به منظور بررسی اثر غلظت‎های مختلف ایندول بوتیریک اسید (IBA)‎ (صفر، 1000، 2000 و 4000 میلی‎گرم در لیتر) و موقعیت قلمه (انتهایی، میانی و تحتانی) بر ریشه‎زایی قلمه‎های ساقه گل کاغذی (Bougainvillea spectabilis)، ختمی درختی (Hibiscus syriacus)، شیشه‎شور (Callistemon viminalis) و شاه‎پسند درختی (Lantana camara L.) پژوهش‎هایی در قالب چهار طرح آزمایشی جداگانه به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در گلخانه‎ای در شهرستان لامرد در سال 93-1392 اجرا شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در قلمه‎های ساقه هر چهار گونه زینتی با افزایش غلظت هورمون IBA، خصوصیات ریشه‎زایی شامل درصد ریشه‎زایی، تعداد و طول ریشه‎ها و وزن تر و خشک آنها افزایش یافت هرچند در بالاترین غلظت IBA (4000 میلی‎گرم در لیتر) نسبت به غلظت 2000 میلی‎گرم در لیتر در بیشتر موارد افزایش در خصوصیات ریشه‎زایی معنی‎دار نبود. در رابطه با طول شاخساره‎های حاصل از جوانه‎های روی قلمه‎ها، تیمار با غلظت 4000 میلی‎کرم در لیتر IBA منجر به کاهش طول آنها گردید. در هر چهار گونه مورد مطالعه صرف نظر از به کارگیری اکسین بیشترین درصد ریشه‎زایی، تعداد ریشه، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه‎ها و طول شاخساره‎های روی قلمه‎ها در قلمه‎های تحتانی که قطر بیشتری داشتند و میزان چوبی بودن آنها بیشتر بود حاصل گردید. پس از قلمه‎های تحتانی، قلمه‎های میانی بیشترین میزان ریشه‎زایی را به خود اختصاص دادند و در هر چهار گونه قلمه‎های انتهایی کمترین میزان ریشه‎زایی را داشتند. در بررسی تاثیر متقابل غلظت IBA و موقعیت قلمه نتایج نشان داد که در هر چهار گونه بیشترین میزان ریشه‎زایی و خصوصیات ریشه‎زایی در تیمار قلمه‎های تحتانی با غلظت 4000 میلی‎گرم در لیتر IBA حاصل گردید.

1-1– پیش‌گفتار
به طور کلی گیاهان به دو روش جنسی و غیر جنسی تکثیر می‎شوند. هر کدام از این دو شیوه دارای مزایا و محدودیت‎های ویژه‎ای می‎باشد. به 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  دلایل متعددی بیشتر درختان و درختچه‎ها با روش‎های غیر‎جنسی همانند قلمه زدن، پیوند شاخه، پیوند جوانه، خوابانیدن و ریز‎ ازدیادی تکثیر می‎شوند. در بین روش‎های غیر‎جنسی تکثیر به وسیله قلمه یکی از آسان‎ترین شیوه‎ها بوده و دارای مزایای متعددی می‎باشد که از آن جمله می‎توان به حفظ خصوصیات ژنتیکی گیاه، نیاز به تعداد کمتری گیاهان مادری، ارزان، سریع و ساده بودن و عدم نیاز به تکنیک‎های ویژه و یا تجهیزات خاصی که برای پیوند یا ریز ازدیادی لازم است، اشاره کرد (Hartmann et al., 1997). تفاوت‎های زیادی در توانایی ریشه‎زایی قلمه‎ها در بین گونه‎ها و ارقام گیاهی وجود دارد. قلمه‎های ساقه برخی از گونه‎ها به آسانی ریشه‎دار می‎شوند، در حالی که در برخی از گونه‎ها و ارقام، ریشه‎زایی به آسانی صورت نگرفته و بهینه‎سازی شرایط جهت ریشه‎زایی ضرورت دارد. در بیشتر گونه‎های گیاهی، انتخاب دقیق قلمه‎ها از گیاه مادری، مدیریت قلمه‎ها و کنترل شرایط محیطی در طی فرایند ریشه‎زایی از عوامل تعیین کننده در موفقیت و یا عدم موفقیت خواهد بود (Hartmann et al., 1997). به طور کلی انتخاب نوع قلمه، تهیه قلمه در زمان مناسب، مناسب بودن دما و رطوبت محیط ریشه‎زایی قلمه، استفاده از بستر کاشت مناسب، انجام برخی از تیمارها پیش یا پس از تهیه قلمه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد گیاهی و یافتن غلظت بهینه این مواد از مهمترین عواملی هستند که برای افزایش ریشه‎زایی قلمه‎ها می‎بایست مورد توجه قرار گیرند (Davis and Haissing, 1990  Hartmann et al., 1997 &). در رابطه با انتخاب قلمه از گیاهان مادری، دیده شده است که بین بخش‎های مختلف شاخساره‎ای که از آن قلمه تهیه می‎شود تفاوت‎های زیادی در توان ریشه‎زایی وجود دارد (Davis and Haissing, 1990). معمولاً قلمه‎ها را بر اساس موقعیتشان بر روی ساقه به سه گروه قلمه‎های انتهایی، میانی و تحتانی تقسیم‎بندی می‎کنند که در بین آنها، قلمه‎های تحتانی قطور‎تر و قلمه‎های انتهایی نازک‎تر می‎باشند. در بسیاری از گونه‎های گیاهی، موقعیت قلمه یکی از عوامل متغیر مهم می‎باشد که به طور دقیقی با توانایی ریشه‎زایی ارتباط دارد (Leakey and Mohammed, 1985). بعلاوه دیده شده است که تأثیر موقعیت  قلمه وابسته به نوع گونه می‎باشد زیرا در برخی موارد، قلمه‎های تحتانی و میانی ریشه‎زایی بهتری داشته‎اند، در حالی که در برخی دیگر از گیاهان، قلمه‎های انتهایی از ریشه‎زایی بیشتری برخوردار بوده‎اند (Hartmann et al., 1997).

از عوامل تأثیرگذار دیگر در ریشه‎زایی قلمه‎های ساقه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد می‎باشد که در بین این مواد، اکسین‎ها جایگاه ویژه‎ای دارند به گونه‎ای که کشف اکسین طبیعی ایندول استیک اسید[1] (IAA) و انواع مصنوعی اکسین مانند ایندول بوتریک اسید[2] (IBA) و نفتالین استیک اسید[3] (NAA) باعث تحول عظیمی در ازدیاد نباتات از طریق تحریک ریشه‎زایی قلمه‎ها گردید (Hartmann et al., 1997). هدف از تیمار قلمه‎ها با اکسین، افزایش درصد ریشه‎زایی، تسریع آغازش ریشه‎ها، افزایش تعداد ریشه و یکنواختی ریشه‎زایی می‎باشد (Al-Barazi and Schwabe, 1982).  در بیشتر گیاهان چوبی، در کاربرد مقایسه‎ای مقادیر یکسان IBA ,NAA، استفاده از IBA نتیجه بهتری را در برداشته است، هر چند در مواردی نتایج بر عکس بوده است. بعلاوه در برخی موارد، استفاده از مخلوط  IBAو NAA، نسبت به کاربرد هر کدام از این دو به تنهایی تأثیر بیشتری در ریشه‎زایی بر جای گذاشته است (Davis and Haissing, 1990 ;Hartmann et al., 1997). برای تعیین بهترین نوع اکسین و غلظت بهینه آن در ریشه‎زایی قلمه‎های ساقه یک گونه گیاهی خاص، لازم است آزمایشاتی طراحی و اجرا شوند. ذکر این نکته ضرورت دارد که در بیشتر موارد کاربرد اکسین‎های مصنوعی در غلظت‎های بالا و بیش از حد بهینه می‎تواند از رشد و نمو جوانه‎های روی قلمه‎ها جلوگیری کرده و در ریشه‎زایی تأثیر منفی بگذارد (Hartmann et al., 1997).