رطوبت نسبی اهمیت بیشتری داده‌اند.

– روابطی كه كسری اشباع( كمبود رطوبت) و كسری تبخیر را مد نظر قرار داده­اند.

انتخاب صحیح یك ضریب اقلیمی برای مناطق مختلف جهان آسان نیست، زیرا كاربرد هر رابطه اقلیمی در منطقه­ای بهترین جواب را می­دهد كه با اقلیم محل ابداع روش، شباهت و نزدیكی بیشتری داشته باشد.

از طرف دیگر محدودیت عناصر اقلیمی قابل سنجش عاملی است كه كارائی برخی روابط را تحت تأثیر قرار می­هد.

براساس روش ارائه شده توسط یونسكو كه به شاخص بیوكلیماتیك خشكی معروف است و در آن P بارندگی سالانه و ET تبخیر و تعرق بالقوه است، مناطق خشك به چهار گروه تقسیم می‌شوند (کاویانی، 1380):

1- منطقه فرا خشك:                

2- منطقه خشك :           

3- منطقه نیمه خشك:                    

4- منطقه نیمه مرطوب :     

3-1- علل خشکی

به طور كلی 5 عامل مهم باعث ایجاد خشكی می­شوند (کوک و همکاران، 1993). 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

– دور بودن از منبع رطوبتی (بری بودن)

– فرو رانش آنتی سیكلون­های جنب حاره‌ای دینامیك

– تأثیرات ارتفاعی

– جریان­های حاصل از آب سرد

– آلبیدو

4-1- علل خشکسالی

به‌طوركلی امروزه پذیرفته شده است كه خشكسالی­های شدید، حاصل تغییرات چرخش اتمسفری و بی‌نظمی­های آن است (کاویانی، 1364). جابجائی رودبادها (جت استریم­ها) از مكان خود، رگبارهای باران‌زا را از برخی مناطق دور و به برخی دیگر نزدیك می­كند. به این معنی كه بی‌نظمی‌های اقلیمی در فواصل بسیار دور بر هم تأثیر می­گذارند.

تحقیقات مختلف، تأثیر متقابل اتمسفر و اقیانوس­ها در مقیاس وسیع را ثابت كرده است (کاویانی، 1364 و چنگنان، 2000). این موضوع اهمیت بی نظمی دمای سطح دریا را ثابت می­كند، چرا كه مشخص شده است این مسئله جریان گرما و رطوبت را در سطح تماس اتمسفر و اقیانوس تحت تأثیر قرار می­دهد. این تغییر در جریان گرما و رطوبت دارای الگوئی است كه به چرخه نوسان جنوبی النینو معروف است. واژه­های النینو و لانینا دو حد این چرخه هستند و شرایط كاملاً متفاوتی را در نقاط مختلف زمین بوجود می­آورند.

5-1- تعاریف انواع خشكسالی

توسعه سیستم­های پایش خشکسالی مبتنی بر جمع آوری اطلاعات در بازه­های زمانی مختلف نظیر بارندگی و دبی جریان ساعتی، روزانه، ماهانه و سالانه و استفاده از مدل­های مختلف آماری و سینوپتیک مانند سری­های زمانی و پایش تغییرات جوی به ویژه متغیرهای اتمسفری (ENSO) است.

از دیدگاه دیگر، برآورد احتمال وقوع یک پدیده در یک دوره زمانی مشخص به منظور برآورد احتمال شکست یک برنامه از مواردی است که به برنامه­ریزان امکان پیش آگاهی در مورد پدید­های حدی مانند سیل و خشکسالی می­دهد. استفاده از روش­های آماری در صورت وجود اطلاعات کافی و بهره­گیری از شبکه جمع آوری دقیق پارامتر­های اقلیمی و هیدرولوژی نظیر رطوبت خاک دارد. ضمن این که تعیین آستانه­های سیل و خشکسالی در این بخش مهم است که نیاز به اطلاعات بسیار بلند مدت و منظم از سری­های هیدرولوژیک و سری­های پاسخ مانند رطوبت خاک، محصولات کشاورزی و مسائل اقتصادی و اجتماعی است.

چون خشکسالی برخلاف سایر بلایای طبیعی کمتر منجر به خسارات ساختاری می‌شود، کمک‌رسانی در هنگام وقوع این پدیده در مقایسه با سایر پدیده‌ها مثل سیل پیچیده­تر و مشکل­تر می‌‌باشد. ایران علی رغم اینکه در معرض خشکسالی‌های متوالی قرار دارد اما به دلیل وجود قنات‌های عمیق هیچگاه در اثر خشکسالی به قحطی مرگ آور دچار نشده است.

از اغلب تعاریف خشكسالی چنین بر می­آید كه خشكسالی دوره بلند مدت زمانی است كه آب در دسترس به طور معنی­داری زیر حد معمول است. پایین­تر بودن میزان آب نسبت به حد معمول در شرایط متفاوت و با توجه به حساسیت یك فرایند نسبت به كمبود رطوبت تعریف می­شود. به طور كلی تعاریف خشكسالی به دو دسته عمده مفهومی و كاربردی تقسیم بندی می­شوند. منظور از تعاریف مفهومی همان تعاریف موجود در لغت نامه­ها و فرهنگ­هاست كه در واقع این تعاریف به صورت توصیفی و مفهومی هستند و علی رغم اینكه مفهوم شدت و مدت وقوع خشكسالی ممكن است در این تعاریف نهفته باشد اما زمان وقوع پدیده را مشخص نمی­كنند. تعاریف كاربردی خصوصیات و آستانه­های شروع، ادامه و خاتمه و نیز شدت خشكسالی را تعیین می­كنند. این تعاریف اساس یك سیستم هشدار دهنده هستند و برای تحلیل دوره تكرار، شدت و مدت زمان وقوع خشكسالی نیز بكار می­روند. وجود دیدگاه­ها و نقطه نظرات مختلف درباره خشكسالی سبب ایجاد پیچیدگی در ارائه تعریفی مشخص و واحد از این پدیده شده است. در واقع عدم وجود یك تعریف جامع و دقیق از خشكسالی سبب ایجاد تردید و ركود در بخش­های مختلف مدیریتی و سیاست­گزاری در سایر بخش‌ها می­شود. با توجه به اینكه اهمیت خشكسالی در اثرات آن نهفته است و این اثرات در مناطق مختلف به شكل­های متفاوتی ظاهر می­شوند، پس بایستی تعریف خشكسالی به صورت منطقه­ای و مقطعی بیان شود.

به طور كلی برای ارائه یك تعریف مناسب از خشكسالی باید به سه نكته مهم توجه كرد:

1- مقدار و شدت بارندگی و یا میزان كمبود آن مشخص شود.

2- مدت زمان، یك ویژگی مهم در تشخیص خشكسالی است و بایستی برای تعیین میزان درجه خشكسالی ارتباط بین مدت زمان و شدت مشخص شود.

به دلیل کثرت پارامترهای که با این پدیده در ارتباط می­باشند، تا به حال هیچ تعریف جامع و کاملی از سوی هیچ سازمان یا ارگانی از خشکسالی نشده است. برحسب نیاز و زمینه کاری، محققین علوم مختلف تعاریف ویژه­ای را از این پدیده طبیعی ارائه کرده­اند. هیدرولوژیست­ها تعاریف متعددی از خشکسالی کرده­اند اما هنوز به یک تعریف کامل و جامع نرسیده­اند.  بر اساس عناصر بوجود آورنده خشكسالی، می­توان پنج نوع خشكسالی هواشناسی، هیدرولوژیک، کشاورزی، اقتصادی و ادافیک را دسته‌بندی كرد (اسمیت، 2000؛ ماینگیوت، 1999).