همواره در طراحی یک سیستم ارزیابی عملکرد[1] می بایست به این نکته توجه داشت که، سیستم ارزیابی عملکرد وقتی مناسب است که متوازن بوده و ابعاد مختلف را در فرآیند های سازمان پوشش دهد. از این رو سیستم ارزیابی عملکرد مناسب می بایست علاوه بر شاخص های مالی شاخص های غیر مالی را نیز در بر بگیرد. در این حالت است که دید مناسبی از عملکرد سازمان و در پی آن عملکرد زنجیره تامین به دست خواهد آمد.
ابزارهای مختلفی در ابعاد مختلف ارزیابی عملکرد در مطالعات گذشته به کار برده شدهاست. اکثر ابزارها به مدیران سازمانها این امکان را میدهند تا شاخصهای مناسب را جهت اندازهگیری در پیکره سازمان خود جاری سازند. اما نگاه به آینده و برنامهریزی استراتژیک یکی از الزاماتیست که در پی یک سیستم ارزیابی عملکرد قرار دارد.
در این فصل به معرفی کلی موضوع و دلایل انتخاب آن میپردازیم. پس از مشخص شدن اهمیت موضوع، روش و متدولوژی تحقیق و کاربران این پایان نامه بیان میشود.
1-2- معرفی موضوع پایان نامه
1-3- هدف از انتخاب موضوع
یکی از مباحثی که میتواند نقش بسزایی در موفقیت یک سازمان داشته باشد درک درست از عملکرد و در پی آن برنامهریزی مناسب برای آینده آن سازمان میباشد. ارزیابی و مدیریت عملکرد علاوه بر روشن ساختن وضعیت موجود یک سازمان میتواند برنامه استراتژیک آن سازمان برای آینده سازمان را نیز مشخص نماید.
با توجه به پویایی زنجیره تامین و افزایش روزافزون رقبا، سازمانها بیش از پیش به دنبال یک سیستم ارزیابی عملکرد اثربخش میباشند. برنامه استراتژیکی که تمام جوانب را در نظر گرفته و به صورت پویا تدوین شده باشد میتواند راهگشای سازمانها در بهبود عملکرد هرچه بیشترشان در زنجیره تامین باشد.
تمامی نکات ذکر شده در فوق باعث انتخاب مبحث ارزیابی عملکرد با استفاده از کارت امتیازی متوازن گردید. همچنین به جهت پویایی اطلاعات و تضاد بین افراد در رابطه با تصمیم گیری در رابطه با اهداف سازمان و زنجیره تامین، تئوری بازیها جهت تحلیل مورد استفاده قرار گرفته است.
1-4- مروری کلی بر ادبیات موضوع
ارزیابی و مدیریت عملکرد یکی از مفاهیم شناخته شده در بین پژوهشگران و محققان میباشد. کاربرد کارت امتیازی متوازن در بین ابزارهای گوناگون ارزیابی عملکرد نیز در بین مطالعات بسیار به چشم میخورد. در این میان مطالعات چندانی در رابطه با استفاده از تئوری بازیها در مبحث ارزیابی عملکرد به چشم نمیخورد. در این بخش کلیاتی از مطالعات انجام گرفته در رابطه با ارزیابی عملکرد و ابزارهای مختلف آن خدمتتان ارائه میشود.
از ابتدایی ترین مطالعات صورت گرفته در حوزه ارزیابی عملکرد مدل سینک وتاتل[11] (1989) می باشد، که در این مدل عملکرد یک سازمان ناشی از روابط پیچیده بین هفت شاخص عملکردی اثربخشی، کارایی، کیفیت، بهره وری، کیفیت زندگی کاری، نوآوری و سودآوری است.
کیگان[12] در سال 1989 ماتریس ارزیابی عملکرد را معرفی نمود. نقطه قوت این مدل آن است که جنبه های مختلف عملکرد سازمان، شامل جنبه های مالی و غیر مالی و جنبه های داخلی و خارجی به صورت یکپارچه مورد توجه قرار می گیرد. اما این مدل به خوبی روابط بین جنبه های مختلف عملکرد سازمانی را نشان نمی دهد.
چارچوب «نتایج و تعیین کننده ها» در سال 1991 توسط فیتزگرالد و همکارانش[13] معرفی شد که مشکل ماتریس عملکرد را بر طرف می کند. این چارچوب بر این فرض استوار است که در هر سازمانی دو نوع شاخص عملکرد پایه وجود دارد. شاخص هایی که به نتایج مربوط می شوند و آنهایی که بر تعیین کننده های نتایج تمرکز دارند.
در سال 1991 مدل دیگری به نام مدل هرم عملکرد توسط لینچ کراس معرفی شد، که چگونگی ایجاد این رابطه را نشان می دهد. هدف هرم عملکرد ایجاد ارتباط بین استراتژی سازمان و عملیات آن است.
یکی از چارچوب های مطرح ارزیابی عملکرد، مدل تعالی سازمان (EFQM)[14] (1992) است که شامل عواملی است که به دو گروه اصلی «توانمندسازها» و «نتایج» تقسیم می شود.
نیلی و همکارانش[15] در سال 1995 مرور بسیار خوبی در زمینه ارزیابی عملکرد ارائه داده اند و تحقیقات بسیاری به آن ارجاع شده است؛ از جمله ملاحظات کلیدی مدنظر در این مطالعات به شرح زیر است:
- فاکتور های موثر در پیاده سازی موفقیت آمیز سیستم های ارزیابی عملکرد چیست؟
- فاکتورهای شکل دهنده ارزیابی سیستم های اندازه گیری عملکرد کدامند؟
- نحوه حمایت و پشتیبانی از سیستم های ارزیابی عملکرد در هر زمان به گونه ای که با محیط های پویا و استراتژی های متغیر مطابق باشد، چگونه است؟
یکی از مشهورترین و شناخته شده ترین مدل های سیستم اندازه گیری عملکرد، که در این پایان نامه نیز از آن استفاده شده است، مدل کارت امتیازدهی متوازن می باشد که در سال 1992 توسط کاپلان و نورتن[16] مطرح و سپس گسترش و بهبود یافت. این مدل پیشنهاد می
خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir
کند که برای اندازه گیری عملکرد هر سازمانی از یک سری شاخص های متوازن در چهار بعد سازمان استفاده شود که عبارتند از مالی، مشتریان، فرآیند داخلی و رشد و یادگیری.
مدل SCOR[17] (2005) یک مدل مرجع فرآیندی است که توسط انجمن زنجیره تامین (SCC)[18] برای مدیریت و ارزیابی پیکره زنجیره تامین توسعه یافته است. این مدل برنامه های عملیاتی و شاخص های فراوانی را جهت برآوردن اهداف استراتژیک سازمان در اختیار مدیران قرار می دهد. پنج فرآیند اصلی این مدل عبارتند از: برنامه ریزی، منابع، تولید، تحویل و بازگشت.
علاوه بر مطالعات و مدل های نام برده شده، مدل های دیگری نیز مطرح شده اند، که ازجمله آنان می توان به مدل های فرآیند کسب و کار (1996)، مدوری و استیپل (2000)، تحلیل ذی نفعان 2001، مالکوم بالدریچ (1988)، اندازه گیری عملکرد یکپارچه (1997) و منشور عملکرد (2002) اشاره نمود. تمامی مدل های مذکور به بررسی و تبیین شاخص های عملکردی می پردازند و برای تحلیل شاخص ها می بایست از روش ها و تکنیک های تصمیم گیری بهره برد.
فرآیند تحلیل مسیر[19] که در این پایان نامه از آن بهره گرفته شده است یک روش تحلیل چند متغیره میباشد که برای بررسی یک مجموعه از روابط که به صورت شکل مدل علیتی خطی نمایش داده میشوند، استفاده میگردد. از کاربردهای این مفهوم در رابطه با ارزیابی عملکرد و تعین روابط علی و معلولی میان معیارهای کارت امتیازدهی متوازن میتوان به مطالعلت آقایان کانجی و سا[20] اشاره نمود. کانجی و سا درسال 2002 تحلیل مسیر را برای تحلیل کارت امتیازی کسب و کار ارائه شده توسط کانجی مورد استفاده قرار دادند. به علت اینکه آنها از دادههای جزئی متقاطع استفاده کرده بودند، روش آنها قادر نیست تا روابط داخلی بین هر چارچوب موجود را تعیین کند. برنی و همکارانش[21]در سال 2009 روش چند متغیره تحلیل مسیر با دادههای طولی را برای تحلیل عوامل سازمانی مورد استفاده قرار دادهاند. آنها در این رویکرد پس از شناسایی مؤلفههای مؤثر، ترسیمی از روابط علی و معلولی را مورد نظر قرار داده و سپس در قدم اول با بررسی همبستگی[22] میان عوامل، روابط را با فرضهای آماری تحت آزمون t دوطرفه مورد سنجش قرار داده و در نهایت به کمک رگرسیون مقادیر ارتباط را مورد نظر قرار دادهاند.
در سال 2013 جعفری و همکارانش[23] با استفاده از تحلیل مسیر و تئوری بازیهای مشارکتی به تعیین روابط علیتی شاخصهای توسعهای علم و فناوری در بخش خصوصی صنعتی پرداختند. در این مطالعه پس از تعیین شاخصهای مورد نظر در قالب کارت امتیازی متوازن و تعیین روابط علی میان آنها توسط فرآیند تحلیل مسیر بهترین ترکیب شاخص ها را با استفاده از ارزش شیپلی[24] که یک مفهوم مهم در تئوری بازیهای مشارکتی میباشد، تعیین نمودند.
در سال 2011 دکتر نایینی و همکارانش[25] با تلفیق تئوری بازیهای تکاملی و کارت امتیازی متوازن یک روش جدید را در ارزیابی عملکرد معرفی نمودند. در این مقاله این روش در یک زنجیره تامین محیطی اجرا گردید.
1-5- جنبههای نوآوری موضوع
- تلفیق ابزارهای مختلف در کنار کارت امتیازی متوازن جهت تعیین بهترین استراتژیها
این ابزارها شامل فرآیند تحلیل مسیر، تئوری بازیهای مشارکتی و تئوری بازیهای تکاملی میباشند. هر یک از این ابزارها به نحوی ما را در رسیدن به ترکیب استراتژیک مناسب یاری مینمایند. الگوریتم ارائه شده در این پژوهش برای اولین بار میباشد که مورد استفاده قرار میگیرد.
- مشخص نمودن مسیرها و ترکیبهای نا مناسب استراتژیک قبل از ورود به مراحل تصمیمگیری با استفاده از فرآیند تحلیل مسیر
تعیین میزان همبستگی و نوع همبستگی میان شاخصها در ارزیابی عملکرد پیشینه زیادی دارد. اما استفاده از این موضوع به وسیله تحلیل مسیر و پیرو آن استفاده از تئوری بازها یک ابتکار جدید در این مطالعه به حساب میآید. مسیرهایی که ارتباط معنا داری بین مؤلفههای آن وجود ندارد، باعث طولانی تر شدن اجرای الگوریتم تئوری بازیهای تکاملی برای پیدا کردن جواب بهینه میگردند. با استفاده از تحلیل مسیر این مسیرها پیدا شده و حذف میشوند.
در تنها مطالعه پیشین که از تئوری بازیهای تکاملی استفاده شده بود، مقادیر ورودی در طرح مربع لاتین داده هایی جمع آوری شده از سطح نخبگان بود، اما در این مطالعه از مقادیر شیپلی استفاده شده است. این امر دقت الگوریتم را در رسیدن به جواب بهینه بیشتر مینماید.
- پیاده سازی روش ارائه شده در یک کارخانه تولیدی صنایع غذایی
تمامی مراحل این الگوریتم در یک کارخانه صنایع غذایی پیاده سازی شدهاست. تمام دادهها و اطلاعات مورد استفاده از یک مطالعه موردی واقعی بدست آمدهاند.
1-6- کاربران نتایج
کاربران تحقیق در وهله اول مدیران و سازمانهای مختلف میباشند که در پی ارزیابی عملکرد و برنامه ریزی استراتژیک هستند. همچنین روش ارائه شده و موضوعات متعدد مطرح شده در این پژوهش میتواند مورد بررسی و مطالعه محققین زنجیره تامین و ارزیابی عملکرد قرار گیرد.
1-7- روش و متدلوژی تحقیق
از آنجا که مقالات موجود در ابزارهای مختلف ادبیات موضوع از اهمیت خاصی برخوردار هستند، در فصل دوم این پایان نامه به مرور موضوع و ابزارهای استفاده شده در این پژوهش پرداخته شده است. در این فصل مروری بر ادبیات موضوعی ارزیابی عملکرد صورت میگیرد پس از آن تعاریف و مفاهیم ارزیابی عملکرد به صورت مفصل مرد بحث قرار خواهد گرفت. در ادامه تعریف و قواعد کلی تحلیل مسیر را ارائه خواهیم داد. همچنین به طور گسترده کاربرد تحلیل مسیر در مطالات پیشین را مورد بررسی قرار میدهیم. سپس تعاریف و مباحث کلی تئوری بازیها را تشریح مینماییم. در ادامه ارزش شیپلی که از آن در این مطالعه استفاده شدهاست را مطرح مینماییم و در نهایت تئوری بازیهای تکاملی را به همرا روابط آن تشریح خواهد شد. در فصل سوم روش کلی مورد استفاده و محاسبات لازم در هرمرحله ارائه شده است. بدیت ترتیب که پس از معرفی الگوریتم کلی این روش هر مرحله را به صورت جداگانه توضیح داده و مورد بررسی قرار میدهیم. در فصل چهارم روش مطرح شده با استفاده از داده های یک شرکت تولیدی صنایع غذایی مورد ارزیابی قرار میگیرد. در این فصل تمام مقادیر محاسباتی از جمله محاسبات مربوط به تحلیل مسیر و ارزش شیپلی و تئوری بازیهای تکاملی آورده شده است و نتایج ارائه میگردد. در فصل پنجم نتایج حاصل از این پایان نامه ارئه میگردد.
1-8- جمع بندی