فصل اول: کلیات

 

1.1  بیان مسأله ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 18

 

1.2  اهمیت و ضرورت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19

 

1.3  سوالات تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 21

 

1.4   فرضیات تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 21

 

1.5   پیشینۀ تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 22

 

1.6   چارچوب نظری تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 24

 

1.7   مفاهیم اولیه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ25

 

1.7.1 سکوت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25

 

1.7.2 احتجاج ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 32

 

1.7.3  امامت و خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 34

 

1.7.3.1    جایگاه امامت در نزد شیعه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 39

 

1.7.3.1.1  مقام امامت، برتر از نبوت عامه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39

 

1.7.3.1.2 توصیف جایگاه امامت در کلامی جامع از امام رضا (ع)  ــــــــــــــــــــــــ 40

 

1.7.3.1.3  ضرورت وجود امام ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 42

 

1.7.3.2   بعضی از ویژگیهای امام ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 44

 

1.7.3.2.1   منصب الهی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 44

 

1.7.3.2.2   عصمت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ46

 

1.7.3.2.3   علم ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 48

 

 

 

فصل دوم: جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام)

 

2.1  تأکید رسولخدا (صلی الله علیه و آله) بر جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام)ــــــــــــــــــــــــــ 52

 

2.1.1  حدیث یوم الدار    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 52

 

2.1.2   حدیث منزلت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 54

 

2.1.3   حدیث ثقلین ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 57

 

2.1.4   حدیث سفینه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 59

 

2.1.5   حدیث غدیر ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 60

 

2.1.6   زمینه سازی برای خلافت امیرالمومنین (علیه السلام)       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 61

 

2.2  مسألۀ غصب خلافت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 64

 

2.2.1  سقیفۀ بنی ساعده     ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 66

 

2.2.1.1   سقیفه طرح و نقشه ای از پیش تعیین شده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 71

 

2.2.1.2   بازگشت به جاهلیت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 76

 

2.2.2   اقدامات غاصبین برای گرفتن بیعت از امیرالمومنین (علیه السلام) ــــــــــــــــــــــــــــــــ 82

 

2.2.2.1   هجوم به خانۀ فاطمه (سلام الله علیها)  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 82

 

2.2.2.2   بیعت اجباری ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 85

 

فصل سوم: عملکرد امیرالمومنین (علیه السلام)

 

3.1  اقدامات عملی امیرالمومنین (علیه السلام) در قبال غصب خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ90

 

3.1.1   استمداد از مهاجرین و انصار ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 90

 

3.1.2   خانه نشینی و امتناع از بیعت و اصرار در خودداری از آن ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  92

 

3.2  احتجاجات امیرالمومنین (علیه السلام) در برابر مسألۀ غصب خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــ  95

 

3.2.1   احتجاج به استدلال اهل سقیفه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 97

 

3.2.2   اعتراض و گلایه نسبت به غصب خلافت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 104

 

3.2.3   اعلام عدم مشروعیت خلافت غاصبان ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 114

 

3.2.4   اعتراض به نحوۀ انتخاب خلفا و تناقض ادعاهای ایشان ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 115

 

3.3    احتجاج امیرالمومنین (علیه السّلام) از طریق بیان فضائلش ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 119

 

3.3.1  احتجاج  به حدیث غدیر    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 121

 

3.3.2  احتجاج  به حدیث منزلت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 123

 

فصل چهارم: تحلیل کلامی سکوت امیرالمومنین (علیه السلام)

 

4.1   جایگاه سکوت امیرالمومنین (علیه السلام) ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 126

 

4.1.1   معنای سکوت امیرالمومنین (علیه السلام) ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 127

 

4.1.2   سکوت امام تدبیری حساب شده    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 128

 

4.2    مسألۀ مطالبۀ حکومت توسط امیرالمومنین (علیه السلام)         ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 130

 

4.3     بررسی دلایل عدم قیام امیرالمومنین (علیه السلام) ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  132

 

4.3.1   حفظ جان خود و اهل بیت و یاران ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 133

 

4.3.2   ترس از بروز فتنه و تفرقه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 138

 

4.3.3   تبعیت از سیرۀ انبیاء عظام ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 142

 

4.3.4   عهد شکنی و عدم یاری مردم ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 145

 

4.3.4.1  حضور و همراهی مردم شرط تشکیل حکومت       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 148

 

4.3.4.2   امام به منزلۀ کعبه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 151 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

4.3.5   خطر ارتداد  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 153

 

نتایج ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  157

 

فهرست منابع     ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 159

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

کلیات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1 بیان مسأله

 

نخستین مسألۀ کلامى پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بزرگترین اختلاف[2] در بین امت اسلامی مسأله امامت و خلافت[3] است.

 

با وجود همه تأکیدات، سفارشات و زمینه سازیهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که در سراسر دوران رسالت آن حضرت و در تمام لحظات حساس، در خصوص مسأله جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام) صورت گرفته بود، عده ای بدون توجه به این سفارشات و جایگاه ویژه امیرالمومنین (علیه السلام) برای تصدی خلافت، در سقیفه بنی ساعده حاضر شده و ظالمانه حق ایشان را غصب کردند.

 

امام (علیه السلام) در این برهۀ دشوار كه بیم یورش بیگانگان به حریم اسلام و شورش منافقان و یهودیان شكست خورده از داخل حریم اسلام و شهر مدینه قطعى بود، در ابتدا با ابراز مخالفت شدید نسبت به غصب خلافت و خودداری از بیعت با غاصبان، اقدام به دعوت از مهاجرین و انصار به همراه فاطمه و حسنین (علیهم السلام) نموده و با اتمام حجت با ایشان در حقیقت مقدمات قیام را فراهم کرد. لکن با توجه به مهیا نبودن شرایط به جهت در خطر بودن جان خود و اهل بیت و یارانش، عدم ـ  همراهی مردم و حساس بودن شرایط و خطراتی که دین نوپای اسلام را تهدید می کرد، خار در چشم و استخوان در گلو، خویشتندارى را ترجیح داد. لکن زبان به بیان حقایق گشوده و از ظلمهای انجام گرفته در حقش و نیز برترى و شایستگى منحصر به فرد خود و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) سخن گفت تا آیندگان صبر و سکوت او را به نشانه رضایت تلقی نکنند بلکه سکوت ایشان را از سر دلسوزیهای مشفقانه ایشان برای از بین نرفتن دین مبین اسلام  قلمداد نمایند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2  اهمیت و ضرورت

 

مسألۀ امامت و جانشینی رسولخدا (صلّى اللّه علیه و آله) بیشتر تمرکز علمای علم کلام، از فرق مختلف را به خود اختصاص داده است.[4] چرا که امامت در کتب شیعه و اهل سنت، به معنای جانشینی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) در امور دین و دنیاست.[5] که از جایگاه ویژه ای در بین مسایل اسلامی برخوردار است.

 

وضعیت اجتماعی دوران غصب خلافت و کناره گیری 25 ساله امیرالمومنین (علیه السلام) از خلافت و زمینه های کنار ماندن ایشان از رهبری سیاسی جامعه، پیوسته مورد توجه متفکران اسلامی بوده است.

عبدالفتاح عبدالمقصود در اهمیت این موضوع می نویسد:

 

«در اهمیّت آن همین كافى است كه نزدیك به هزار و پانصد سال است در اذهان و مغزها چنانكه بر زبانها و دهانها و نیش قلمها، به زندگى خود ادامه داده است. این اهمیّت، «سقیفه» را كافى است كه مسلمانها را به دو گروه رو در روى یكدیگر تقسیم كرده كه پیوسته باهم در حال گفتگو و بحث و استدلال قرار دارند؛ اگرچه در شرائط امروز جهان اسلام، آنها را از هرگونه دشمنى و درگیرى و جدال برحذر مى‌دارم. این اهمّیت، «سقیفه» را كافى است كه چهرۀ تاریخ اسلام را دگرگون ساخته كه گمان چنین رنگ و شكلى دربارۀ آن نمى‌رفت.»[6]

 

[1]. مائده/ ۶۷ ﴿یا اَیُها الرَّسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّک وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلّغتَ رِسالَتَه﴾

 

[2]. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف الرضی، 1364ش، ج‏1، ص31 «أعظم خلاف بین الأمة خلاف الإمامة، إذ ما سلّ سیف فی الإسلام على قاعدة دینیة مثل ما سلّ على الإمامة فی كل زمان.»

 

[3]. اهل سنت خلافت را حکومت و رهبری جامعه اسلامى مى دانند. در صورتى كه از دیدگاه شیعه، خلافت شاخه اى كوچك از امامت مى باشد.

 

.[4] میلانی، سید علی، الإمامة فی أهم الكتب الكلامیة و عقیدة الشیعة الإمامیة، قم، الشریف الرضی، 1413ق، ص 22 «و انصبّ اكثر اهتمام علماء الكلام من الفرق المختلفة بموضوع الامامة

مطالب :

 

>عرفان< به معنای شناخت جهان، طبیعت، انسان وخدا به صورت کمال عقلی آن، سابقه ای بس طولانی داردکه ازقدیم درحداکثرمذاهب عالم پدیدآمده است.

 

بیان بی ثباتی دنیا ، ناپایداری مواهب، احاطه وغلبه مرگ برسرنوشت آدمی اظهارناتوانی درمقابل بارنهایی روزگاروغیره ازجمله مضامینی هستندکه درعرفان خودنمایی می کند.

 

هدف ازتدوین این رساله ، شناساندن عرفان به طورعام وبازگو کردن آن در میان کردهای شافعی ملّت ایران به طورخاص می باشد.

 

دراین رساله ضمن اینکه به اهمیّت وتأثیرعرفان درتربیت واصلاح فردی واجتماعی کردهااشاره شده ، سعی برآن است که به مضامین فکری، اخلاقی ورفتاری فرقه های نقشبندیه، قادریه وعارفان نامداری که ازمیان آن برخاسته اند اشاره شده باشد.

به صراحت می توان گفت که عرفان مختص به هیچ مذهب وملیّت خاصّی نیست ولی همان طور که بررسی ها نشان داده وبا نوشتن این پایان نامه به اثبات می رسد، عرفان درمیان ملّت کرداز جایگاه واحترام واستقبال ویژهای برخوردار است وآوردن وشرح زندگی نامه بزرگانی چون خواجه بهاءالدین نقشبندی، مولاناخالد نقشبندی شهر زوری، شیخ محمد عثمان سراج الدین…. بار علمی این رساله رادوچندان کرده است.

 

اهدافی همچون : شناسایی ویادآوری اعمال عرفانی وایجاد هم بستگی ویکپارچگی ملل مسلمانان با مذاهب مختلف، موضوعاتی هستند که دراین پایان نامه خودنمایی می کنند.

 

واژگان اصلی:عرفان،اهل بیت پیامبر(ص)، عارفان کرد

 

 

 

 

 

 

 

مقدّمه :

 

قوم دیروزی کرددرگسترۀ درازدامن حیات اجتماعی خویش، میراث ارزنده ای ازباورهاورفتارها و ویژگی های خاصّ رابه سامان آورده که ازآن به مجموعۀفرهنگی قوم کردیاد می شود. والبته بخش قابل توجّهی ازاین سامان فرهنگی ، به طورشگفت انگیزی مربوط است به میراث دینی ومذهبی وعرفانی.

 

نیاکان کردان امروزی ، پیش از طلوع اسلام ، آیین مهر پرستی وآموزه های مهرپرستی را تجربه نمودند؛ امّاباطلوع دین حیات بخش وجهانی اسلام،درهمان سدۀآغازین تاریخ اسلامی، به طور انتخابی واختیاری شریعت حنیف وکامل اسلام راپذیرا شدندودرراه تبلیغ واشاعه وتحکیم آن جانفشانی هانمودندورشادتها نشان دادند.بدینسان کردان شافعی مذهب درخلال متجاوز ازچهارده قرن، همواره درعرصه های 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  گوناگون علمی و فرهنگی وهنری به خدمتگزاری این دین مقدس مفتخر ومباهی بوده اند.

 

دراین رسالۀ مختصرآن چه موضوع بحث ومحورتحقیق قرارگرفته است ، مقوله ایست که بنا به جهاتی ، کمتربدان پرداخته شده است وقرنهاست که ناگفته و ناسفته مانده است واین مقوله هماناموضوع >مهر اهل بیت پیامبر (صلّی اللّه علیه وسلّم) وبویژه تعلق خاطر قوم کرد- علی الخصوص شافعی مذهبان- است< نسبت به حضرات حسنین وخاصّه ابی عبداللّه الحسین علیه السّلام ؛ وعجیب آنست که سده هاست این حقیقت همچنان مکتوم مانده ودرواقع همچون خودامام حسین علیه السّلام مظلوم واقع گردیده است.

 

رساله حاضر پژوهشی است آغازین پیرامون موضوع یاد شده وفتح بابی است دراین زمینه.

 

هم چنین بازتاب مهرامام حسین(ع)درادبیات کردی مورد مطالعه قرارگرفته ومعرّفی آیینهاومراسم سوگواری ماه محرم درکردستان نیز پرداخته شده است

 

یکی از بیشمارناگفته ها ونا نبشته های فرهنگ قومی کُردان، همانااخلاص وتعلق خاطرآنان است نسبت به خاندان مطهّروگرامی اهل بیت پیامبرعظیم الشأن اسلام علیه السّلام که این ویژگی از اعتقادات پاک مذهبی مردمان حق پرست وآزادۀاین سامان نشأت گرفته است واین حقیقتی است انکارناپذیرکه همواره درآثارعرفان وادبی وهنری سامان فرهنگی کُردبازتاب یافته است. ردیابی قرائن وشواهدمهراهل بیت (علیه السّلام) وبویژه مهرامام حسین (علیه السّلام) دردل وبرزبان کُردان چندان دشوارنیست؛ تنها به دلی پاک وچشمانی بینا نیاز دارد. زیرا وجودذخائر فراوان ادبی و هنری واماکن متعدّدزیارتی این دیار، هم چون بارگاه امام زادگان ومراقد سادات وصلحاءعالیمقام وهم چنین رواج آیینهاوفرهنگ خاصّ ماه محرّم درمیان کُردان شافعی مذهب و…… دهها نشانۀآشکاردیگردر این زمینه، هریک گواهی مسلّم ومعتبر واصیل است بر این مدّعی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اوّل :کلیات

 

1-فارسی  : بازتاب معارف دینی اهل بیت پیامبر(ص)در عرفان کردهای شافعی مذهب ایران .

 

2-انگلیسی :

 

Reflection of religious teachings of holy prophets

 

Family in mysticism shafei s religion of jranian kurds

 

 

 

ب) نوع کار تحقیقاتی :

 

بنیادی                       نظری                       کاربردی                        علمی

 

ج) تعداد واحد پایان نامه :   4 واحد

 

د) سؤال اصلی تحقیق (مسئله تحقیق)  :

 

1. اهمیّت وتأثیرعرفان درتربیت واصلاح اخلاق فردی واجتماعی کُردهای شافعی مذهب در ایران چگونه است؟

 

1. مضامین فکری، اخلاقی ورفتاری نقشبندیه وقادریه تاچه میزان تحت مبانی فکری واعتقادی اهل بیت پیامبر(ص)قرار داشته است .

 

 

 

 

• بیان مسئله : شامل تشریع ابعاد ، حدودمسئله ، معرفی دقیق آن بیان جنبه های مجهول ومبهم ، متغییرهای مربوطه سؤالات تحقیق ، منظور تحقیق)

باتوجه به این که تحقیق اینجانب در مورد عرفان می باشد ومختص هیچ مذهب وملّیت خاصّی نیست،قصد دارم عرفان را از دید ملل اسلامی بررسی وعشق وارادت ملت مسلمان کُردرا نسبت به معارف اهل بیت پیامبر(ص)تشریح کنم.

 

و هم چنین مکاتب عرفانی برخاسته ازاین معرفت رادرمکاتب نقشبندیه وقادریه مورد تجزیه وتحقیق قرار دهم.

 

در این راستا ضمن بررّسی وضعیت عرفان درمیان اکراد شافعی،سلسله های مهم عرفانی نقشبندیه وقادریه مورد بحث وبررسی قرار خواهد گرفت ابتدا پیشینۀ تاریخی ، مشایخ، سلسله هاوآداب ورسوم ودر نهایت بازتاب معارف دینی اهل بیت پیامبر(ص)در ساختارهای عرفان این سلسله ها بحث وبررسی خواهد شد.

 

• سوابق مربوطه : (بیان مختصر تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع ونتایج بدست آمده درداخل وخارج ونظریات علمی موجود در رابطه با مسئله)

چیز خاصی که مستقیماًبه این موضوع اشاره کرده باشد پیدا نشد، ولی پایان نامه های شبیه به پایان نامه ی من در دانشگاههای دیگر اسلامی کار نشده است.

 

کتاب  ç روحانی،کمال،1355.

 

تاریخ جامع تصوف در کردستان: نقد وبررسی دو طریقۀ قادری ونقشبندی

 

مقاله ç ویژه نامۀ تبیان سال عزت وافتخار حسینی

 

نشریه علمی، فرهنگی ، اجتماعی تبیان

 

صاحب امتیاز ومدیر مسئول:سید موسی موسوی شمارۀ56-57

فصل اول. 1

 

پیشگفتار. 2

 

1.1. کلیات.. 3

 

1.1.2. سؤالات تحقیق.. 4

 

1.2.1.1. بهره‌ها و فواید…… 7

 

1.2.1.2. ضرورت و اهداف بازیابی.. 7

 

1.2.1.3. قواعد  و روش‌های بازیابی.. 7

 

1.2.3. روایت تفسیری.. 10

 

1.2.4. گونه‌شناسی روایات تفسیری.. 10

 

1.2.4.1. روایات آیه ـ سوره شناخت… 11

 

1.2.4.3. روایات تفسیری ـ تبیینی…….. 11

 

1.2.4.4. روایات تأویلی.. 11

 

1.2.4.5. روایات جری و تطبیق……. 11

 

1.2.4.6. روایات مرتبط. 12

 

1.2.5. اعتبارسنجی سندی.. 12

 

1.3. شناخت‌نامه‌ی ابن‌الماهیار. 12

 

1.3.2. شخصیت علمی.. 13

 

1.3.2.1. اساتید و مشایخ.. 14

 

1.3.2.2. شاگردان ابن‌الماهیار.. 15

 

1.3.2.3. آثار ابن‌الماهیار.. 15

 

1.3.2.4. سرگذشت آثار… 16

 

1.3.3. شخصیت رجالی ابن‌الماهیار.. 18

 

1.3.3.1. نماى سیاسى ـ مذهبى قم و بغداد در زمان حیات ابن‌الماهیار.. 19

 

فصل دوم. 21

 

2.1. کتب چهارگانه ابن‌الماهیار. 22

 

2.1.1. طرق ابن‌الماهیار.. 22

 

2.1.2. استناد و اهمیت کتب ابن‌الماهیار.. 23

 

2.1.3. سرچشمه‌های انعکاس دهندۀ روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 24

 

2.1.4. بازتاب روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار در منابع بعد از خود. 25

 

2.1.5. جایگاه ابن‌الماهیار در انتقال تراث تفسیری امامیه. 26

 

2.1.6. محتوا و مضمون روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 27

 

2.1.7. منابع کتب ابن الماهیار.. 27

 

2.1.8. تفاوت پژوهه حاضر با کتاب تأویل ما نزل من القرآن الکریم. 29

 

2.2. روش بازیابی روایات تفسیری ابن‌الماهیار.. 31

 

2.2.1. بازیابی روایات تفسیری ابن الماهیار.. 32

 

(3) سورة آل عمران. 33

 

(4) سورة النساء. 36

 

(5) سورة المائدة 37

 

(7) سورة الأعراف… 38

 

(9)سورة التوبة. 39

 

(13) سورة الرعد. 39

 

(16) سورة النحل. 41

 

(17) سورة اسراء. 42

 

(18) سورة الکهف… 47

 

(19) سورة مریم. 50

 

(20) سورة طه. 52

 

(21) سورة الأنبیاء. 55

 

(22) سورة الحج. 59

 

(23) سورة المؤمنون. 68

 

(24) سورة النور. 70

 

(25) سورة الفرقان. 73

 

(26) سورة الشعراء. 76

 

(27)سورة النمل. 80

 

(28) سورة القصص…. 84

 

(29)سورة العنكبوت.. 88

 

(30) سورة الروم. 91

 

(31) سورة لقمان. 92

 

(32)سورة السجدة 93

 

(33) سورة الأحزاب.. 95

 

(34) سورة سبأ 100

 

(35) سورة الملائكة / فاطر. 102

 

(36) سورة یس… 104

 

(37)سورة الصافات.. 105

 

(38) سورة ص…. 107

 

(39) سورة الزمر. 108

 

(40)سورة المؤمن. 111

 

(41)سورة فصلت.. 112

 

(42)سورة الشوری.. 115

 

(43) سورة الزخرف… 117

 

(44) سورة الدخان. 123

 

(45) سورة الجاثیة. 124

 

(46) سورة الأحقاف… 125

 

(47) سورة محمد. 126

 

(48) سورة الفتح. 128

 

(49) سورة الحجرات.. 129

 

(50) سورة ق.. 130

 

(51) سورة الذاریات.. 131

 

(52) سورة الطور. 131

 

(53) سورة النجم. 132

 

(54) سورة القمر. 136

 

(55) سورة الرحمن. 136

 

(56) سورة الواقعه. 139

 

(57)سورة الحدید. 140

 

(58) سورة المجادلة. 145

 

(59) سورة الحشر. 147

 

(60) سورة الممتحنة. 149

 

(61) سورة الصف… 149

 

(62)سورة الجمعة. 152

 

(63) سورة المنافقون. 152

 

(64) سورة التغابن. 153

 

(66) سورة التحریم. 153

 

(67) سورة الملك.. 154

 

(68) سورة القلم. 155

 

(69) سورة الحاقة. 156

 

(70) سورة المعارج.. 158

 

(72) سورة الجن. 159

 

(74) سورة المدثر. 160

 

(75) سورة القیامة. 161

 

(76) سورة الإنسان. 161

 

(77) سورة المرسلات.. 163

 

(78) سورة النبأ 163

 

(79) سورة النازعات.. 164

 

(80) سورة عبس… 165

 

(81)سورة التکویر. 165

 

(82) سورة الانفطار. 167

 

(83) سورة المطففین. 167

 

(84) سورة الانشقاق.. 169

 

(85) سورة البروج.. 169

 

(87) سورة الأعلی.. 170

 

(88) سورة الغاشیة. 170

 

(89) سورة الفجر. 171

 

(90) سورة البلد. 171

 

(91) سورة الشمس… 172

 

(92) سورة اللیل. 173

 

(93) سورة الضحى‏ 174

 

(94) الشرح‏ 174

 

(95) سورة التین‏ 175

 

(97) سورة القدر. 176

 

(98) سورة البینة. 177

 

(99) سورة الزلزلة. 178

 

(100) سورة العادیات.. 179

 

(101) سورة القارعة. 180

 

(102) سورة التکاثر. 181

 

(103) سورة العصر. 182

 

(104) سورة الهمزة 182

 

(107)سورة الدین‏ 182

 

(108) سورة الکوثر. 182

 

(112) سورة الإخلاص…. 183

 

2.2.2.  مستدرک بازیابی روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 184

 

(2) سورة البقرة 185

 

(3) سورة آل عمران. 185

 

(5) سورة المائده 186

 

(9)سورة التوبة. 187

 

(11) سورة هود. 188

 

(13) سورة الرعد. 189

 

(17) سورة اسراء. 189

 

(33) الأحزاب.. 189

 

(35) سورة فاطر. 190

 

(58) سورة المجادلة. 190

 

(66) سورة التحریم. 191

 

(69) سورة الحاقة. 191

 

(98) سورة البینة. 192

 

2.2.3. تعداد روایات براساس کتب منسوب به ابن‌الماهیار.. 193

 

فصل سوم. 194

 

3.1. گونه‌شناسی روایات تفسیری ابن‌الماهیار. 195

 

3.1.1.1. فضائل سوره. 195

 

3.1.1.3. شأن نزول آیه. 200

 

3.1.2. روایات معنا شناخت… 237

 

3.1.4. روایات تأویلی.. 254

 

3.1.5. روایات جری و تطبیق.. 276

 

3.1.6. روایات مرتبط.. 342

 

3.1.7. شرح کلی محتوای روایات تفسیری ابن‌الماهیار.. 352

 

3.1.8. بررسی انواع گونه‌شناسی روایات ابن‌الماهیار براساس جدول.. 358

 

فصل چهارم. 361

 

4.1. اعتبار سنجی سندی روایات تفسیری ابن‌الماهیار. 362

 

4.1.1.1. بررسی روایان اسناد روایات ابن‌الماهیار.. 365

 

نتایج. 408

 

کتابنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………409 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات و مفاهیم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   پیشگفتار

 

عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ 7 قَال‏: … الْإِمَامُ یَهْدِی إِلَى الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَهْدِی إِلَى الْإِمَام‏.[1]

 

دستیابی و فهم مراد کلام الهی پس از پیامبر اکرم 6 به وسیله‌ی امامان معصوم : است که این بزرگواران متصل به زبان وحی و آشنا به محکم، متشابه، ناسخ و منسوخ، تأویل، بطن و بطون آیات قرآن هستند. پس از پیامبر اکرم 6، راویان و اصحاب سؤالات و ابهامات خود را درباره‌ی آیات قرآن از ائمه : می‌پرسیدند و پاسخ آن را دریافت و در کتب و نسخه‌هایی گردآوری و تدوین می‌کردند.

 

با توجه به مجموع اطلاعات تاریخی، تراجم و کتب رجالی، امروزه اطمینان داریم، روایات معصومین :، از جمله روایات تفسیری، توسط اصحاب و راویان حدیث، در مجموعه کتب تفسیری، موضوعی، گردآوری و نسخه‌برداری می‌شده است، هر چه این روایات و آموزه‌ها به زمان حضور امامان معصوم : و از زبان اصحاب خاص گردآوری شده باشد دارای اهمیت ویژه‌ای است.

 

متأسفانه، بخش عمده‌ایی از این کتب و نسخه‌های گران‌قدر که میراث ارزشمندی از روایات شیعه است در گذر تاریخ و حوادث به دست ما نرسیده است؛ اما گزارشات کتب رجالی، تراجم و تاریخی، حاکی از وجود این کتب و نسخه‌ها تا چند سده پس از دوران تدوین این کتب و انتقال آن به سایر کتاب‌های قرون بعد دارد. دین پژوهان، از گذشته تاکنون، دست‌یابی و گردآوری روایات کتب مفقود شده، از آثار متأخر را در قالب یک کتاب مدون، مورد اهتمام قرار داده‌اند.

 

از جمله‌ی این آثار گرانبار اما مفقود، نگاشته‌ها و کتب ابن‌الماهیار، یکی از راویان و محدثان امامی شیعه است که دارای آثار متعدد در موضوعات متنوع، از جمله فقه، اصول، اوائل، دواجن، قرائت و تفسیر قرآن بوده است. وی در زمان غیبت صغری و هم عصر با کلینی می‌زیسته است. متأسفانه هیچ یک ازآثار او به طور کامل و در یک کتاب مدون به دست ما نرسیده است، اما روایات تفسیری او در متون حدیثی به طور پراکنده گزارش شده است.

 

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روایات تفسیری و اندیشه‌های ژرف این محدث فرزانه، سامان یافته است. اطمینان از درستی یافته‌ها، بازیابی، گونه‌شناسی و اعتبارسنجی از دیگر اهداف این پژوهه بود که در فصل‌های جداگانه ذکر شده است.

 

1.1.        کلیات

 

این فصل شامل دو قسمت، کلیات و مفاهیم پژوهه است. کلیات، شناسه طرح تفصیلی پایان‌نامه است. در  مفاهیم پژوهه، توضیح مختصری از مفاهیم بازیابی، روایت تفسیری، گونه‌شناسی و اعتبار سنجی را بیان کرده‌ایم. همچنین در قسمت شناخت‌نامه، اطلاعاتی در مورد شخصیت فردی، علمی و رجالی ابن‌الماهیار ذکر کرده‌ایم.

 

1.1.1.               مسأله تحقیق

 

محمد بن ‌العباس بن علی بن مروان بن الماهیار از راویان، محدثان و فقهاء قرن چهارم هجری و هم‌عصر کلینی است. بنا به گفتۀ رجالیون ابن‌الماهیار دارای آثاری در موضوعات فقه، اصول، اوائل، دواجن، قرائت و تفسیر قرآن بوده است. از جمله آثاری را که به او نسبت داده‌اند الدواجن علی مذهب العامة، المقنع فی الفقه، الأصول، الأوائل، الناسخ و المنسوخ، قراءة فی أهل بیت:، تأویل ما نزل فی النبی 6 و … است لکن اصل هیچ یک از این کتب در اختیار ما نیست و هیچ یک از کتاب‌های محمد‌بن‌العباس به طور کامل به نسل‌های بعد انتقال نیافته است؛ بلکه به طور جداگانه در کتاب‌های دیگر ذکر شده است.

 

در این پایان‌نامه برآنیم روایات تفسیری ابن‌الماهیار که مربوط به چهار کتاب «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» است را بازیابی، گونه‌شناسی و اعتبار سنجی سندی کنیم.

 

روایات تفسیری ابن‌الماهیار در کتاب­هایی از جمله: تأویل الآیات استرآبادی، سعدالسعود، الاختصاص و … گردآوری شده است. لذا این پایان‌نامه بر آن است تا روایات تفسیری ابن ماهیار را بازیابی کند؛ و روایات تفسیری او را در یک مجموعه بر پایه­ی ویژگی­های اولیه و اصیل آن جمع­آوری کند. و در فصل‌های بعدی به گونه‌شناسی و اعتبار سنجی سندی آن بپردازیم.

 

1.1.2.               سؤالات تحقیق

 

سوال اصلی: چه مقدار از روایات کتب «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار قابل بازیابی است؟

 

سوال فرعی: 1ـ بازیابی کتب محمد­بن­العباس از طریق چه شیوه­هایی امکان دارد؟

 

2ـ جایگاه ابن­ماهیار در انتقال تراث تفسیری امامیه چیست؟

 

3ـ روایات تفسیری «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار به چه گونه‌هایی قابل تقسیم است؟

 

4ـ روایات تفسیری «تأویل ما نزل فی النبی 6، تأویل ما نزل من القرآن فی أهل بیت :، تأویل ما نزل فی شیعتهم، تأویل ما نزل فی أعدائهم» ابن‌الماهیار از چه میزان اعتبار سندی برخوردارند؟

 

1.1.3.               فرضیات پژوهش

 

این پژوهش اکتشافی است و پیش از تحقیق امکان ارائه فرضیه را ندارد. لیکن براساس مطالعات اولیه به نظر می­آید:

 

ـ بخش قابل توجه­ایی از روایات تفسیری ابن­ماهیار از میراث روایی امامیه قابل بازیابی است. و بیشتر این روایات از گونه جری و تطبیق و تأویل برخوردار است.

 

فرعی1ـ مطابق برخی از قواعد بازیابی کتاب التراث بین الحوادث و الانبعاث روایات ابن­حجام قابل بازیابی است.

 

فرعی2ـ از آنجا که ابن­ماهیار از تدوین کنندگان تفسیر روایی در سده­ی چهارم هجری است؛ جایگاه مهمی در تفسیر امامیه دارد.

 

فرعی 3ـ مطابق معیارهای گونه‌شناسی بر طبق دسته‌بندی روایات تفسیری به گونه جری و تطبیق، تأویلی، سوره ـ آیه شناخت، معنا شناخت و مرتبط، روایات تفسیری ابن‌الماهیار قابل گونه‌شناسی است.

هدف تعلیم وتربیت اسلامی آن است که مقدمات حرکت وهدایت آدمی را درصراط مستقیم فراهم آورد ومعراج اورابه مرحله کمال انسانی آسان سازد . تاریخ نشان داده است ،مذهب نقش مهمی درتربیت داشته است، به طوری که هدف اصلی ازتحصیل علم ودانش ومطالعه کتابهای صرف ونحو …جهت درک بهتر آیات قرآن ودرک آموزه های دینی وفرستادن کودکان به مکتبخانه واماکن آموزشی ،تحصیل معارف دین حق و تربیت دینی بوده است .حضرت علی (ع) بهترین ارثی راکه پدران می توانند برای فرزندانشان بگذارند راادب وتربیت دانسته اند :« خیرُما ورث الأباء الابناء الادب » [1]

 

دراین راستا ، امروزه بیش از هر زمان دیگر باید به تربیت فرزندان ،خصوصاً دختران همت گماشت؛ زیرا از یک سو نزدیک به نیمى از نیروهاى فعال و کارآمد جامعه را قشر زنان و دختران تشکیل مى دهند و از سوى دیگر، نقش آفرینی آنها درعرصه های خانوادگی واجتماعی از اهمیت بسیاری برخوردار است .آسیب پذیری آنها آسیب پذیر شدن جامعه رابه دنبال خواهد داشت .زیرا ازآنجایی که وظایف سنگینی برعهده دارند، دامهای متعددی نیز برسر راه آنها ازسوی جامعه به وجود خواهد آمد.

دختران و پسران هر دو انسان محسوب مى‏شوند و متعلق به یک نوع از موجودات هستند، قاعدتاً بعضی از شیوه های تعلیم و تربیت (اعم از 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  تربیت مذهبى یا غیر مذهبى) مشترکند. البته تفاوتهایی نیز وجود دارد که بعضی از این شیوه ها را اختصاصی می کند.

 

همچنین تفاوت در مسئولیتهای مختلف زن ومرد دربسیاری از موارد ،تربیت دینی متناسب با آن شرایط را می طلبد. شیوه‏ها و اصول تربیتى خاص دختران در جامعه نیاز به تدوین کتب فراوان و بحث و طرح دارد که به دقت و مطالعه محققان در روابط اجتماعى – خانوادگى بستگی دارد. ولی لزوماً نبایستی منجر به ستمی معکوس نسبت به جنس مذکر گردد .

 

اگردر جامعه زنان و دختران در رفتار و داد و ستد و رفت و آمدهایشان، وایفای مسئولیتهای خود دستورهاى شرعى را رعایت کنند ، انحراف هاى اخلاقى به میزان قابل توجهى کاهش مى یابد؛ زیرا بیشتر نابسامانى هاى فرهنگى و اجتماعی درجامعه ناشی از عدم تربیت دینى نسل جوان به ویژه دختران می باشد. لازمه این آماده سازی ،درونی کردن ارزشها وفضایل اخلاقی وباورهای مذهبی درمیان این قشراست.

 

مهم ترین هدف از تربیت دختران افزون بر خودسازى و پرورش باورهاى دینى، آشنا کردن آنان با فنون و شیوه هاى زندگى مانند شیوه شوهردارى، فرزندپرورى، همسایه دارى و معاشرت با مردم است. بدین معنا که دختران در کنار فراگیرى اندیشه هاى دینى و آموختن رفتارهاى اسلامى، نقش آفرینى در عرصه هاى گوناگون زندگى را نیز بیاموزند. وظیفه مادران است که از کوچکى به آموختن نقش ها به فرزندان و دختران شان بپردازند؛ زیرا محیط خانه مناسب ترین فضا براى نقش آموزى دختران است و مادر، شایسته ترین معلم و راهنما براى دختر به شمار مى رود. از نظر برخی کارشناسان این امرمیسر نمیشود مگر با تعلیم نظام برنامه ریزی واجرایی آموزش وپرورش که با توجه به منابع مهم مادی ومعنوی جامعه وبا بهره گیری ازشیوه ها وراهبردهای مؤثر وکارآمد ،درتربیت نسلی بکوشد که اعتقاد به مبانی دین اسلام ،عمل نمودن به احکام وآداب الهی وبرخورداری از سجایا وفضایل اخلاقی ،سرلوحه همه فعالیتها وسرفصل تمامی رفتارهای فردی واجتماعی آن نسل قرار گیرد.[2]

 

در این  پایان نامه که باموضوع بایسته های تربیت دینی دختران ونقش کتابهای درسی دین وزندگی دراین رابطه تدوین گردیده است ،مطالب مورد نیاز در پنج فصل  گرد آوری شده است .درفصل اول کلیات ، درفصل دوم این تحقیق به مفهوم شناسی ومسائل مربوط به بلوغ ونوجوانی ، نیازها وخواسته های دوران بلوغ ونوجوانی ، وظایف والدین ومربیان دررابطه بابلوغ دختران وپاره های ازمباحث مربوط پرداخته شده است ،درفصل سوم به تربیت دینی دختران واهمیت آن وبایسته های تربیت دینی دختران جهت ایفای مسئولیتهای مهم آنها درخانواده واجتماع ، تربیت اقتصادی دختران ،نحوه تعامل آنها بااجتماع ومسائلی ازقبیل حجاب وروابط باجنس مخالف واشتغال بانوان مطالبی تدوین شده است. در فصل چهارم به بررسی کتابهای درسی دین وزندگی دوره متوسطه پرداخته شده که محاسن ومعایب باتوجه به اهداف تألیف این کتب ورسالت آنها برتربیت دینی دختران آمده است .آسیب شناسی مباحث کتب باتوجه به نیازهای تربیت دینی دختران درراستای رسیدن به اهداف دین مبین اسلام ، وعدم پرداختن به مباحث موردنیاز دختران درایت کتب ، درزمینه های احکام ومسائل تربیتی ویژه دختران ازدیگر مباحث فصل چهارم است .درفصل پنجم به نتیجه گیری وارائه پیشنهادات جهت تغییر کتابهای درسی برمبنای توجه به نیازهای تربیتی دختران  وتوصیه هایی جهت توجه به تربیت دینی دختران به دبیران دین وزندگی  پرداخته شده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- بیان مسأله وموضوع تحقیق

 

[1] – ر.ک. تمیمی آمدی ،عبدالواحد بن محمد ،غررالحکم ودررالکلم ، ترجمه محمدعلی انصاری ، مؤسسه انتشاراتی امام عصر(ع) 1387، ص359

حمد بی حد و ثناء بی پایان ذات پاكی را سزاست كه از نفسی واحد مرد و زن را آفرید[1]و در حقیقت و هویت انسانی آن ها، تفاوتی قرار نداد و روح خدا را [2] تشكیل دهنده آن حقیقت، نهاد و بدن را ابزاری در اختیار روح گذاشت تا بتواند به كمالات انسانی نائل گردد. برای رسیدن آدمی به این كمالات بنابر اقتضای ربوبیتش، راهنمایی بشر را به عهده گرفت و هدایت او را از طریق فطرت[3] و ارسال رسل و انزال كتب[4] تضمین نمود و چارچوبی قانونمند را در نظام هستی استوار گرداند و آن را حدود الهی شمردو در طرح قوانین به دو معیار راستی و عدالت توجه اساسی و محوری نمودو پایه و اساس آن ها را ابزارهای وجود انسان و نیازهای جامعه قرار داد.

 

پاکترین درود و تحیّت بر پیامبران و برگزیدگان راه خدا و طریق هدایت بسوی معارف حقه او باد، که با ارشاد خود بشر را از ظلمتکده جهل به وادی ایمن انوار علم و دانش الهی رهبری نمودند. خاصه خاتم الانبیاء و سید المرسلین محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله و جانشینان او، سید الوصیین و امام المتقین و امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب و یازده فرزند امجد او که کاروان بشر را به سوی کمال و لقاء الهی رهنمون شدند و انسان را به آخرین منزل خود که مقام مقربین و صدیقین و مخلّصین است، به قرب الهی رهبری کردند.

 

و سلام و درود فراوان بر دردانه نبی اکرم، ام ابیها، بنت رسول الله و خیر و کوثر جهانیان که پا به گیتی نهاد و نبوت را دختر و ولایت را همسر و امامت را مادری شایسته بود. او که فضائل انسانی اش برای جهانیان سرمشق و نمونه است و قیام و قعودش حجت بر عالمیان، او که قلم از نگارش اوصافش ناتوان و عقول از درک آن متحیر است.

 

خداوند تبارک و تعالی انسان ها را آفرید و رمز فضیلت و برتری آن ها را در تقوا[7] نهاد و آن را سرمایه ای دست یافتنی توسط زن و مرد قرار داد. به واسطه رنگ، نژاد، جنسیت. . .آن ها را امتیاز نبخشید و بشر را با توجه به هویت مشترك و مختص، شرایط، تفاوت ها و امكانات، موظف به انجام اعمالی مشترك و مختص نمود و برای اصناف و گروه های مختلف قوانین و مقررات مشخصی را طرح كرد و در مقابل وظایف و اعمال مشترك، حقوقی مشترك را برای انسان ها در نظر گرفت؛ حق حیات، مساوات، آزادی، تعیین سرنوشت. . . و انسان ها را در راه كسب این حقوق مساوی قرار داد و در مقابل وظایف اختصاصی، حقوقی خاص تعیین نمود، حق سرپرستی (قیومیت)، حق همسری، حق مادری، حق فرزندی . .

 

زن و مرد را در هویت انسانی همپا و همسنگ یکدیگر معرفی نمود و برای مشاركت آن ها در تصمیمات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی،. . . زمینه های لازم را فراهم آورد و بر هركدام از این امور، آدابی خاص وضع نمود كه متناسب با هویت جنسی انسان باشد تا بدین روی وظایف اختصاصی و مشترك افراد دچار خدشه و آسیب نگردد.

انسان ها را به تشکیل زندگی مشترک امر نمود تا ضمن تداوم نسل بشر، کانون خانواده را محل و منشأ آرامش و صمیمیت، انس و الفت قرار دهد و فطرت زن را زمینه ساز مهر و مودتی آفرید تا سلامت روانی، رشد و كمال افراد خانواده بر آن استوار باشد و فرمود: «وَ مِنْ ءَایَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكمُ مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً  إِنَّ فىِ ذلِكَ لاَیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ»[8] همو آسایش و سكون همسر را به وجود زن میسر گرداند و فرمود: «هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنهْا زَوْجَهَا لِیَسْكُنَ إِلَیهْا. . .»[9] خداوند تبارک و تعالی از زوجین خواست تا پس از پیمان ازدواج متعهد شوند که در غم و شادی، سختی و راحتی پشتیبان و امانتدار هم بوده و حافظ اسرار یكدیگر باشند و آن تعهد را به پوشش یکدیگر تشبیه نمود و فرمود:« . . هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُن‏ . . »[10]

 

اما از ابتدای تاریخ در بسیاری از جوامع جنس مؤنث با فراز و نشیب های فراوانی روبرو شد. گاه همپای مردان به تأمین نیازهای زندگی پرداخت و بیشتر اوقات خود را در محیط خانه صرف تربیت کودکان، رفع نیازهای روزمره و ایجاد آرامش در خانواده نمود و جایگاهی والا اختیار نمود و گاه او را عامل هر نوع شر و گناهی دانستند که در تعقل ضعیف، کینه توز، دروغگو و حقیر است و او را موجودی بی ارزش برشمردند و از داشتن فرزند دختر شرمسار بودند و در نتیجه او را به انحاء مختلف از بین می بردند یا در صورت تولد او را در معرض فروش می گذاشتند و همچون بردگان با او رفتار می کردند. دختر تنها در زمانی می توانست به زندگی ادامه دهد که مأمور به خدمت رسانی پدران و شوهران باشد. بدین روی مردان خود را مالکان جنس مؤنث دانستند که می توانند در مملوک خود به هر نحوی که مایلند دخل و تصرف نمایند و بانوان نیز در نقش خدمتکاران خانگی و وسیله تمتع مردان مجبور بودند، زندگی ملال آور را تحمل نمایند و به نابرابری های اجتماعی راضی باشند.

 

با گذشت ایام و پس از انقلاب صنعتی، نیز اوضاع برای زنان تغییر نکرد بلکه ارزش کار بر اساس ایجاد درآمد و حضور در جامعه سنجیده شد و این درک ایجاد شد كه كار در محیط خانه بی ارزش بوده و در آمدی ایجاد نمی كند. از طرفی نظام تولید خانگی كه با محوریت زنان فعالیت می نمود، جای خود را به نظام كارخانه ای داد. ابزارهای تولید تکامل یافت و نیاز به توانایی و قدرت بیشتر و نیروی كار آموزش دیده ی ماهر بوجود آمد. با رونق یافتن کار در کارخانه ها و نیاز به حضور بیشتر فرد در خارج از خانه، مشاغل به شكلی در آمد كه لازم بود افرادی به آن بپردازند كه قادر هستند تمام وقت خود را صرف آن نمایند. قدرت جسمانی كمتر زن و نیاز به صرف وقت بیشتر در محیط خانه بدلیل نقش مادری و خانه داری، شكافی بین فعالیت های زن و مرد ایجاد نمود به طوری كه نیروی كار مردان جایگزین نیروی كار زنان شد و زنان قربانیان و مردان بهره وران فرآیند توسعه گردیدند. بنابراین فعالیت زنان، به صورت كار نامشهود و بدون دستمزد بود.

 

تغییر در فرهنگ جامعه تحت نفوذ عوامل متعددی مانند مذهب، اجتماع، فلسفه نیز علیه زنان شتافت و آن ها را در موضع ضعف قرار داد و موجب گردید حقوق شهروندی، علم آموزی، حریت، حیات، تملک، مادری و در نهایت حقوق انسانی او از بین برود.

 

عقیده به برتری مردان و در مقابل نگاه حقارت آمیز به زنان و اجازه هر نوع خشونت علیه آنان طرفداران حقوق زن را برآن داشت تا به مبارزه با وضعیت موجود اقدام نمایند. اولین فریادهای جدی فمنیستی در پایان دادن به تابعیت زنان، در قرن هفدهم، در انگلیس شنیده شد. سپس در طول 200 سال بعد، نداهای بیشتری در هم آمیخت و در فرانسه و ایالات متحده به گوش رسید. فمنیسم سازمان یافته، هم 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  زمان با رشد سرمایه داری و تغییر و تحولات سیاسی و اقتصادی ناشی از آن ظهور كرد و حركت منسجم زنان در قرن نوزدهم در فرانسه گسترش یافت و نام فمنیسم به خود گرفت. فمینیسم‏‏ ارزش هر فرد را در امور فراخانوادگی و فعالیت های اجتماعی او دانست و رشد شخصیت اجتماعی را در رشد استقلال مالی دید. در نتیجه تنها راه نجات زنان از ظلم و ستم را حضور در جامعه بیان نمود و از زنان خواست تحت هر شرایطی در اجتماع حاضر شوند و به فعالیت های اجتماعی بپردازند تا به برابری و تشابه کامل با مردان نائل شوند. ورود زنان در صحنه اجتماع باعث رشد اطلاعات و آگاهی های اجتماعی و سیاسی آنان گردید و آنان به این نتیجه رساند كه می توانند در خارج از منزل شغل انتخاب كنند ودارای استقلال مالی باشند.

 

اما حرکات مثبت و متعادل یا مبارزات زیاده خواه و آشفته سازی که در کشورهای غربی پدید آمده و داعیه نجات و آزادی جنس زن را فریاد کرده اند یا بازتاب انسانی تبعیضات و تضییقات پیشین این جوامع نسبت به نسوان بوده اند و یا در زیر چنین پوشش دلسوزانه و بشر دوستانه ای برخی خیالات آزادمندانه و تمنیات دنیاپرستانه خود را دنبال کرده اند که این امر نیاز به بررسی دقیق دارد.

 

در مقابل این مکتب بشری که داعیه نجات بانوان از ظلم و ستم حاکم بر جوامع را داشت، مکتب الهی اسلام، دو هویت برای افراد قائل شد؛ هویت انسانی كه پایه و اساس انسانیت و در رتبه برتر و درجه عالی تر است و مشترك بین زن و مرد می باشد. این هویت انسانی، وظایف و حقوقی مشتركی در پی دارد و هویت جنسی مختص نیز وظایف و حقوق خاصی به دنبال دارد. بدین روی در بین انسان ها از لحاظ جنسی اختلاف هایی دیده می شود كه این تفاوت ها دلالتی بر تبعیض و ترجیح گروهی بر گروه دیگر نمی باشد، بلكه تبعیض و بی عدالتی زمانی هویدا می شود كه موجودات خارج از جایگاه خاص و مناسب خود قرار گیرند، به صفات و ویژگی های مخصوص  آن ها توجه نشود و فعالیتی فوق یا خارج از طاقت و ابزارهایشان از آن ها خواسته شود.

 

این رساله در فصل اول به بیان کلیات بحث می پردازد که شامل: «مباحث مقدماتی و طرح بحث و فرضیات و سؤالات، بیان پیشینه بحث» است.

 

– فصل دوم در باب بررسی جایگاه زن در مکتب فمینیسم‏‏ تدوین یافته تا ضمن تبیین علل و ریشه های پیدایش فمینیسم‏‏ خواننده را با عوامل شکل گیری این مکتب آشنا سازد و در جریان مهمترین جنبش ها و امواج اعتراض آمیز طرفداران حقوق زنان قرار دهد و پیامدهای مثبت و منفی این نهضت ها که گاه به نفع جنس زن و گاه به ضرر او بوده را ارزیابی نماید.

 

– فصل سوم نویسنده به تبیین جایگاه زن در آیات قرآن کریم و روایات پرداخته و هویت انسانی و جنسی او را مورد بررسی قرار داده تا به دیدگاه اسلام در باره جایگاه مشترک بین زن و مرد و جایگاه مخصوص و ویژه بانوان دست یابد.

 

در فصل چهارم به بررسی تطبیقی «جایگاه زن» در اسلام و فمینیسم‏‏ پرداخته تا بدور از هرگونه تعصب به مقایسه این دو دیدگاه بپردازد و مشخص نماید آیا فمینیسم‏‏ که داعیه جانبداری از حقوق زن را دارد، توانست شأن و شخصیت والایی برای او قائل شود و یا اسلام در روزگاری که همه عالم زن را تحقیر می کردند، مقام والای او را ستود و جایگاه ویژه او را توسط نبی اکرم صلی الله علیه و آله تبیین نمود.

 

قابل ذکر است که:

 

• از دیدگاه طرفداران حقوق زن، فمینیسم‏‏ به دلیل عدم پاسخگویی به نیازها و درخواست های زنان و عدم توانایی در احیای تمامی حقوق بانوان دچار فراز و نشیب هایی شد. لذا با ایجاد جنبش ها و موج های متعدد که هر یک به نوعی موج قبل را مورد نقد قرار می داد و گاه تلاطم یک موج در درون خود منجر به ایجاد دیدگاه های ضد و نقیض در همان موج می گردید(مانند دیدگاه افراطی و متعادل در موج دوم) فصل دوم به دلیل بیان این فراز و نشیب ها از لحاظ حجم بیش از فصل سوم می باشد. در فصل سوم دیدگاه اسلام وجود دارد که در طول تاریخ با دگرگونی مواجه نشد و قوانین آن با گذشت ایام تغییر نیافت. بدین روی حجم کمتری را به خود اختصاص داده است.

 

• از طرفی این رساله به طرح مباحث حقوقی زن و پاسخ به مسائل مربوطه مانند دیه، سهم الارث، شهادت زن و . . . نمی پردازد. لذا نویسنده به حوزه فقهی اسلام در باره بانوان، علت ها و شرایط آن وارد نشده است.

 

• به دلیل حجم زیاد رساله، نویسنده از بیان فمینیسم‏‏ در ایران صرف نظر کرده است.

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات و مفاهیم

 

 

 

 

 

 

 

• بیان مسأله:

در گذر زمان، تیره ها و تبارها، امت ها و ملت ها، فرهنگ ها و تمدن ها پدید آمدند با نگرش ها و گرایش های متفاوت به ویژه در باره منزلت و موقعیت «مردان» و «بانوان»، که مع الاسف در اغلب آن ها نسبت به حقوق و امتیازات زنان، نه فقط ارزش آن ها در نظر گرفته نشد بلکه در مقام عمل، حدود آن ها نیز رعایت نگردید. در حالی که اسلام در 14 قرن پیش زنان و مردان را یکسان خواند و تنها تفاوت آن ها را در انجام عمل صالح و مزین شدن به ارزش های انسانی دانست و فرمود: « مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثىَ‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُون‏» و علت تفاوت آفرینش «مرد» و همسرش «زن»، با دو ساختار طبیعی متمم، را زمینه پذیرش دو گونه ساز و کار اجتماعی مکمل قرار داد تا با تشکیل خانواده علاوه بر بقای نسل، در نیل به قرب الهی کمک کار هم باشند.

 

[1] -«یَأَیهَُّا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكمُ مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَة . . »النساء/1

 

[2] -« فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدینَ» الحجر/29؛ ص/72

 

[3] -«. . . فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتىِ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَْا  . . .»الروم/30

 

[4] -« یَامَعْشرََ الجِْنّ‏ِ وَ الْانسِ أَ لَمْ یَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْكُمْ ءَایَتىِ . . »الانعام/130

 

[5] -«تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِى. . »النساء/13

 

[6] -«وَ تَمَّتْ كلَِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَ عَدْلًا  لَّا مُبَدِّلَ لِكلَِمَاتِهِ  . . »الانعام/115

 

[7] -«…إِنَّ أَكْرَمَكمُ‏ْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئكُمْ ..»الحجرات/13

 

[8] – الروم/21

 

[9] – الاعراف/189

 

[10] –البقره/187

 

[11] – ر.ک: فصل دوم

 

[12] – ر.ک: فصل سوم