سنایی‌ در دوره‌ اول‌ فعالیت‌‌های‌ ادبی‌ خویش‌ شاعری‌ مداح‌ بود، روش‌ شاعران‌ غزنوی، به خصوص‌ عنصری‌ و فرخی را تقلید می‌کرد. در دوره‌ دوم‌، که‌ دوره‌ تغییر حال‌ و تکامل‌ معنوی‌ او بود، به‌ معارف‌ و حقایق‌ عرفانی‌ و حکمی‌ و اندیشه‌های‌ دینی‌ پرداخت‌.در واقع سنایی اولین‌ شاعر ایرانی‌ پس‌ از اسلام‌ به شمار می‌رود که‌ حقایق‌ عرفانی‌ و معانی‌ تصوّف‌ را در قالب‌ شعر ارائه کرده است.

“سنایی” در عصر خودش یک شاعر نوگرا بود؛ بیشتر محقّقان او را مبدع و پایه گذار شعر عرفانی می­دانند. سبکی که او آغاز کرد، با عطار نیشابوری تداوم یافت و  در شعر جلال الدین محمد بلخی به اوج خود رسید. شعر عرفانی و قالب‌های مضامینی که سنایی آن ها را به کار گرفته، تنها نوآوری این شاعر بزرگ در ادب پارسی نیست. او در همه انواع شعر کلاسیک قبل از خودش نو آوری می کند و حال و هوای تازه­ای به آن ها می افزاید.

در واقع مثنوی گرانمایه (حدیقه الحقیقه و طریقه الشریعه) تا حدّ زیادی برخاسته از همین گرایش فکری- عقیدتی او به شمار می آید. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  افزون بر این مثنوی، قصاید فراوانی در دیوان اشعار وی یافت می شود که درونمایه آن ها هم همین موضوع است.» (نقل به مضمون از زرقانی،1378: 10)

آنچه در لابه لای حقایق و تاریخ زندگی این شیخ عالیقدر، ذهن هر ایرانی را به خود مشغول می سازد، این است که چرا ابعاد فکری و روحی این حکیم فرزانه آن­گونه که شایسته مقام و منزلت اوست، توجه نشده است؟ متأسفانه تاکنون مجموعه ای که به صورت موضوعی، مفاهیم گوناگون آثار منظوم سنایی را به کار برده و بحث و تفسیر کرده باشد؛ منتشر نگردیده است. به ناچار محقّق و هر فردی که به دنبال اشعاری در زمینۀ موضوعی خاص از جمله آتش و سایر مفاهیم جزئی تر باشد، باید کل آثار را از نظر بگذراند، تا بتواند مفاهیم مورد نظر خود را از قسمت های مختلف آن استخراج نماید و غالباً کمبود وقت، فرصت انجام چنین کاری را از افراد سلب می­نماید؛ بنابراین، با توجه به اینکه تفسیر و تحلیل هر کدام از مفاهیم مطرح شده در آثار او، با توجه به معانی و تعبیرات مختلف، مجموعۀ مستقلی را می طلبد.

در این تحقیق سعی شده است، جهت سهولت کار محقّقان، مفاهیم خاص آتش استخراج و مورد دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل قرار بگیرد. پژوهشگر در این تحقیق در صدد است که بررسی کند، شاعر از واژۀ آتش برای بیان چه مفاهیمی بهره برده و کاربرد آتش در شعر او، در چه مصداق هایی به کار رفته و کدام یک از این مصداق­ها، بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است و اینکه آتش در شعر سنایی، دارای کدام یک از جنبه‌های مثبت و منفی است.

-1: بیان مسأله

        آتش، یکی از کلماتی است که در ادبیات فارسی مفاهیم گوناگونی را به خود گرفته است؛ آتش در متون عرفانی و سروده­های شاعران، در صورت­های رمزی و تمثیلی به کار رفته است. سنایی یکی از شاعرانی است که آتش را مورد توجه قرار داده و از دو جنبۀ مثبت و منفی به آن پرداخته است. در جنبه های مثبتِ آتش، مفاهیمی همچون: آتش ابراهیم، آتش موسی، آتش عشق و در جنبۀ منفی مفاهیمی همچون: آتش خشم، آتش شهوت و آتش نفس بیان گردیده است. آتش در شعر سنایی در قالب های تلمیح، تمثیل، استعاره، تشبیه، مجاز و غیره آمده است. در پژوهش حاضر، آتش در آثار منظوم سنایی مورد بررسی قرار می گیرد؛ برای این منظور ابتدا دیوان و حدیقه الحقیقه مورد بررسی وقع می شود  و پس از استخراج اطلاعات مورد نیاز و طبقه­بندی آنها، تجزیه و تحلیل آن ها صورت می گیرد.