طی دو دهه اخیر، موضوع حفاظت از محیط زیست در مقابل آلاینده­های طبیعی یا مصنوعی حاصل از فعالیت­های انسان، توجه و نگرانی­های زیادی را با خود به همراه داشته است [18]. این نگرانی­ها موجب ایجاد علاقه در بسیاری از دولت­ها، سازمان­های بین­المللی، جوامع علمی، صنایع شیمیایی و عموم مردم برای تشکیل برنامه­ها، کنفراس­ها و کارگاه­های تحقیقاتی در مورد موضوعات مربوط به ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز (EDCها­)[1] گردیده است. ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز ماده یا ترکیبی از مواد هستند که عملکرد (های) سیستم درون­ریز را تغییر می­دهند و در نتیجه موجب اثرات متعدد بر سلامت یک جاندار سالم، دودمان و یا (زیر) جمعیتی از آن می­شوند [32]. به عبارت دیگر هر ترکیبی که در تولید، ترشح، انتقال، اتصال، عملکرد و یا حذف هورمون­های طبیعی بدن مداخله کند و باعث تغییر وظایف طبیعی آن­ها همچون نمو، رفتار، باروری، بقا و همئوستازی شود را ترکیب مخرب سیستم درون­ریز می­نامند. این ترکیبات می­توانند باعث ایجاد تومورهای سرطانی، نقایص مادرزادی و سایر ناهنجاری­های توسعه­ای شوند. از جمله این ناهنجاری­ها می­توان به ناتوانی در یادگیری، مشکلات حاد در توجه و شناخت، توسعه مغزی،  بدشکلی در بدن، توسعه اندام­های تولیدمثلی، ماده­سازی در جنس نر یا اثرات مردانه بر جنس ماده اشاره کرد [23].

EDCها ممکن است به صورت طبیعی و یا در اثر فعالیت­های انسانی تولید شوند و شامل گروه­های مختلفی از مواد شیمیایی از قبیل هورمون­

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

های طبیعی و ساختگی، اجزاء گیاهی، آفت­کش­ها، ترکیبات مورد استفاده در صنعت پلاستیک سازی و محصولات مربوط به بهداشت فردی و سایر محصولات و آلاینده­های جانبی حاصل از صنایع هستند. برخی از

این ترکیبات چربی­­دوست و بنابراین پایا هستند و می­توانند مسافت­های طولانی بین مرزهای طبیعی جابجا شوند اما برخی دیگر آب­دوست هستند و به سرعت در محیط یا در بدن انسان تجزیه می­شوند و ممکن است تنها در دوره­ای کوتاه اما بحرانی از توسعه­ی سیستم­های بدنی حضور داشته باشند [26].

تنوع بسیار زیاد ویژگی­های فیزیکوشیمیایی EDC­ها به این معنی است که ممکن است این ترکیبات تجزیه شوند و اثرات آن­ها به ­اشکال مختلف بروز نماید. به علاوه، گستره­ پراکنش این ترکیبات در محیط بسیار وسیع است و شامل هوا، آب، خاک، رسوبات، غذا و محصولات مصرفی می­شود. جذب EDC­ها از طریق غذا، اصلی­ترین مسیر در معرض قرارگیری انسان و بیش­تر جانوران است که می­تواند به تجمع و بزرگ­نمایی زیستی[2] منجر شود [26، 52].

از آنجایی­که مقصد نهایی بیش­تر آلاینده­ها، محیط­های آبی هستند، موجودات آبزی به ویژه ماهیان بیش­تر از سایر زیستمندان در معرض این ترکیبات قرار دارند. روزانه حجم زیادی از پساب­های شهری و صنعتی به رودخانه­ها و آب­های نزدیک سواحل دریاها می­ریزند. البته بسیاری از مواد شیمیایی نیز به­طور تصادفی از زمین­های اطراف شسته و وارد این محیط­ها می­گردند [99]. به علاوه بیش­تر EDC­ها به ندرت به ذرات موجود در آب متصل می­شوند و بنابراین به آسانی در دسترس آبزیان قرار می­گیرند [55].

اهداف  این مطالعه:

تعیین حضور و اثرات ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز در اکوسیستم رودخانه زاینده­رود با استفاده از بررسی سه ویژگی­ زیستی زیر در عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani:

1- فراسنجه­های خونی

2- شاخص توسعه گنادی (GSI)[4]، بافت­شناسی گناد و نسبت جنسی

3- بیان ویتلوژنین در کبد دو جنس نر و ماده

[1] Endocrine Disruptor Compounds (EDCs)