فصل اول: کلیات

 

1.1  بیان مسأله ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 18

 

1.2  اهمیت و ضرورت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  19

 

1.3  سوالات تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 21

 

1.4   فرضیات تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 21

 

1.5   پیشینۀ تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 22

 

1.6   چارچوب نظری تحقیق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 24

 

1.7   مفاهیم اولیه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ25

 

1.7.1 سکوت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  25

 

1.7.2 احتجاج ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 32

 

1.7.3  امامت و خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 34

 

1.7.3.1    جایگاه امامت در نزد شیعه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 39

 

1.7.3.1.1  مقام امامت، برتر از نبوت عامه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  39

 

1.7.3.1.2 توصیف جایگاه امامت در کلامی جامع از امام رضا (ع)  ــــــــــــــــــــــــ 40

 

1.7.3.1.3  ضرورت وجود امام ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 42

 

1.7.3.2   بعضی از ویژگیهای امام ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 44

 

1.7.3.2.1   منصب الهی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 44

 

1.7.3.2.2   عصمت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ46

 

1.7.3.2.3   علم ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 48

 

 

 

فصل دوم: جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام)

 

2.1  تأکید رسولخدا (صلی الله علیه و آله) بر جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام)ــــــــــــــــــــــــــ 52

 

2.1.1  حدیث یوم الدار    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 52

 

2.1.2   حدیث منزلت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 54

 

2.1.3   حدیث ثقلین ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 57

 

2.1.4   حدیث سفینه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 59

 

2.1.5   حدیث غدیر ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 60

 

2.1.6   زمینه سازی برای خلافت امیرالمومنین (علیه السلام)       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 61

 

2.2  مسألۀ غصب خلافت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 64

 

2.2.1  سقیفۀ بنی ساعده     ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 66

 

2.2.1.1   سقیفه طرح و نقشه ای از پیش تعیین شده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 71

 

2.2.1.2   بازگشت به جاهلیت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 76

 

2.2.2   اقدامات غاصبین برای گرفتن بیعت از امیرالمومنین (علیه السلام) ــــــــــــــــــــــــــــــــ 82

 

2.2.2.1   هجوم به خانۀ فاطمه (سلام الله علیها)  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 82

 

2.2.2.2   بیعت اجباری ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 85

 

فصل سوم: عملکرد امیرالمومنین (علیه السلام)

 

3.1  اقدامات عملی امیرالمومنین (علیه السلام) در قبال غصب خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ90

 

3.1.1   استمداد از مهاجرین و انصار ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 90

 

3.1.2   خانه نشینی و امتناع از بیعت و اصرار در خودداری از آن ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  92

 

3.2  احتجاجات امیرالمومنین (علیه السلام) در برابر مسألۀ غصب خلافت ــــــــــــــــــــــــــــــــــ  95

 

3.2.1   احتجاج به استدلال اهل سقیفه ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 97

 

3.2.2   اعتراض و گلایه نسبت به غصب خلافت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 104

 

3.2.3   اعلام عدم مشروعیت خلافت غاصبان ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 114

 

3.2.4   اعتراض به نحوۀ انتخاب خلفا و تناقض ادعاهای ایشان ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 115

 

3.3    احتجاج امیرالمومنین (علیه السّلام) از طریق بیان فضائلش ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 119

 

3.3.1  احتجاج  به حدیث غدیر    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 121

 

3.3.2  احتجاج  به حدیث منزلت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 123

 

فصل چهارم: تحلیل کلامی سکوت امیرالمومنین (علیه السلام)

 

4.1   جایگاه سکوت امیرالمومنین (علیه السلام) ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 126

 

4.1.1   معنای سکوت امیرالمومنین (علیه السلام) ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 127

 

4.1.2   سکوت امام تدبیری حساب شده    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 128

 

4.2    مسألۀ مطالبۀ حکومت توسط امیرالمومنین (علیه السلام)         ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 130

 

4.3     بررسی دلایل عدم قیام امیرالمومنین (علیه السلام) ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  132

 

4.3.1   حفظ جان خود و اهل بیت و یاران ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 133

 

4.3.2   ترس از بروز فتنه و تفرقه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 138

 

4.3.3   تبعیت از سیرۀ انبیاء عظام ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 142

 

4.3.4   عهد شکنی و عدم یاری مردم ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 145

 

4.3.4.1  حضور و همراهی مردم شرط تشکیل حکومت       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 148

 

4.3.4.2   امام به منزلۀ کعبه ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 151 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

4.3.5   خطر ارتداد  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 153

 

نتایج ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  157

 

فهرست منابع     ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 159

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

کلیات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1 بیان مسأله

 

نخستین مسألۀ کلامى پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بزرگترین اختلاف[2] در بین امت اسلامی مسأله امامت و خلافت[3] است.

 

با وجود همه تأکیدات، سفارشات و زمینه سازیهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که در سراسر دوران رسالت آن حضرت و در تمام لحظات حساس، در خصوص مسأله جانشینی امیرالمومنین (علیه السلام) صورت گرفته بود، عده ای بدون توجه به این سفارشات و جایگاه ویژه امیرالمومنین (علیه السلام) برای تصدی خلافت، در سقیفه بنی ساعده حاضر شده و ظالمانه حق ایشان را غصب کردند.

 

امام (علیه السلام) در این برهۀ دشوار كه بیم یورش بیگانگان به حریم اسلام و شورش منافقان و یهودیان شكست خورده از داخل حریم اسلام و شهر مدینه قطعى بود، در ابتدا با ابراز مخالفت شدید نسبت به غصب خلافت و خودداری از بیعت با غاصبان، اقدام به دعوت از مهاجرین و انصار به همراه فاطمه و حسنین (علیهم السلام) نموده و با اتمام حجت با ایشان در حقیقت مقدمات قیام را فراهم کرد. لکن با توجه به مهیا نبودن شرایط به جهت در خطر بودن جان خود و اهل بیت و یارانش، عدم ـ  همراهی مردم و حساس بودن شرایط و خطراتی که دین نوپای اسلام را تهدید می کرد، خار در چشم و استخوان در گلو، خویشتندارى را ترجیح داد. لکن زبان به بیان حقایق گشوده و از ظلمهای انجام گرفته در حقش و نیز برترى و شایستگى منحصر به فرد خود و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) سخن گفت تا آیندگان صبر و سکوت او را به نشانه رضایت تلقی نکنند بلکه سکوت ایشان را از سر دلسوزیهای مشفقانه ایشان برای از بین نرفتن دین مبین اسلام  قلمداد نمایند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2  اهمیت و ضرورت

 

مسألۀ امامت و جانشینی رسولخدا (صلّى اللّه علیه و آله) بیشتر تمرکز علمای علم کلام، از فرق مختلف را به خود اختصاص داده است.[4] چرا که امامت در کتب شیعه و اهل سنت، به معنای جانشینی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) در امور دین و دنیاست.[5] که از جایگاه ویژه ای در بین مسایل اسلامی برخوردار است.

 

وضعیت اجتماعی دوران غصب خلافت و کناره گیری 25 ساله امیرالمومنین (علیه السلام) از خلافت و زمینه های کنار ماندن ایشان از رهبری سیاسی جامعه، پیوسته مورد توجه متفکران اسلامی بوده است.

عبدالفتاح عبدالمقصود در اهمیت این موضوع می نویسد:

 

«در اهمیّت آن همین كافى است كه نزدیك به هزار و پانصد سال است در اذهان و مغزها چنانكه بر زبانها و دهانها و نیش قلمها، به زندگى خود ادامه داده است. این اهمیّت، «سقیفه» را كافى است كه مسلمانها را به دو گروه رو در روى یكدیگر تقسیم كرده كه پیوسته باهم در حال گفتگو و بحث و استدلال قرار دارند؛ اگرچه در شرائط امروز جهان اسلام، آنها را از هرگونه دشمنى و درگیرى و جدال برحذر مى‌دارم. این اهمّیت، «سقیفه» را كافى است كه چهرۀ تاریخ اسلام را دگرگون ساخته كه گمان چنین رنگ و شكلى دربارۀ آن نمى‌رفت.»[6]

 

[1]. مائده/ ۶۷ ﴿یا اَیُها الرَّسولُ بَلِّغ ما اُنزِلَ اِلَیکَ مِن رَبِّک وَ اِن لَم تَفعَل فَما بَلّغتَ رِسالَتَه﴾

 

[2]. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف الرضی، 1364ش، ج‏1، ص31 «أعظم خلاف بین الأمة خلاف الإمامة، إذ ما سلّ سیف فی الإسلام على قاعدة دینیة مثل ما سلّ على الإمامة فی كل زمان.»

 

[3]. اهل سنت خلافت را حکومت و رهبری جامعه اسلامى مى دانند. در صورتى كه از دیدگاه شیعه، خلافت شاخه اى كوچك از امامت مى باشد.

 

.[4] میلانی، سید علی، الإمامة فی أهم الكتب الكلامیة و عقیدة الشیعة الإمامیة، قم، الشریف الرضی، 1413ق، ص 22 «و انصبّ اكثر اهتمام علماء الكلام من الفرق المختلفة بموضوع الامامة