حضرت محمد(ص) با استناد به آیه «لا اِکراهَ فِی الدّینِ قَد تَبَیَّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَیِّ»(قرآن کریم،سوره بقره،آیه 156)

هیچ گاه عقیده خود را به کسی تحمیل نکرد و برای مخالفان و معاندان از تمام مذاهب زرتشتی، یهودی و مسیحی تا زمانی که خطری و تهدیدی برای اسلام نبودند، احترام قائل بودند، و حقوق آن ها را برابر دستورات شرع استیفا می نمودند.

«الناس، فانهم صنفان، ام اخُ لک فی الدین و اما نظیرا لک فی الخلق»(نهج البلاغه ،نامه59) مردم دو گروهند، یا برادر دینی تو هستند و یا در خلقت شبیه(هم نوع) تو می باشند با هر دو گروه عدالت پیشینه کن و رأفت پیش گیر.  در بعضی از زمان ها اقلیت های دینی مغضوب حکومت و زمام داران قرار می گرفتند، که در این پایان نامه سعی بر این است که سیر تاریخی اوضاع اقلیت های دینی ایران در سده های چهارم تا هفتم هجری با استناد به کتب تاریخی و ادبی و سفرنامه ها مورد بررسی قرار گیرد.

سوالاتی که در این پایان نامه باید جواب داده شود این است که:

1- آیا شیوه تعامل حکومت ها در این سده ها (چهارم ه . تا هفتم هجری) با اقلیت های دینی یکسان بوده است یا خیر؟

2- تأثیر گذاری اقلیت های دینی(مسیحی، یهودی و زرتشتی) بر سیاست، فرهنگ جامعه ایران چگونه بوده است؟

3- مدارای مردم با اقلیت های دینی و آزادی های دینی و فردی آن ها در طول این سده ها (چهارم هجری تا هفتم هجری) چگونه بوده است؟

 نگارنده با استناد به کتب تاریخی و ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید تلاش کرده است که تاریخچه، جفرافیا، رابطه اقلیت های دینی با حکومت ها، رابطه مردم با اقلیت ها، آزادی ها و اماکن مذهبی، مهاجرت و دلایل مهاجرت اقلیت های دینی را مورد کنکاش قرار داده تا پژوهشی دقیق هر چند مختصر در اختیار خوانندگان این پایان نامه قرار گیرد.در این پایان نامه وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی اقلیت های دینی از سده (چهارم هجری تا هفتم هجری) بررسی شده ، و به سؤالاتی که در ذهن خواننده ، پیرامون اوضاع سیاسی، مذهبی، آزادی ها، خدمات و شخصیت های فرهنگی اقلیت های دینی ( مسیحی ، یهودی و زرتشتی ) مطرح است ، پاسخی در حد توان داده شده است. از آنجا که شیوه کار کتابخانه ای و توصیفی بوده است ، بنابراین نگارنده برای جمع آوری منابع دست اول خصوصاً قرن های چهارم و پنجم بامشکلات زیادی روبرو بوده است .

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

1 – 2 – بیان مسئله

با ظهور اسلام در ایران اقلیت های دینی ( یهودی ، مسیحی و زرتشتی ) وضعیت های متفاوتی را تجربه کرده اند . این گروه های سه گانه، توانستند با سپردن تعهداتی به جامعه اسلامی که در آن جزیه و مالیات سرانه شرط لازم بود ، در سرزمین های اسلامی از جمله ایران به حیات سیاسی و اجتماعی خود ادامه دهند . با آغاز حکومت آل بویه تغییرات مثبتی در روند زندگی اقلیت های دینی ایران به وجود آمد، که ناشی از مدارای مذهبی سلاطین آل بویه با این گروه ها بود . در این دوره مسلمانان اعم از شیعه و سنی با زرتشتیان ، مسیحیان و یهودیان روابط حسنه و دوستانه ای داشته اند ، به گونه ای که تعامل مسلمانان با اقلیت های دینی با توجه به محدودیت هایی که برای آن ها پیش بینی شده بود به راحتی انجام می گرفت و در نهایت حسن همجواری باهم زندگی می کردند . این روابط به حدی صمیمی و بر اساس اعتماد بود که حتی عضد الدوله دیلمی پادشاه آل بویه از میان اقلیت های دینی خصوصاً مسیحیان برای خود مشاورانی انتخاب کرده بود . با شروع دوره ترکان به ویژه در دوره غزنویان روابط مبتنی بر تعصب مذهبی سخت گیرانه بود . به نحوی که گروه های غیر سنی به طور جدی مورد ایذا و اذیت قرار می گرفتند . این روند تا ظهور حکومت سلجوقی ادامه پیدا کرد . دردوره سلجوقی اقلیت های دینی ملزم به پرداخت جزیه و برخی محدودیت ها از جمله داشتن اسلحه و یا بستن غیار برای شناسایی از مسلمانان بودند . دربسیاری از شهرهای امپراطوری نظیر بغداد ، نیشابور ، همدان ، اصفهان ، نهاوند و شیراز ، اقلیت های دینی به صورت پراکنده زندگی می کردند . هرچند گاهی احساسات نامطلوبی از طرف مردم علیه اقلیت ها ظهور می کرد ولی روی هم رفته وضعیت آن ها در دوره سلجوقی قابل قبول و رضایت بخش بوده است . به طوری که یهودیان به راحتی به دادو ستد و تجارت می پرداختند و به آن ها سخت گیری نمی شد و تبعیض و تمایزی هم علیه آن ها قایل نبودند .

1 – 3 – پرسش های تحقیق

• 3 – 1 – پرسش اصلی

روند زندگی اقلیت های دینی از سده چهارم تا هفتم هجری چگونه بوده است؟

 1 – 3 – 2 – پرسش های فرعی

 1 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی زرتشتیان چگونه بوده است ؟     

2 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی مسیحیان چگونه بوده است ؟ 

3 ) وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، و اقتصادی یهودیان چگونه بوده است ؟

  1 – 4 – فرضیات تحقیق

 1 ) با آغاز حکومت آل بویه ، حقوق اقلیت های دینی در ایران تغییرات مثبتی یافت .

2 ) همزمان با به قدرت رسیدن غزنویان در ایران ، مهاجرت عمده زرتشتیان به هند آغاز شد .

3 ) با روی کار آمدن سلجوقیان ، تبعیضات اجتماعی علیه اقلیت های دینی کاهش یافت .

 1– 5 – سوابق تحقیق

 موضوع اقلیت های دینی ( یهودی ، زرتشتی ، مسیحی ) ایران در محدوده زمانی چهارم تا هفتم هجری کاری کاملاً نو و تازه است . هرچند که درباره این موضوع به صورت جسته و گریخته در کتاب های تاریخی بعد از اسلام نظیر کتاب های تاریخ مردم ایران زرین کوب ، اسلام درایران پطروشفسکی و یا تاریخ سلجوقیان ملیحه ستار زاده و دیگران به اجمال مطالبی ذکر گردید . ولی از آنجا که پایان نامه حاضر با رویکردی جدیدو متفاوت از کارهای انجام شده به بررسی جامع و دقیق لایه های مختلف زندگی اقلیت های دینی کشورمان از سده چهارم تا هفتم هجری پرداخته کارنو و کاملاً تازه ای محسوب می شود و سعی نویسنده دراین پایان نامه بر آن است تا فراز و نشیب ها و نقاط عطف زندگی اقلیت های دینی ایران را در این محدوده زمانی که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته است ترسیم نماید .