خاك یكی از اصلی­ترین منابع طبیعی است که رشد گیاهان را تضمین و بیش از ٩٧ درصد نیازهای غذایی جهان را برآورده می­کند. لایه بالایی خاك نهاده اصلی فعالیت­های زراعی است. تقاضای فزاینده برای غذا، کمیابی خاك زراعی را به دنبال دارد. در چند دهه گذشته این منبع طبیعی با ارزش در اثر عوامل انسانی (جنگل­زدایی، چرای بیش از حد و سوء مدیریت اراضی) و عوامل طبیعی (فرسایش آبی و بادی) تخلیه شده و ارزش آن کاهش یافته است (عاقلی کهنه­شهری، صادقی، 1384).

کلمه فرسایش از ریشه لاتینی Erode به معنی کنده­شدن و سائیدن، گرفته شده است. بر اساس تعریف هرن[1]و دوناهو[2]، فرسایش، مجموعه­ی فعالیت­هایی است که در آن ماده­ی خاك یا سنگ شسته، شل یا حل می­شود و یا از بخشی از زمین کنار گذاشته می­شود و شامل فرآیندهای آبشویی[3]، حلالیت و انتقال است (هرن و دوناهو، 1991).

به طور کلی فرسایش بر دو نوع است: فرسایش طبیعی و فرسایش تشدیدی. فرسایش طبیعی که همان فرسایش زمین­شناسی است، حاصل فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بوده و کند می­باشد. ولی فرسایش تشدیدی که به طور عمده حاصل از فعالیت­های انسانی مانند کشاورزی، جاده­سازی، استخراج معادن و مانند این­ها می­باشد، مخرب است. در یک نگاه کلی، هرگاه تعادل در این دو برقرار باشد مشکلی بروز نمی­کند ولی چنانچه فرسایش تشدیدی بیشتر از فرسایش طبیعی باشد آثار سوء اقتصادی و اجتماعی آن ظاهر می­شود. شدت فرسایش 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  و وسعت آن در زمان­ها و مكان­های مختلف یكسان نبوده و به شرایط طبیعی پستی، بلندی، خصوصیات خاک­ها و چگونگی کاربری زمین مربوط است (شكوری، ١٣٧۴ ).

عوامل مؤثر بر فرسایش به سه گروه کلی تقسیم می­شوند. گروه اول، عواملی هستند که انرژی لازم را برای بروز فرسایش فراهم می­کنند. گروه دوم عواملی هستند که زمینه بروز یا عدم بروز آن را فراهم می­کنند و گروه سوم عواملی هستند که موجب حفاظت خاک در برابر فرسایش  می­شوند (مورگان[4]، 1995).

در بررسی­های مربوط به فرسایش و حفاظت خاک، مهم­ترین عامل، شناخت عوامل مربوط به فرسایش و اولویت­بندی مهار آن­ها است. در موارد متعددی مشاهده شده است که در جایی بهترین کار، رها کردن اراضی و کنار آمدن با طبیعت است و در جایی با ایجاد یک پوشش ساده گیاهی جلوی فرسایش گرفته می‎شود مانند نقاطی که محل اصلی برداشت ذرات حمل شده توسط باد است. رعایت نكردن همین نکات ساده و در عین حال با اهمیت، خسارات جانی و مالی فراوان داشته است (عاقلی کهنه­شهری، صادقی، 1384).

بر اساس برآوردهای انجام شده، فرسایش خاك کشور در سال ١٣٥٥ معادل یك میلیارد تن بوده که 10 سال بعد به 5/1 میلیارد تن و در سال 1375 به 5/2 میلیارد تن افزایش یافته است .براساس برآورد دیگری فرسایش خاك از ده تن در هكتار در دهه 60 به بیست تن در هكتار در دهه ٧٠ رسیده است. تبعات فرسایش خاك در کشور ما به طور کلی به شكل انباشت رسوبات در پشت سدها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش وقوع سیلاب و آلودگی خاك می­باشد (سازمان برنامه و بودجه، 1378).

1-2 بیان مسئله
حفاظت خاک یک مسئله اقتصادی است چرا که سرمایه­گذاری جاری جهت کسب درآمدهای بیشتر در آینده است. خاک زراعی یکی از مهم­ترین نهاده­ها در فرآیند تولید محصولات کشاورزی است که کیفیت آن نقش مهمی در میزان عملکرد محصول و رسیدن به امنیت غذایی و توسعه پایدار دارد. به­طوری که پائین بودن میزان تولیدات کشاورزی ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی را به میزان زیادی به کاهش مداوم حاصلخیزی خاک­های زراعی نسبت می­دهند (رفاهی، 1378).