این رساله، تحقیقی است برای جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات موجود در اسانس چهار نمونه­ی گیاه محلی منطقه­ی تربت حیدریه واقع در استان خراسان رضوی (شکل1-1)  که با روش­های مختلف به انجام رسیده است. مهم­ترین مزیت روش­های تجزیه­ای به­ کار رفته به­ویژه مایکرویو، استفاده از حداقل نمونه و در زمان اندک نسبت به روش­های قدیمی می­­باشد [1].

این گیاهان، به­ترتیب درمنه­ی دشتی 1،  نان کلاغ 2، زعفران 3 و خاک­شیر 4 هستند که جملگی به­صورت طبیعی در گستره­ی وسیع در تربت حیدریه دارای پراکنش وسیع هستند. امروزه، استفاده از اسانس­ها، فرآوری، تجزیه و مدل­سازی فاکتورهای وابسته به­طور گسترده در کانون توجه محققین واقع شده است [2-28]. نظر به اینکه شناسائی پروفیل شیمیائی گیاه خاک­شیر نیاز به بررسی­های تکمیلی بیشتر دارد، در این پایان­نامه به این گیاه پرداخته نشده است.

1-2- منطقه­ی نمونه­برداری: تربت حیدریه

تربت حیدریه (شکل 1-1)، یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. تربت حیدریه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران است. شهرستان تربت حیدریه، با ۵۳ کیلومتر مربع وسعت، در طول جغرافیائی 13/59 درجه و عرض جغرافیایی 16/35 درجه قرار گرفته و ارتفاع آن ۱۳۳۳ متر از سطح دریا می‌باشد. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، برابر با ۱۳۱۱۵۰ نفر بوده‌است [29].

شکل1-1- موقعیت نسبی شهرستان تربت حیدریه در نقشه­ی ایران

تربت حیدریه از شرق به شهرستان­های تایباد و تربت جام و رشتخوار، از غرب به کاشمر، از شمال به مشهد، نیشابور و فریمان، از جنوب به شهرستان مه­ولات منتهی می‌شود. در حوزه­ی شهرستان، 5 شهر (تربت حیدریه (مركز شهرستان)، رباط سنگ، دولت آباد و كدكن و بایگ)، 5 بخش (مركزی، بایگ، زاوه، رباط سنگ و كدكن)، 11دهستان و 350 روستا وجود دارد. مساحت این شهرستان، به­طور متوسط 9945 كیلومتر مربع است. ناهمواری­های شمالی این شهرستان، دنباله­ی كوه­های شاه­جهان و رشته­ی جنوبی از یك طرف به كوه­های جام و از طرف دیگر به 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  كوه سرخ كاشمر و كوه میش سبزوار متصل است. در بین این رشته كوه­ها، دشت­های حاصل­خیز و آباد مانند جلگه­ی رخ و دشت زاوه وجود دارد كه رودهای متعدد كوشك و بزرگی آنها را مشروب می­كند.

منطقه­ی تربت حیدریه، بزرگترین تولیدکننده­ی زعفران در جهان محسوب می‌شود. بایگ، یکی از شهرهای تربت حیدریه مرکز ابریشم ایران نام گرفته و بالغ بر ۸۰٪ ابریشم کشور در این محل تولید می‌شود. خربزه، پسته و بادام نیز از دیگر محصولات کشاورزی این منطقه ‌است. هم­چنین، معادن طلای زرمهر تربت حیدریه که در روستای زرمهر واقع شده است، تولیدکننده­ی اولین شمش‌های طلا در کشور است که در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شوند. تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه شهرت داشته‌ است. پیشینه­ی تاریخی تربت حیدریه به­نام زاوه به­دوران قبل از اسلام دوره­ی اشکانیان برمی گردد و به­مناسبت مقبره­ی قطب‌الدین حیدر که از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده بدین­نام خوانده شده‌ است. قطب‌الدین حیدر ترك فرزند تیمور فرزند ابوبكر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبك و از تبار خاقان ترك بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی كه در زاوه سكنا داشته است شده و به هوای شیخ راهی این دیارگردید. قطب­الدین حیدر را مردی صاحب باطن، مجذوب مطلق و اهل ریاضت و كرامت توصیف كرده­اند.

مورخین عرب فتح تربت حیدریه را در سال 30 هجری توسط عبدا… ابن عامر در زمان خلیفه­ی سوم ثبت نموده­اند. جوینی این شهر را یكی از شهرهای معمور و آبادان خراسان قدیم در زمان ورود مغولان گزارش نموده است. مردمان زاوه نخستین قربانیان حمله­ی مغول­ها به ایران بوده اند و این شهر در حمله مغولان در سال 617 قمری مانند سایر شهرهای این سامان ، ویران گشته است. این شهر پس از حمله­ی مغول­ها، صحنه­ی ناملایمات سیاسی و هجوم اقوام بیگانه بوده است. مقاومت دلیرانه­ی مردم این خطّه در برابر هجوم بیگانه (از حمله­ی ازبك­ها در اوایل قرن نهم هجری تا یورش نیروهای روس و انگلیس و آلمان در جنگ دوم جهانی) در جای­جای كتب تاریخی مشهود است.

بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند. تربت حیدریه پس از دوره­ی صفوی به­صورت شهر در آمد. در­واقع، شهر در حدود دویست­سال پیش یعنی دوره­ی حاکمیت اسحاق‌خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق­خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر بوجود آورد که این شهر تا مدت­ها به تربت اسحاق‌خان معروف بوده‌است. تربت حیدریه در مسیر رشد خود و برای اینكه تا این اندازه بزرگ شود، چندین روستا را بلعیده است. روستاهایی كه تا كنون به نفع گسترش این شهر از بین رفته­اند شامل ملكی، ضیاء­الدین، قاسم­آباد، مظفریه، حسنی، منصوریه، رباط پایین و حیدر­آباد می­باشند. رشد شهر از مناطق اولیه­ی آن یعنی رباط بالا، باغ سلطانی و كوچه قلعه كهنه شروع شده و در سه جهت شمال، جنوب و غرب شروع به گسترش نموده است. در دو انقلاب معاصر ایران یعنی انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شمسی، تربت حیدریه از شهرهای پیشتاز بوده‌است. در حال حاضر تمامی واردات و صادرات مرزهای دو قارون و عشق آباد می­بایست از تربت حیدریه عبور كند.

1-2- 1- آب و هوا

این شهرستان، در مناطق شمال و شمال غرب به­طوركلی دارای آب و هوای نوع كوهستانی با زمستانی سرد و تابستانی معتدل و در مناطق جنوبی و جنوب غرب دارای آب و هوای نوع كویری (نیمه­صحرایی) با تابستان گرم و خشك می­باشد.

1-2- 2- پوشش گیاهی

پوشش گیاهان طبیعی آن بنه، زیره كوهی، زالزالك، خاك­شیر،  زعفران، زرشك، كتیرا و… می­باشد.

1-2- 3- میزان بارندگی و درجه حرارت

متوسط بارندگی سالیانه­ی این شهرستان، 200 میلی­متر است كه بیشتر در زمستان­ها و اوایل بهار می­بارد. حداكثر درجه­ی حرارت به 41 درجه­ی سانتی­گراد و حداقل آن به 22 درجه زیر صفر می­رسد. حداكثر رطوبت جو 100% و حداقل آن 6% است.