مسئله هویّت از مضامین مهمی است که هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی و فرهنگی می‌تواند نمایان­گر ویژگی­های فرد و جامعه باشد. مطالعه وضعیت و تغییرات هویّت اجتماعی و ابعاد گوناگون آن از جمله هویّت ملی، هویّت فرهنگی، هویّت قومی ابزار گویایی برای فهم شرایط و اوضاع واقعی و موجود جامعه است.زیرا هویّت­ها، هم مسبوق به ارزش­ها و نگرش­ها هستند و از آن سرچشمه می­گیرند و هم بر اعمال فردی و جمعی تأثیر می­گذارند.

 در ایران به­ویژه در طول دهه گذشته مسئله هویّت و تغییرات و چالش­های هویّتی به­ویژه در میان جوانان و زنان مورد توجه و مطالعه قرار گرفته و در این زمینه پژوهش­های متعدّدی انجام گرفته است.

در همین راستا با توجه به دگرگونی­های ساختاری ناشی از مدرنیزاسیون و تغییرات فرهنگی ناشی از مدرنیسم به­ویژه در میان نسل­های جدید و زنان که ورود و مشارکت بیشتری در عرصه­های تحصیلی و شغلی داشته­اند، ارزش­ها و نگرش­های جدیدی ایجاد شده است که الگوهای سنتی اندیشه و عمل و در نتیجه هویّت­های زنانه موجود را زیرسؤال برده است. تفاوت و گاه تضاد الگوهای فکری وعملی سنتی و جدید که در اثر عوامل گوناگونی روی می­دهد، چالش­های هویّتی گوناگونی را ایجاد می­کند. چند و چون این تغییرات هویّتی به­ویژه در بعد فرهنگی مطالعات وسیعی را ایجاب می­کند تا هم روند تغییرات فرهنگی ترسیم شود و هم بتوان برای رفع چالش­ها و تضادهای هویّتی که همواره موجب تنش­های فردی و اجتماعی است چاره­جویی کرد.

یکی از منابع تغییرات هویتی به­ویژه در بعد فرهنگی تجربه زیست جهان­ها و محیط­های زندگی جدیدی است که هم شرایط جدیدی را به افراد تحمیل می­کند و هم آنها را با محیط­های جغرافیایی و اجتماعی جدید آشنا می­سازد. نمونه­ای از این موارد در مورد دختران جوانی مصداق دارد که برای ادامه تحصیل از شهر وخانواده خود دور شده و به شهری دیگر و به محیط زندگی خوابگاهی وارد می­شوند. در این راستا در پژوهش حاضر در نظر داریم زندگی خوابگاهی و تجربه زندگی دور از محیط آشنا و بسته خانواده و مواجه شدن با افراد گوناگون را بر هویّت فرهنگی دختران ساکن در خوابگاه مورد مطالعه قرار دهیم .

باید دید دانشجویانی که با زیست جهان جدید خوابگاه مواجه می­شوند،با گذار از شرایط وابستگی به خانواده به شرایط استقلال نسبی و در وضعیتی که چه بسا نیازهای اولیّه آنان به راحتی قابل رفع نباشد و هم­چنین زندگی با افراد دارای خلق و خو، منش و الگوهای رفتاری مختلف چه تغییراتی را در طرز فکر و نگرش و رفتار تجربه می­کنند و در معرض کدام تغییرات هویّتی و فرهنگی قرار می­گیرند.

شرایط فرهنگی شهر محل تحصیل، خود از عوامل ناپایداری افراد محسوب می­شود. برای مثال شخصی که محل سکونتش شهری کوچک و یا شهرستانی آرام بوده، با ورود به یک کلان­شهر شلوغ برای تحصیل، ناگهان وارد محیطی می­شود که باید مناسبات جدیدش را با ویژگی­ها و الزامات جدیدی تنظیم کند. تقلید صرف، تسلیم فرهنگی، خودباختگی و از خود بیگانگی خطری است که فرد را تهدید می­کند. از طرف دیگروجود تعصب قومیّتی در فرد سبب انزوای او از محیط اجتماعی جدید می­شود.

1-2- بیان مسأله

هویّت روشن و نسبتاً با ثبات یکی از نیازهای شخصیّت انسانی است. هویّت زمانی آشکار می­شود که انسان با دیگر هویّت­ها و طرز فکرهای

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 مختلف و نقش­های جدیدی که به عهده می­گیرد مواجه می­شود. مادام که غیری در کار نباشد، انسان از ویژگی­های خودش آگاه نمی­شود و هویّت شکل نمی­گیرد(مانی،1374: 14) و گاه هنگام تماس هویّت­ها با هویّت غیر،تغییر و تحولاتی در هویّت خودی بوجود می­آید. به دلیل فراگیر بودن مفهوم هویّت در حوزه­های فرهنگ،اجتماع، سیاست و اقتصاد، مردم­شناسان، جامعه­شناسان و علمای عام سیاست و اقتصاد به مطالعه درباره آن همّت گمارده­اند و از زوایای مختلفی آن را مورد بحث و برّرسی قرار داده­اند. امّا آنچه در این پژوهش مورد تأكید بیشترواقع شده هویّت فرهنگی است که از ابعاد مهّم هویّتی، به شمار می­آید، چون با ارزش­ها و نگرش­های فرد ربط وثیقی دارد.

در تعریف هویّت فرهنگی در دایره­المعارف علوم اجتماعی چنین آمده است: هویّت فرهنگی احساس تعلّق و همبستگی به جامعه و فرهنگ آن است که در رفتار همه اعضای آن جامعهوجود دارد و سبب تمایز اعضای این جامعه از سایر جوامع می­شود. هویّت فرهنگی باعث می­شود فرد در مقابل هنجارها و ارزش­های جامعه خود احساس تعهد و تکلیف کند و در امور مختلف آن مشارکت جوید و انتظارات جامعه خود را پاسخ گوید و در مواقع بحرانی سرنوشت جامعه و غلبه بر آن بحران برای او مهّم باشد.شایان ذکر است که احساس تعلّق جمعی مستلزم حمایت جمع مذکور از فرد نیز هست و رابطه دو طرفه بین فرد و جمع را ایجاب می­کند (باقر ساروخانی، 1375: 60). خلاصه آن­که هویّت فرهنگی متضمن احساس تعلّق به فرهنگ و جامعه است به گونه­ای که اعضای یک جامعه یا گروه را از سایر گروه­ها متمایز نماید.هویّت فرهنگی بواسطه تعهد عملی که در فرد ایجاد می­کند پیامدهایی دارد (باقر ساروخانی، 1375: 61).

هر فرهنگی که در فضا، مكان و زمان خاص شکل می­گیرد هرچند ممكن است در طول زمان تغییر كند، اما كاركردها و رویه­های فکری و رفتاری خاص خود را به دنبال دارد.فرهنگ­ها نه منسجم و همگن­اند و نه در سكون و ثبات دائمی،بلکه ذاتاً چندسویه، تغییر پذیر و باز هستند. به علاوه محیط­های متفاوت، بر روی انسان و رفتار و هویّت او تأثیر می­گذارد،درواقع هویّت ما در فرایند تعامل با دیگران و تعامل با محیط تغییر می­کند. محیط جدیدی مانند خوابگاه و برخورد با انسان­های جدید باعث شكل­گیری روابط، تجربه­ها و اتفاقات جدیدی می­شود. داشتن ارتباط طولانی و زندگی كردن با افرادی كه هم اتاقی نامیده می­شوند سرآغاز تأثیر و تأثّرهای بسیار است و از طرف دیگر الگو­های رفتاری متفاوت به ویژه عدم رعایت حقوق دیگران، مجادله­های فرهنگی، اعمال تعصب، دخالت­های سایرین و كمبود امكانات زندگی همه و همه باعث ایجاد درگیری­ها و مشكلات گوناگونی می­شود كه به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر رفتارها و تعاملات افراد ساکن در خوابگاه اثر می­گذارد.

خوابگاه در نظر ما محل سكونت موقت، مکانی با امكانات محدود و اولیّه است كه دانشجو برای ادامه تحصیل در آنجا استقرار پیدا می­كند. فرد با ورود به خوابگاه از محیط آشنایی كه سال­ها در آن زندگی كرده جدا می­‌شود و در محیط جدید و متفاوتی قرار می‌­گیرد. زندگی در این محیط جدید با افرادی از فرهنگ‌­ها و سلیقه­‌های گوناگون منجر به شكل­گیری تعاملات خاصی می‌­شود، که چه بسا هویّت فرهنگی فرد را در معرض تغییر و تحوّل قرار دهد. در نتیجه ممکن است وقتی که این افرادبا این الگو­های جدید به شهر و خانواده و فرهنگ بومی خود برمی­گردند، با چالش­های جدّی هویّتی مواجه شوند و نابسامانی­هایی را در سطح فرد، خانواده و اجتماع ایجاد کنند. آنچه كه در این تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد، مسئله‌ی تغییرات فرهنگی و هویّتی در میان دانشجویانی است که در شهر محل تحصیل­شان در خوابگاه سکونت می­گزینند. در این راستا بحث هویّت فرهنگی در میان قشر دانشجو به مثابه نقطه كانونی مسأله هویّت از اهمیّت شایانی برخوردار است، دانشجویان به سبب ویژگی سنی و جوان بودن و نیز به خاطر گستردگی شبكه روابط­شان با افراد دارای هویّت­های مختلف، و تفکّر نقّادانه­ای که در مورد سنت­ها و رویّه­های فکری و عملی زندگی دارند بیشتر در معرض مسائل و چالش­های هویّتی قرار دارند. زیرا از یک سو فضای دانشگاه بخصوص خوابگاه، آن­ها را با ارزش­ها و نگرش­ها و الگوهای جدید اندیشه و عمل آشنا می­کند و از سوی دیگر خانواده و بدنه جامعه بزرگتر معمولاً انتظار حفظ و پیروی از فرهنگ سنتی را از آنها دارد. این وضیعت در بیشتر اوقات به هویّت­های ترکیبی و چندگانه­ای منتهی می‌شود که با هویّت مورد انتظار جامعه و حتی خود نظام آموزش عالی کنونی ایران متفاوت است. به عبارت دیگر، جوان بودن دانشجویان به اضافه چندگانه‌شدن زیست‌جهان‌­های آنها (به قول برگر)، تأثیرات رسانه‌ای مدرنیته(به ویژه رسانه­های غیر رسمی) موجبات ترکیب­های خاص هویّتی دانشجویان را فراهم می‌آورد. در این موقعیتِ هویّتیِ پیوندی، عناصر مختلفی از گفتمان­های مختلف سنت(مانند مذهب) و مدرنیته(مانند سکولاریسم و ملّی‌گرایی) دیده می‌­شود که موجب تفاوت هویّت­های دانشجویی با سایر قشر­های جامعه می­شود.

آغاز زندگی دانشجویی چالش­های خاص خود را به همراه دارد. احساس تنهایی، جدایی از خانواده و دوستان و شبکه ارتباطات اجتماعی، زندگی در شهری جدید، آشنایی و مواجهه با فرهنگ و افراد مختلف، تأمین هزینه­های زندگی، امتحانات و آزمون­های گوناگون درسی و جا به جایی­های مکرّر در مسیر خانه و خوابگاه به طور بالقوّه موجب ایجاد تنش­هایی در زندگی روزمره آنها می­شود.

ورود به خوابگاه از طرفی تصویر و رویای بی نظیر استقلال از خانواده و زندگی با دوستان هم سن و سال را در ذهن ایجاد می‌­كند. اوّلین روزهای زندگی دانشجویی بدون حضور خانواده، در شهری غریب با افرادی از فرهنگ­های مختلف و شخصیّت­هایی متفاوت با اسكان در اتاق­های كوچك و بدون امكانات رفاهی كافی است تا همه ذهنیّت­های قبلی را از میان ببرد.