نیاز بشر به آگاهی از فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، انسان­ها را بر آن داشت تا به ترجمه­ی کتب اقوام و ملت­های مختلف اهتمام ورزند. مترجمان شروع به ترجمه­ی کتاب در زمینه­های مختلف نمودند و تلاش کردند که از هر خرمنی خوشه­ای بچینند اما اگر به صفحات تاریخ مراجعه کنیم می­بینیم که مترجمان در سرتاسر دنیا، به ترجمه­ی متون ادبی خصوصا شعر توجه کمتری داشتند؛ زیرا آنان می­دانستند که شعر از احساس شاعر سرچشمه می­گیرد و مترجم قادر نخواهد بود همه­ی آن­چه از احساسات شاعر نشات می­گیرد را در قالب ترجمه­ی خویش بگنجاند.

در میان اشعاری که ترجمه شده­اند، شعر عربی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، بخصوص اشعار جاهلی. زیرا معلومات زیادی از روزگاران گذشته اعراب، در بردارد تا جائی که آن را «دیوان العرب» نام نهاد­ه­اند. این اشعار یکی از ذخایر گران­سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­های عظیم محروم می­کنیم (اقبالی، 1388: 15).

ترجمه­ی شعر عربی با پیچیدگی­های زیادی همراه است و برخی از فرآیند­های نوشتاری دوران کهن، همچون حذف، تقدیم و تأخیر و فصل، موانع بسیاری را بر سر راه مترجم ایجاد می­کند. علاوه بر این مترجم برای ترجمه اشعار معلقات و صعالیک با دشواری­های زیادی روبروست؛ از جمله معادل یابی واژگان، تفاوت فضای جاهلی با زمان حال، سبک زندگی جاهلی، امثال، حکمتها، تشبیهات و غیره.

این پژوهش بر آن است تا علاوه بر تعریف ترجمه، سابقه ترجمه، انواع ترجمه، دشواری­ها و پیچیدگی­های اشعار معلقات و صعالیک را از جنبه صرفی و نحوی مورد بررسی قرار دهد تا بخشی از دشواری­هایی را که سر راه مترجم غیر عرب وجود دارد از میان بردارد.

جامعه آماری در این پژوهش،  دانشجویان کارشناسی ارشد، ترم اول دانشگاه مازندران شهر بابلسر می­باشند. حجم نمونه 15 نفر است که با استفاده از نمونه­گیری خوشه­ای با استفاده از نمونه­گیری تصادفی انتخاب شدند. 10 بیت از اشعار معلقات و صعالیک انتخاب شد و ابیات منتخب به همراه ترجمه واژه­های دشوار آماده گردید. این ابیات برای ترجمه در اختیار دانشجویان قرار داده شد و برای ترجمه هر بیت چند دقیقه به دانشجویان فرصت داده می­شد تا ترجمه خود را بنویسند. بعد از اتمام وقت دشواری که در ترجمه بود توسط محقق توضیح داده می­شد و مجدداً از دانشجویان خواسته می­شد تا ترجمه­های خود را یادداشت کنند. این کار تا آخرین بیت انجام شد. ترجمه­های اولیه و ثانویه دانشجویان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و درصد پاسخ­های صحیح و نادرست مشخص گردید که در پایان هر قسمت ذکر شده است. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

این پایان­نامه در چهار فصل تدوین شده است:

فصل اول مربوط به کلیات پژوهش می باشد که در آن به بیان مسأله، پرسش­ها­، فرضیه پژوهش، پیشینه، حدود و اهداف پژوهش می­پردازد.

در فصل دوم به ترجمه، سابقه تاریخی ترجمه، انواع آن و ترجمه­ی شعر پرداخته می­شود.

فصل سوم به بررسی داده­های تحقیق اختصاص دارد و پیچیدگی­ها­ی اشعار معلقات و صعالیک در دو حوزه­ی فاصله  و حذف مورد بررسی قرار می­گیرد.

در فصل چهارم، نتیجه­گیری، پی­نوشت و منابع و مآخذ بیان می­گردد.

1ـ بیان مسأله

انتقال مجموعه میراث­های بشری، از ملتی به ملت دیگر و از زبانی به زبان دیگر، یکی از مهم­ترین ابزارهای توسعه­ی تمدن جدید بشری به شمار می­آید و ترجمه اساسی­ترین نقش را در این انتقال بر عهده دارد (حسن، 1376: 7). ترجمه از طرفی موجب کامل شدن معارف ملت­ها گردیده و نمی‏­گذارد دانش آن­ها در یک مرز خاص توقف کرده راکد باقی بماند و به آنچه از علوم و دانستنی­ها که نزدشان است، بسنده کنند، و از طرفی دیگر با دستیابی به آثار دیگران از راه ترجمه، شخصیت علمی و معنوی خود را رشد داده و آن را بارور می­سازند (همان: 11 و 12).

شناخت ره­آورد­های فکری و هنری ملت­ها و فهم میراث ادبی که در قالب نظم و نثر به یادگار مانده- که در واقع حاصل تجربیات و یافته­های فکری آن­هاست و سازه­های اصلی فرهنگ و تمدن آنان را تشکیل می­دهد- تا حد زیادی در گرو ترجمه­ی متونشان میسر می­گردد. ترجمه متون عربی از آن جهت مهم
می­نماید که زبان این متون، زبان اسلام و تمدن اسلامی است و پیوند دیرینه با زبان فارسی دارد، و این که گذشتگان ما برخی از آثار ارزنده­ی خود را به این زبان ارائه داده­اند بر صحت این ادعا گواهی می­دهد و مؤید آن است که این دو زبان رابطه­ی تنگاتنگ با هم دارند و پویایی هریک از این دو در گرو شناخت دیگری است (اقبالی، 1388: 13).

ضرورت تفاهم بین­المللی نیاز به ترجمه­ی شعر را پیش آورده است؛ زیرا شعر آیینه­ی فرهنگ
ملت­ها­ست، به ویژه شعر عرب که دفتر دانش اعراب به شمار می­رود و یکی از ذخایر گران‏سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­هایی عظیم محروم می­کنیم. اگر رباعیات خیام از فارسی به انگلیسی ترجمه نمی­شد، اگر منظومه ایلیاد هومر، آثار شکسپیر و سروده­های گوته یا مثنوی مولوی ترجمه نمی­شد، جهان معرفت از ره­آورد فکری و ذوقی پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری شگفت محروم
می­ماند (همان: 15).

به تعداد روش­های ترجمه شعر، نظریه­پردازانی وجود دارند که ترجمه شعر را غیرممکن می­دانند. رابرت فراست [1]شاعر آمریکایی می­گوید: «آنچه در ترجمه شعر، ترجمه نشده باقی می­ماند، خود شعر است»  (همان: 58).

جاحظ می­گوید: «شعر قابلیت ترجمه شدن را ندارد و درست نیست که از زبانی به زبان دیگر ترجمه شود و اگر چنین شود، نظمش بریده، وزنش باطل و زیبایی­اش از میان رفته و از مقام بداعت ساقط می­شود، به دیگر بیان با ترجمه شعر اعجاز وزن شعر از بین می­رود» (جاحظ، 1969: 75)؛ زیرا وزن یکی از ارکان چهارگانه (لفظ، معنی، وزن و قافیه) بنیان شعر به شمار می­آید، به همین جهت نیز اگر شعر ترجمه شود دیگر شعر نخواهد بود. علاوه بر­آن، هنگام ترجمه­ی شعر صنایع و آرایه­های لفظی از قبیل توریه، ایهام، مقابله، جناس، تضاد، مراعات نظیر، تجرید و …، که زاییده­ی لفظ زبان مبدأ هستند، محو می­شوند
(اقبالی، 1388: 16).

اما به رغم نظریات مخالف، دوستداران ادبیات،  شعر را همیشه ترجمه کرده­اند. علی عبداللهی یکی از شاعران و مترجمان ایرانی در باره­ی ترجمه­ی شعر می­گوید: «من به ترجمه­‎ناپذیری شعر اعتقادی ندارم. به دلیل آن که ترجمه شعر شاعران دنیا در هر زبانی به هر حال تأثیرگذار بوده است. مثلاً ترجمه نه چندان خوب آلمانی­ها در دوران قبل از گوته از شعر­های حافظ، باعث شده که گوته با حافظ آشنا شود و با آن که ترجمه خوبی از حافظ نداشته اما دیوان خود را تحت تأثیر حافظ بسراید. این آرمان­گرایی است که بگوییم شعر غیر قابل ترجمه است. شعر ترجمه می­شود اما نسبت به نثر، افت آن بیشتر است. نباید انتظار داشت که وقتی یک شعری را ترجمه می­کنیم، بتوانیم مثل یک رمان، دقیقاً تمام مشخصه­های آن را تا حد زیادی منتقل کنیم. چون در عرصه­ی ترجمه شعر، پیوسته در نوسان هستی» (www.tebyan.net).