بیماری­های عروق كرونر[1]، مهمترین اختلال قلبی­ عروقی و یك مشكل مهم بهداشتی در كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته می­باشد. به طوری كه در شروع قرن بیستم، اختلال قلبی و عروقی كمتر از 10% كل مرگ و میر در جهان را شامل می­شد. این در حالی است كه در اواخر این قرن، بیماری قلبی نزدیك به نیمی از كل مرگ و میر كشورهای پیشرفته و حدود 25% كشورهای در حال توسعه را شامل می­شود. پیش بینی می­شود كه در سال 2020 نزدیك به 25 میلیون مرگ ناشی از اختلال قلبی وعروقی در سال رخ دهد. بر این اساس از هر سه مورد مرگ، یك مورد آن به علت اختلال قلبی و عروقی خواهد بود(1).

امروزه استفاده از تكنیك جراحی قلب باز، یكی از روش­های مؤثر و با ارزش در درمان بسیاری از بیماری­های قلبی به شمار می­رود(2). از سال 1994 تا 2002 در اسكاتلند، میزان جراحی بای پس شریان كرونر از 2380 مورد به 2660 مورد و میزان آنژیوپلاستی كرونری از 680 مورد به 2559 مورد و میزان آنژیوگرافی از 8220 مورد به 10925 مورد در سال 2002 رسیده است. هم چنین در سال 2000 حدود 24728 مورد جراحی بای پس و 28133 مورد آنژیوپلاستی و دیگر روش­های مداخله كرونری در بریتانیا انجام شد. (3 ).

بیماری قلبی و عروقی در سال 2000 در ایالات متحده­، 4/39 % همه­ی مرگ­ها یا به عبارتی یك مرگ از هر 5/2 مرگ را به خود اختصاص داده است. از سال 2000 – 1990 میزان مرگ و میر ناشی از بیماران قلبی و عروقی، 5/2 % افزایش داشته است. كاهش میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری به طور قابل ملاحظه­ای باعث بهبودی در امید به زندگی می­شود. طبق گزارش انجمن قلب بریتانیا در سال 2009 بیش از یک سوم مرگ و میرها در بریتـانیا، به علت بیماریهای سیستم قلبی و عروقی می­باشد و سالانه تقریبا حدود198000 مرگ رخ می­دهد(4).

بر اساس آمارهای موجود در سطح جهان، بیماری­های قلبی و عروقی 1% كل مرگ و میرهای سنین كمتر از 35 سال، 3/1 مرگ­های سنین 45 – 35 سال و 4/3 علل مرگ و میر در كشورهای پیشرفته را به خود اختصاص داده است. حدود 4/1 مرگ و میر در كشور ما ناشی از اختلال قلبی و عروقی است. آمار استخراج شده از واحد انفورماتیك سازمان بهشت زهرا در نیمه اول سال 79 نشان می­دهد كه حدود 20% از كل فوت شدگان به علت مشكل قلبی و عروقی بوده است ( 5).

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در مارس 2002 ( فروردین 81 ) 22% علل مرگ و میر در دنیا و 35% علل مرگ و میر در ایران ( 91 هزار نفر ) ناشی از بیماری­های قلبی و عروقی است (3).

بیماری عروق كرونر به معنی یك نوع نارسایی در عروق كرونر قلب می­باشد كه این نارسایی نهایتاً منجر به كاهش و اختلال در جریان خون میوكارد قلب می­شود و توفق دایمی جریان خون میوكارد باعث اختلال در عمل عضله ونكروز آن می­گردد (6).

آترواسكلروز شامل تجمع موضعی لیپید و فیبروز در داخل شریان­های كرونر می­باشد كه باعث تنگی و انسداد شریان می­شود كه نتیجه آن كاهش جریان خون میوكارد است. بیماری­های ایسكمیك قلب كه به علت عدم تعادل بین جریان خون وارده و میزان تقاضای میوكارد رخ می­دهد وابسته به پیشرفت آترواسكلروز و میزان انسداد عروق كرونر می­باشد.

جراحی بای پس عروق كرونر ، پروسه­ای است كه در آن پیوندهایی برای هدایت جریان خون اطراف پلاك­ها در شریان كرونر ، انجام می­ شود. این پروسه هنگامی به كار می­رود كه شریان به طور اساسی باریك یا مسدود شود یا یك لخته خون در مناطق باریك قرار گیرد. جراحان با برداشتن قطعه كوچك از وریدی كه معمولاً از پا یا قفسه سینه شده و اتصال آن به آئورت و ماهیچه قلب گذرگاه فرعی ایجاد می­كنند این مجرای فرعی دوباره جریان خون را به قلب برقرار می­كند. هدف اصلی جراحی بای پس عروق كرونر، تسكین آنژین و افزایش امید به زندگی است. جراحی بای پس عروق كرونر یك استاندارد طلایی برای درمان بیماران مبتلا به شریان كرونر برای حداقل 25 سال است. بر اساس بسیاری از یافته­ها، عمل جراحی بای پس شاخص­های عمده كیفیت زندگی را در بیماران افزایش می­دهد .این نوع جراحی در بیمارانی كه آنژین ناپایدار و تنگی بیش از 60% در شریان كرونر چپ ، یا انسداد سه رگ بیش از 50 % دارند، كاربرد دارد(8،7).

2-1- تعریف مسأله و ضرورت انجام پژوهش

با شهری شدن دنیای در حال توسعه، میزان شیوع بیماری­های قلبی و عروقی و مرگ و میر ناشی از آن در حال افزایش است. تخمین زده شده که تا سال 2020 شایعترین علت مرگ در سطح جهان بیماری­های قلبی وعروقی خواهد بود(1). بیماری­های قلبی عروقی، یکی از بیماری­ هایی است که شرایط عمومی آن منجر به عدم اتکا به خود و کاهش کیفیت زندگی در افراد مبتلا می­شود. اضطراب، افسردگی، فقدان علاقه به محیط و اقدام­های اجتماعی ، مشکلات جنسی و اختلالات خواب از ویژگی­های بیماران قلبی و عروقی می­باشد که باعث كاهش کیفیت زندگی در بیماران قلبی می­شود(9).

پولاسكی و تارتو[1] (1999) بیان می­كنند كه مدد جویان مبتلا به یك بیماری مزمن یا ناتوانی باید برای پیشگیری از ناتوانی­، حفظ توانایی عملكردی و یا به دست آوردن مجدد این توانایی، در برنامه­های توانبخشی شركت كنند. توانبخشی فرآیند یادگیری زندگی همراه با بیماری­

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 های مزمن یا وضعیت­های ناتوان كننده است و هدف از توانبـخشی، برگشت مددجو در بالاترین حد ممـكن از توانـایی فیـزیكی، ذهنی، اجتماعی و شغلی می­باشد (10) .

امروزه یكی از روش­های معمول برای بهبود كیفیت زندگی به خصوص در بیماری های مزمن همچون بیماری های قلبی توانبخشی است(11). توانبخشی قلبی فعالیتی چند رشته­ای با هدف تسهیل و بهبودی جسمی، روانشناختی و هیجانی به منظور توانمند سازی مددجویان در رسیدن به سطوح بالاتر سلامتی است. این امر از طریق ورزش، آرامسازی و آموزش بهداشت در عرصه بیمارستان و جامعه عملی می­گردد. شواهد نشان دهنده اثر بخشی برنامه­های توانبخشی قلبی بوده، به طوری كه موجبات كاهش 27 درصدی مرگ و میر بعد از سكته قلبی را فراهم می­آورد. توانبخشی قلبی شامل فعالیت های همچون ارزیابی جامع پزشكی، ورزش، تعدیل عوامل خطرساز، آموزش، مشاوره و تغییر رفتار مددجوست(12).

شواهد علمی نشان می­دهد که برنامه توانبخشی قلب از نظر کلینیکی روش مفیدی برای تعدیل فاکتورهای خطر ساز قلبی و کاهش فشارهای روانی بعد از سکته قلبی می­باشد، همچنین این برنامه­ها می­تواند باعث کاهش اضطراب و افسردگی در بیماران قلبی شود (13).

این برنامه­ ها موجب تاثیرات بالینی مثبت از جمله كاهش مرگ و میر، عوامل خطرساز قلبی و رفتارهای غیر بهداشتی را فراهم آورده است. كیفیت زندگی درك شده از سوی این بیماران پارامتر مهمی در ارزشیابی برنامه­های توانبخشی قلبی است كه اثر بخشی این برنامه­ها را نیز اثبات می­كند. كیفیت زندگی وابسته به سلامت بیانگر اثرات عملكردی ناخوشی و برآیندهای آن در بر درك بیمار از جنبه­های جسمی، روانشناختی و اجتماعی زندگی فردی است(14). آندرهیل و وودز ( 2000) نیز اظهار می­دارند: هدف از انجام برنامه ­های توانبخشی قلبی بهبود كیفیت زندگی بیماران قلبی از طریق كاهش عوامل خطرزا و تكرار حادثه قلبی است(15).

توان بخشی قلبی می­تواند با مراقبت سلامتی اثر بخش، باعث ارتقاء بهبودی بیماران شود. بیماران ناتوان می­توانند به بهبودی، مراقبت و سلامتی بهتر رسیده و خطرات مرگ و میر در این بیماران کاهش می­یابد. توان بخشی قلبی شامل برنامه­هایی بوده که این برنامه­ها می­توانند به بیـماران در تغییـر عادت­های سبک زندگی­شان کمک کنند. برنامه توان بخشی قلبی شامل تمرین، آموزش، کمک­های پزشکی، توصیه­ های بهبود رفتار و بالا بردن کیفیت زندگی و کاهش اضطراب و افسردگی می­باشد(16).

این برنامه ­ها اغلب در بیمارستان با کمک یک تیم پزشکی، دکتر، پرستار و دیگر افراد حرفه­ای در این زمینه انجام می­شود. بسیاری از افراد دریافته­اند که برنامه­ های توان بخشی پس از رهایی از بیمارستان، خیلی کمک کننده بوده و به آنها این اجازه را می­دهد که در یک گروه تمرینی و با کمک­های خاص برای تغییر سبک زندگی تلاش کرده و از این تمرینات لذت ببرند(17).

در طول برنامه­های توان بخشی موارد ذیل برای بیمار وجود خواهد داشت:

استفاده تمرینی از ترید میل، ارگومتر، ماشین­های پارو زنی، پیاده­روی و بخش­های جاکینگ تحت نظارت پرستار یا دیگر افراد حرفه­ای در این زمینه برای تغییر در علائم و مشکلات خواهد بود. شروع کار به آهستگی بوده و در ادامه به وسیله برنامه تمرینی مطمئن انجام می­پذیرد تا این که تدریجا به بیمار کمک کرده تا شدیدتر و قویتر تمرین کند. نظارت بر ضربان قلب، فشار خون و الکتروکاردیوگرافی بیمار وجود دارد.

برنامه ­های توان بخشی شامل برنامه­های جامع از قبیل درمان­های کلینیکی، مدیریت استرس، مشاوره­ های تغذیه­ای، ترک سیگار، مهارت­های آموزشی و تغییر سبک زندگی می­باشد(18).

همچنین نتایج مطالعه تجربی در آمریكا ( 2006 ) توسط بتهال[3] بر روی بیماران قلبی حكایت از این دارد كه گروه آزمون تحت برنامه توانبخشی كوتاه مدت هشت هفته­ای شامل آموزش مددجو و انجام ورزش تحت نظارت كه در بیمارستان انجام می­پذیرفت، نسبت به گروه كنتـرل كه تنها از یك برنـامه ورزشی ساده پیروی می­كردند، از نظر كیفیت زندگی ، ابعاد سلامت و عملكرد روانی از موقعیت بهتری برخوردار بودند(14) .

اگرچه یافته ­های مطالعات مختلف گویای این حقیقت است كه بیماران مبتلا به بیماری عروق كرونر از كیفیت زندگی مطلوبی برخوردار نمی­باشند(19) و توانبخشی قلبی از راهكارهای مهم در ارتقاء كیفیت زندگی است، لیكن فقط 30% از بیماران مبتلا به بیماری عروق كرونر قادر به شركت در برنامه­های توانبخشی قلبی در مراكز می­باشند(20). کالکیو و همکاران[4] در بررسی تاثیر برنامه توانبخشی قلبی بر کیفیت زندگی و اضطراب بیماران سکته قلبی دریافتند که برنامه توانبخشی باعث بهبود معناداری در کیفیت زندگی و اضطراب بیماران می­شود(21). درایران در مطالعه خانم محمدی و همکاران در سال 1385 كه بر روی 38 بیمار مبتلا به سکته قلبی (بالاتر از60 سال) تحت توانبخشی قلبی در منزل و آموزش مشروح مراقبت شخصی مشتمل بر ورزش، تدبیر رژیم غذایی، حمایت رونی، مشاوره و سه بار بازدید در منزل انجام گرفت نشان دادند که برنامه توانبخشی در منزل، باعث بهبود معنـاداری در ابعاد جسمی و ­روانی کیفیت زندگی بیماران می­ شود(22).

نتایج یک بررسی فرا تحلیلی در سال 2007 نشان داد که برنامه توانبخشی قلبی باعث کاهش مرگ ومیر در بیماران قلبی می­شود (23).

بنابراین با توجه به شواهد علمی در خارج و داخل ایران، توانبخشی ورزشی قلب باعث بهبود وضعیت جسمی – روانی، کیفیت زندگی و عوامل خطرزای کرونری می­شود اما با وجود اطلاعات محدود ، تحقیقات درباره اثرات توانبخشی ورزشی قلب در بیماران جراحی شده­ی کرونری در ایران اندک است. بنابراین محقق در نظر دارد که اثرات توان بخشی ورزشی را بر وضعیت جسمی روانی، کیفیت زندگی و عوامل خطرزای کرونری بیماران جراحی شده­ی کرونری بررسی نماید. علی رغم اینکه تمرینات توان بخشی قلبی و بررسی ریسک فاکتورهای عوارض قلبی عروقی سابقه­ای نیم قرن را دارد، اما تا کنون کمتربه پژوهش در توان بخشی قلبی در ایران اهتمام شده است؛به نظر می­رسد که بررسی تمرینات توانبخشی قلبی و تاثیرات آن بر روی کیفیت زندگی، افسردگی و اضطراب در ایران با توجه به تفاوت­های قومی و نژادی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، شغلی و منطقه­ای- جغرافیایی، ضرورت نسبت به انجام این تحقیق حس شده تا از این طریق بتوان به این سوالات پاسخ داد؛ که آیا 12 هفته تمرینات توان بخشی قلبی بهبود فاکتورهای روانی از جمله، کیفیت زندگی، افسردگی و اضطراب بیماران بای پس عروق کرونر ایرانی را به دنبال خواهد داشت؟

[1] . Polaski , Tarto

[2] . Anderhill ,woods

[3] . bethall