علی بن احمد الاسدی­الطوسی الشاعر: تاریخ تولد وی دقیقاً معلوم نیست، اما آنچه تذکره­نویسان و سایر پژوهندگان درباره­ی او نوشته­اند این است که از شاعران بزرگ حماسه سرای ایران درقرن پنجم است که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم ولادت یافته است. سال وفاتش را بیشتر 465 هجری دانسته­اند بی شک مولد و موطن اصلی اسدی شهر طوس می باشد چنان­چه خود در سبب گفتن  قصه در آغاز گرشاسب نامه چنین می گوید :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زهر گونه رأیی فکندند بن	پس آنگه گشادند بند سخن
که فردوسی  طوسی  پاک مغز	بدادست داد سخن های نغز
به شهنامه گیتی بیاراستست	بدان نامه نام نکو خواستست
تو همشهری او را و هم­پیشه­ای	هم اندر سخن چابک اندیشه­ای(اسدی،1389: 39)

اما از آنجا که طوس و خراسان پر از آشوب و غوغای ترکان شده بود درحدود نیمه­ی قرن پنجم به نخجوان سفر می کند و در آنجا  از مهر و محبت شاه ارّانی ملک بودلف بهره­ها می­یابد به­طوری­که گرشاسب­ نامه را به نام  او می­سراید :

 

 

 

 

 

 

مجوی اندرین کار جز کام اوی	منه مهر بر وی بجز نام اوی
که تا جایگه یافتی نخجوان	بدین شاه  شد بخت پیرت جوان  ( همان،40 )

« دولتشاه سمرقندی در تذکرۀ الشعرا گفته است که او استاد فردوسی طوسی بود و به دنبال این ادعا افسانه­ی کودکانه­ای نقل کرده است. در اینکه اسدی در روزگار سلطان محمود استاد فرقه­ی شعرای خراسان بود و او را بکرات تکلیف نظم شاهنامه کردند، نپذیرفت و فردوسی را که شاگرد او بود شایسته­ی این کار دانست و به نظم شاهنامه تشویق کرد و بعد از آنکه فردوسی از غزنین گریخت و به مازندران رفت و پس  از چندی  به طوس بازگشت. در مرض موت باستاد خود (یعنی اسدی !) گفت که قسمتی از نظم شاهنامه باقی مانده است، اسدی گفت:ای فرزند غمگین مباش و از پیش فردوسی برفت و تا نماز دیگر چهارهزار بیت! باقی شاهنامه را به نظم آورد و هنوز فردوسی درحال حیات بود که سواد آن ابیات مطالعه نمود ! … )  (صفا،1383، 255 )

 

 

 

گروهی دیگر از پژوهندگان نیز به وجود دو اسدی قائل شده اند. نخستین « ابوالنصر احمدبن­منصور و اسدی دوم پسر او «علی» بوده است. که اسدی پدر یعنی ابونصر­احمدبن­منصور گوینده­ی مناظرات و استاد فردوسی تصور شده و اسدی پسر علی­بن­احمد شاعر گرشاسب­نامه و نویسنده­ی لغت فرس تصویر شده است .

 

به هر صورت این اقوال چون به مدرک و دلایل کافی استوار وابسته نیستند درخور و شایسته­ی توجه نمی­باشند. و باید گفت که علی بن احمد اسدی­طوسی استاد فردوسی نبوده و اینان که قائل به دو اسدی پدر و پسری می باشند نیز راهی خطا را رفته اند.

 

 

 

1-1-1-ممدوحین اسدی و طوسی

 

1-امیر ابودلف پادشاه نخجوان که اسدی گرشاسب نامه را به نام او سروده است. اطلاع خاصی درباره­ی ابودلف وجود  ندارد. تنها اسدی در آغاز گرشاسب­ نامه در وصف اوچنین می گوید:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شه ارمن  و پشت  ایرانیان	مه تازیان، تاج شیبانیان
ملک بودلف شهریار زمین	جهاندار ارّانی پاک دین
بزرگی که با آسمان همبر است	زتخم براهیم پیغمبر است (اسدی،1389: 40)

که دارای برادری است به اسم  ابراهیم :

 

 

 

برادرش چون ماه آن پاکزاد

براهیم بن صفر با فر وداد   (همان،43 )

و نام پسرش  محمود است :

 

 

 

جهان خرم از فرو آورند اوی

هم از میرمحمود فرزند اوی  ( همان، 43)

امیر بودلف با توجه به گفته­های اسدی درگرشاسب­نامه : پادشاهی ارّانی از نسل حضرت ابراهیم است که از خاندان شیبانی است و برسرزمین ارمنستان حکمرانی می­کند .از آنجا که فردی مسلمان و معتقد است غزوه­های زیادی با کفار  دارد بودلف پادشاهی شجاع، عادل، بخشنده ومردم­دار است.

 

2- امیر اجل شجاع­الدوله:ابوالشجاع منوچهربن شاور از پادشاهان شدّادی که گویا ازسال 456 تا 503 یا 504 هجری در آنی از بلاد ارمنستان حکومت می­کرده است اسدی مناظره­ی قوس و رمح را در  مدح این پادشاه سروده است:

 

 

 

نامور میراجل والا منوچهر  اصل ملک

تاج شاهان و شجاع  دولت و فخر و تبار

3-ابوالوفا : که اطلاع دقیق درباره­ی او نیست فقط می­دانیم اسدی مناظره­ی آسمان و زمین را درمدح او سروده است.

 

4- ابونصر خلیل­بن­احمد:از او نیز اطلاعی دردست نیست،اما اسدی­طوسی دو مناظره­ی مغ و مسلمان وهمین­طور مناظره­ی شب و روز را مدح ایشان سروده است.

 

  

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

1-1-2-آثار اسدی طوسی

 

1-لغت فرس : قدیمی­ترین لغت­نامه فارسی است و چون اشعار زیادی از شاعران قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در این لغت­نامه آمده است ضمن اینکه شعرای ناشناخته­ای از این طریق نامشان به آیندگان رسیده است،در باب تحقیق در تاریخ شعر فارسی نیز کتاب مفیدی است.

 

لغت فرس از نمونه­های بلیغ وشیوای نثر فارسی است.

 

2- مناظرات :که اسدی طوسی درهریک، مناظره­ای را بین دو طرف تخیل کرده و دلایل هریک را بر ترجیح خود نسبت به دیگری بیان کرده است و در آخر یکی را مجیب و دیگری را مجاب ساخته و آنگاه به مدح ممدوح خود تخلص کرده است. اسدی دراین مناظرات خیلی موفق نبوده است و شعری ساده و معمولی را ارائه داده است. آنچه باعث باقی ماندن  این مناظرات شده است تازگی کار اسدی دراین زمینه می باشد.از مناظره­های  ذکر شده­ی اسدی می­توان : مناظره­ی آسمان و  زمین، در مدح ابوالفا، مناظره­ی مغ و مسلمان و مناظره­ی شب و روز درمدح ابونصر خلیل­بن­احمد، مناظره­ی نیزه و کمان در ستایش امیر منوچهر، مناظره­ی شب و روز ، مناظره­ی عرب و پارسی را نام برد.

 

3-کتابت نسخه­ای از کتاب « الابنیه عن حقایق الادویه » تألیف ابومنصور موفق­ الدین علی­هروی. که در شوال  سال 447 هجری قمری از استنساخ آن فارغ شده است.

 

4-گرشاسب­نامه:داستان منظومی است که نسخه­ای متفاوت آن بین7تا11 هزار بیت دارند. این اثرحماسی بر وزن فعولن، فعولن، فعولن، فعل و در بحر متقارب مثمن محذوف یا گاهی مقصور سروده  شده است. چنانچه اسدی خود در پایان کتاب ذکر کرده است:

 

 

 

شد این داستان بزرگ اسپری

به پیروزی  و روز نیک اختری

زهجرت بر او  بر سپهری که گشت                    شده چاره­صد سال و پنجاه و هشت (همان،414).

 

تاریخ پایان کتاب سال  458 هجری قمری است.

 

این اثر حماسی سرگذشت گرشاسب پهلوان بزرگ سیستان را بیان می­کند.به طوری­که چون جمشید ازضحاک شکست می­خورد به سیستان فرار می­کند و در آنجا با دختر کورنگ، شاه آن سرزمین ازدواج می­کند از آنان شیدسپ و از شیدسپ، طورگ و از طورگ، شم، و از شم، اثرط و از اثرط ، گرشاسپ متولد می شود.

 

گرشاسب بعد از اینکه در حضور ضحاک هنرنمایی می­کند درجنگی اژدهایی هولناک را نابود می­کند و سپس ببر ژیان را از پای در می­آورد.در نبردی بهو حاکم سرندیب را شکست می­دهد سپس درسیر و سیاحتی طولانی از مناطق عجیب و غریب هند از جمله:جزایرهرنج، رامنی، هردزور، اسکونه،کرگدن، هدکیر، دیومردمان،استرنگ،موران،مردم سربینی بریده،درخت واق واق، قالون،بند آب، رونده،تاملی ، درخت هفت میوه دیدن می­کند و در همین سفر دخمه­ی سیامک را می­یابد، سگسار را شکست می­دهد، اژدهایی دیگر را می کشد، بت­خانه­های عجیب و غریبی را مشاهده می­کند و سپس به ایران بر می­گردد. چندی نمی­گذرد که به کشور روم می­رود با دخترشاه آن سرزمین ازدواج می­کند.در مسیر بازگشت در بیابانی زنگی را شکست می­دهد و شهر زرنج را بنیان می­نهد .

 

چون اثرط از شاه کابل شکست می­خورد، گرشاسب به کمک اثرط می­آید، شاه کابل را شکست می­دهد به بت­خانه­ی سو بهار می­آید سپس بر تخت سرزمین کابل به شاهی می نشیند . چندی نمی­گذرد شهر سیستان را بنیان می­نهد.

 

تا اینکه ضحاک به دیدارش می­آید و گرشاسب دوباره نبردهای خود را در منطقه­ی جغرافیایی آفریقا از سر می­گیرد . ابتدا شاه لاقطه را شکست می­دهد  سپس منهراس

 

دیو را از پای درمی­آورد، آنگاه شاه قیروان را شکست می­دهد، به قرطبه می­رسد، برهمن رومی از دنیای جان برای او سخن می­گوید و شاه روم به استقبالش می­رود تا اینکه درنهایت  به  ایران برمی­گردد. اثرط ­دار فانی را وداع می­گوید، فریدون با شکست ضحاک بر تخت پادشاهی می­نشیند و گرشاسب را به همراه نریمان به جنگ تورانیان و چینیان می­فرستد.چون تورانیان و چینیان را شکست می­دهند  به ایران بر می­گردند .

 

چندی نمی­گذردگرشاسب گنجی که به نزد شاه طنجه به امانت نهاده بود را درخواست می­کند. چون شاه طنجه گنج را باز پس نمی­دهد گرشاسب با شکست دادنش و آوردن چند شاهد گنج را باز پس می­گیرد و با دیدن عجایبی دیگر به ایران بر می­­گردد و سپس دارفانی را وداع می­گوید.

 

 

 

1-1-3- مأخذ گرشاسب نامه :

 

با توجه به آنچه اسدی طوسی خودبیان کرده است منبع اصلی گرشاسب نامه کتابی بوده باقی مانده از روزگاران کهن :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زکردار  گرشاسب  اندر جهان	یکی نامه بد یادگار از مهان
پر از دانش و پند آموزگار	هم از راز  چرخ و هم از  روزگار
زفرهنگ ونیرنگ وداد و ستم	زخوبی و زشتی  و شادی و غم
زنخجیر و گردن فرازی و رزم	زمهر دل و کین و شادی و بزم
که چون خوانی از  هردری اندکی	بسی دانش افزاید از هر یکی ( همان:44 )

و معلوم است که این کتاب  مشحون بوده است از علوم و فنون مختلف، اخلاق و رفتار، آئین و آداب رزم و بزم، شکار ، خوب و بد روزگار و همین طور سرگذشت گرشاسب پهلوان  سیستانی. که  البته استاد ذبیح الله صفا بیان می دارد  این کتاب همان گرشاسب نامه ی منثور ابوالمؤید بلخی است که اسدی درنظم خود از  آن بهره برده است .

 

غیراز کتابی که از روزگاران کهن باقی مانده بوده منبع دیگر اسدی روایت موبدان و دهقانیان اصیل زاده بوده است:

 

 

 

سراینده  دهقان موبد نژاد

زگفت دگر موبدان کردیاد   ( همان: 45 )

یا در جایی دیگر می فرماید :

 

 

 

 

 

 

مغ ازهیربد مؤبدان کهن	زضحاک راندند زینسان سخن
که بی جادویی روز نگذاشتی	زبابل بسی جادوان داشتی ( همان: 75 )

شاید اسدی در سرودن  گرشاسب نامه ازمنابع دیگری مثل سنگ نبشته ها یا آوازها و ترانه های باقی مانده از ایام باستان نیز استفاده کرده است؛چرا که بعد از کشته شدن اژدهای مهیب به دست گرشاسب چنین می گوید:

 

 

 

 

 

 

مرین داستان راسرانجام کار	نبشتند هرکس در آن روزگار
به رود وره جام برداشتند	به ایوان ها نیز بنگاشتند    (همان:80 )

 

1-2- بیان مسئله­

 

گرشاسب­نامه­ی اسدی طوسی اثری است اسطوره­ای- حماسی که درآن از سرگذشت جهان پهلوان ایران زمین گرشاسب از زمان تولد تا هنگام مرگ سخن به میان آمده است. در این پژوهش به بررسی محتوایی و بلاغی گرشاسب­نامه می­پردازیم. محتوا به هر چه درون چیزی قرار گرفته باشد گفته می­شود. در این جا مراد از محتوا مضمون سخن در گرشاسب­نامه است. بلاغت آوردن کلام مطابق حال و مقام مخاطب است به گونه­ای که دارای شیوایی و زیبایی دلپسندی برای مخاطب باشد. محتوای داستان علاوه بر بیان سرگذشت و چگونگی جنگ­های گرشاسب و تعلیم تکنیک­ها و تاکتیک­های  نظامی  درخلال داستان­ها در برگیرنده­ی مسائل: فلسفی، مذهبی، تاریخی، و جغرافیایی است. اسدی طوسی با بیان موضوعاتی همچون: در شناخت یزدان، در شناخت خرد، در شناخت آفرینش، ستایش دین، شناخت جان و روان، چگونگی سفر، بی اعتباری دنیا، اهمیت نام نیک و همچنین آوردن پند و اندرزهای به­جا در جای­جای کتاب خود موضوعات و مطالب متنوع و گسترده­ای در اختیار خواننده قرار می­دهد. قهرمانان داستان مردانی هستندکه به جز خود گرشاسب خیلی به آنها پرداخته نمی­شود. زنان جایگاه چندانی در داستان ندارند و فقط دختر شاه زابل است که در زاده شدن شیدسب از جمشید و شروع  تسلسل خاندان گرشاسب نقش دارد. بیان شگفتی­های هندوستان گرشاسب­نامه را وارد  فضای افسانه­ای می­کند.

نیاز بشر به آگاهی از فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، انسان­ها را بر آن داشت تا به ترجمه­ی کتب اقوام و ملت­های مختلف اهتمام ورزند. مترجمان شروع به ترجمه­ی کتاب در زمینه­های مختلف نمودند و تلاش کردند که از هر خرمنی خوشه­ای بچینند اما اگر به صفحات تاریخ مراجعه کنیم می­بینیم که مترجمان در سرتاسر دنیا، به ترجمه­ی متون ادبی خصوصا شعر توجه کمتری داشتند؛ زیرا آنان می­دانستند که شعر از احساس شاعر سرچشمه می­گیرد و مترجم قادر نخواهد بود همه­ی آن­چه از احساسات شاعر نشات می­گیرد را در قالب ترجمه­ی خویش بگنجاند.

 

در میان اشعاری که ترجمه شده­اند، شعر عربی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، بخصوص اشعار جاهلی. زیرا معلومات زیادی از روزگاران گذشته اعراب، در بردارد تا جائی که آن را «دیوان العرب» نام نهاد­ه­اند. این اشعار یکی از ذخایر گران­سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­های عظیم محروم می­کنیم (اقبالی، 1388: 15).

 

ترجمه­ی شعر عربی با پیچیدگی­های زیادی همراه است و برخی از فرآیند­های نوشتاری دوران کهن، همچون حذف، تقدیم و تأخیر و فصل، موانع بسیاری را بر سر راه مترجم ایجاد می­کند. علاوه بر این مترجم برای ترجمه اشعار معلقات و صعالیک با دشواری­های زیادی روبروست؛ از جمله معادل یابی واژگان، تفاوت فضای جاهلی با زمان حال، سبک زندگی جاهلی، امثال، حکمتها، تشبیهات و غیره.

 

این پژوهش بر آن است تا علاوه بر تعریف ترجمه، سابقه ترجمه، انواع ترجمه، دشواری­ها و پیچیدگی­های اشعار معلقات و صعالیک را از جنبه صرفی و نحوی مورد بررسی قرار دهد تا بخشی از دشواری­هایی را که سر راه مترجم غیر عرب وجود دارد از میان بردارد.

 

جامعه آماری در این پژوهش،  دانشجویان کارشناسی ارشد، ترم اول دانشگاه مازندران شهر بابلسر می­باشند. حجم نمونه 15 نفر است که با استفاده از نمونه­گیری خوشه­ای با استفاده از نمونه­گیری تصادفی انتخاب شدند. 10 بیت از اشعار معلقات و صعالیک انتخاب شد و ابیات منتخب به همراه ترجمه واژه­های دشوار آماده گردید. این ابیات برای ترجمه در اختیار دانشجویان قرار داده شد و برای ترجمه هر بیت چند دقیقه به دانشجویان فرصت داده می­شد تا ترجمه خود را بنویسند. بعد از اتمام وقت دشواری که در ترجمه بود توسط محقق توضیح داده می­شد و مجدداً از دانشجویان خواسته می­شد تا ترجمه­های خود را یادداشت کنند. این کار تا آخرین بیت انجام شد. ترجمه­های اولیه و ثانویه دانشجویان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و درصد پاسخ­های صحیح و نادرست مشخص گردید که در پایان هر قسمت ذکر شده است. 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

این پایان­نامه در چهار فصل تدوین شده است:

 

فصل اول مربوط به کلیات پژوهش می باشد که در آن به بیان مسأله، پرسش­ها­، فرضیه پژوهش، پیشینه، حدود و اهداف پژوهش می­پردازد.

 

در فصل دوم به ترجمه، سابقه تاریخی ترجمه، انواع آن و ترجمه­ی شعر پرداخته می­شود.

 

فصل سوم به بررسی داده­های تحقیق اختصاص دارد و پیچیدگی­ها­ی اشعار معلقات و صعالیک در دو حوزه­ی فاصله  و حذف مورد بررسی قرار می­گیرد.

 

در فصل چهارم، نتیجه­گیری، پی­نوشت و منابع و مآخذ بیان می­گردد.

 

1ـ بیان مسأله

 

انتقال مجموعه میراث­های بشری، از ملتی به ملت دیگر و از زبانی به زبان دیگر، یکی از مهم­ترین ابزارهای توسعه­ی تمدن جدید بشری به شمار می­آید و ترجمه اساسی­ترین نقش را در این انتقال بر عهده دارد (حسن، 1376: 7). ترجمه از طرفی موجب کامل شدن معارف ملت­ها گردیده و نمی‏­گذارد دانش آن­ها در یک مرز خاص توقف کرده راکد باقی بماند و به آنچه از علوم و دانستنی­ها که نزدشان است، بسنده کنند، و از طرفی دیگر با دستیابی به آثار دیگران از راه ترجمه، شخصیت علمی و معنوی خود را رشد داده و آن را بارور می­سازند (همان: 11 و 12).

 

شناخت ره­آورد­های فکری و هنری ملت­ها و فهم میراث ادبی که در قالب نظم و نثر به یادگار مانده- که در واقع حاصل تجربیات و یافته­های فکری آن­هاست و سازه­های اصلی فرهنگ و تمدن آنان را تشکیل می­دهد- تا حد زیادی در گرو ترجمه­ی متونشان میسر می­گردد. ترجمه متون عربی از آن جهت مهم
می­نماید که زبان این متون، زبان اسلام و تمدن اسلامی است و پیوند دیرینه با زبان فارسی دارد، و این که گذشتگان ما برخی از آثار ارزنده­ی خود را به این زبان ارائه داده­اند بر صحت این ادعا گواهی می­دهد و مؤید آن است که این دو زبان رابطه­ی تنگاتنگ با هم دارند و پویایی هریک از این دو در گرو شناخت دیگری است (اقبالی، 1388: 13).

 

ضرورت تفاهم بین­المللی نیاز به ترجمه­ی شعر را پیش آورده است؛ زیرا شعر آیینه­ی فرهنگ
ملت­ها­ست، به ویژه شعر عرب که دفتر دانش اعراب به شمار می­رود و یکی از ذخایر گران‏سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­هایی عظیم محروم می­کنیم. اگر رباعیات خیام از فارسی به انگلیسی ترجمه نمی­شد، اگر منظومه ایلیاد هومر، آثار شکسپیر و سروده­های گوته یا مثنوی مولوی ترجمه نمی­شد، جهان معرفت از ره­آورد فکری و ذوقی پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری شگفت محروم
می­ماند (همان: 15).

 

به تعداد روش­های ترجمه شعر، نظریه­پردازانی وجود دارند که ترجمه شعر را غیرممکن می­دانند. رابرت فراست [1]شاعر آمریکایی می­گوید: «آنچه در ترجمه شعر، ترجمه نشده باقی می­ماند، خود شعر است»  (همان: 58).

 

جاحظ می­گوید: «شعر قابلیت ترجمه شدن را ندارد و درست نیست که از زبانی به زبان دیگر ترجمه شود و اگر چنین شود، نظمش بریده، وزنش باطل و زیبایی­اش از میان رفته و از مقام بداعت ساقط می­شود، به دیگر بیان با ترجمه شعر اعجاز وزن شعر از بین می­رود» (جاحظ، 1969: 75)؛ زیرا وزن یکی از ارکان چهارگانه (لفظ، معنی، وزن و قافیه) بنیان شعر به شمار می­آید، به همین جهت نیز اگر شعر ترجمه شود دیگر شعر نخواهد بود. علاوه بر­آن، هنگام ترجمه­ی شعر صنایع و آرایه­های لفظی از قبیل توریه، ایهام، مقابله، جناس، تضاد، مراعات نظیر، تجرید و …، که زاییده­ی لفظ زبان مبدأ هستند، محو می­شوند
(اقبالی، 1388: 16).

 

اما به رغم نظریات مخالف، دوستداران ادبیات،  شعر را همیشه ترجمه کرده­اند. علی عبداللهی یکی از شاعران و مترجمان ایرانی در باره­ی ترجمه­ی شعر می­گوید: «من به ترجمه­‎ناپذیری شعر اعتقادی ندارم. به دلیل آن که ترجمه شعر شاعران دنیا در هر زبانی به هر حال تأثیرگذار بوده است. مثلاً ترجمه نه چندان خوب آلمانی­ها در دوران قبل از گوته از شعر­های حافظ، باعث شده که گوته با حافظ آشنا شود و با آن که ترجمه خوبی از حافظ نداشته اما دیوان خود را تحت تأثیر حافظ بسراید. این آرمان­گرایی است که بگوییم شعر غیر قابل ترجمه است. شعر ترجمه می­شود اما نسبت به نثر، افت آن بیشتر است. نباید انتظار داشت که وقتی یک شعری را ترجمه می­کنیم، بتوانیم مثل یک رمان، دقیقاً تمام مشخصه­های آن را تا حد زیادی منتقل کنیم. چون در عرصه­ی ترجمه شعر، پیوسته در نوسان هستی» (www.tebyan.net).

، تعریف مسئله تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، پرسش‌های اساسی پژوهشی، اهداف تحقیق، فرضیه‌ها، روش تحقیق و تعریف واژه های کلیدی و حدود  و  قلمرو تحقیق است.

 

فصل دوم: در این فصل موضوع تحقیق، یعنی مفهوم حیا را از نظر لغوی و اصطلاحی مورد بررسی قرار داده‌ایم و با مراجعه به آیات و احادیث و متون منثور و منظوم عرفانی، مهم‌ترین ویژگی و آثار و مراتب آن را استخراج نموده‌ایم.

 

فصل سوم: زندگی‏نامه مولوی‏، مرشدان و مریدان برجسته مولوی، جلوه‌های سه‌گانه زندگی مولوی، دوران طلبگی مولوی، مولوی و سلوک عملی، مولوی و ملاقاتش با شمس تبریزی، جایگاه شعری مولوی، آثار مولوی، مثنوی معنوی، غزلیات شمس، فیه مافیه، مکتوبات، مجالس سبعه، آثار مکتوب در خصوص مولوی‏، خاستگاه‏، اندیشه‏ها و باور‏های مولوی‏، عشق، تجلی، وحدت وجود، فنا و بقا، انسان کامل، آثار و نتایج 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  باورهای مولوی.

 

فصل چهارم: مهم‌ترین فصل پژوهش است که به بررسی مفهوم حیا در مثنوی و غزلیات شمس اختصاص دارد. در این فصل ضمن تعریف حیا و مراتب آن از منظر مولانا، نخست حکایاتی را که با محوریت حیا بیان شده‌اند مورد نقد و تفحص قرار داده‌ایم، سپس به تبیین مهم‌ترین اشارات مولانا پیرامون مقولة‌ حیا پرداخته‌ایم و مواردی چون جایگاه حیا، ویژگی‏های حیا، انواع حیا و جنبه‏های خاص حیا مورد نقد قرار داده‌ایم.

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری پژوهش و ارائه پیشنهادهایی برای پژوهش‌های بعدی، مطالبی است که در این فصل مطرح شده است.

 

لازم به ذکر است که متن اصلی تحقیق در این پایان‏نامه، مثنوی معنوی (شش دفتر)  به تصحیح  توفیق سبحانی و غزلیات شمس، به اهتمام بدیع‌الزمان فروزانفر می‏باشد.

 

 

 

1-2 بیان مسأله

 

حیا در لغت به معنی شرم است و در اصطلاح انقباض نفس است از چیزی و ترک آن به علت ملامت و سرزنشی که در آن است. آن بر دو نوع است: اول نفسانی و آن شرم است که خدای تعالی در نفوس آفریده است مثل حیا از کشف عورت و جماع بین مردم. دوم ایمانی، و آن شرمی است که مؤمن را از ارتکاب معاصی باز می‌دارد.

 

مفهوم شرم و حیا در آثار منثور صوفیه تا قرن ششم، بسامد بالایی دارد و از آن پس رفته رفته در اشعار عارفان نیز وارد شده است.

 

مفهوم شرم و حیا در اشعار مولانا هم جنبه‌های اخلاقی و دینی را در بر می‌گیرد و هم جنبه‌ها و گرایش‏های عرفانی و شهودی را. آنچه مسلم است مولوی در رویکرد معرفتی خود در خصوص مفهوم شرم و حیا، از طرفی از برکات قرآن و سنت بهره جسته و از طرفی دیگر بر نظرگاه‌های عارفان پیش از خود عنایت داشته است.

و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

 

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

 

فصل اول:کلیات تحقیق

 

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

 

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

 

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

 

تعریف مفاهیم تحقیق

 

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

 

سؤال های تحقیق

 

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

 

سؤال فرعی:

 

فرضیه های تحقیق

 

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

 

فرضیه های فرعی:

 

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

 

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

 

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

 

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

 

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

 

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

 

ضرورت ها و اهداف تحقیق

 

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

 

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.

 

شیوه ی کار

 

نوع روش تحقیق : روش گرد آوری اطللاعات این پژوهش ، کتاب خانه ای و شیوه ی تحقیق تجزیه و تحلیل ادبی محتوا است. ابتدا با مراجعه به دیوان شاعر و سپس با استفاده از کتب انتشار  یافته در زمینه های موسیقی شعر و اوزان عروضی و کتب بدیع ، معانی و بیان 100 غزل خواجو تحلیل و بررسی خواهد شد.

 

ابزار گرد آوری اطلاعات ، فیش برداری از منابع و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.

 

الف) بخش بدیعی وعروضی

 

1ـ وزن: ذکر نام وزن و بحرسروده شده

 

2ـ قافیه و ردیف: ذکر واژه های قافیه وردیف درهرغزل

 

3ـ بدیع لفظی

 

1ـ3ـ سجع: استخراج انواع سجع متوازی ومطرف ونیز اسجاع متوازنی که شامل یک یا چند واج مشترک بوده اند.

 

2ـ3ـ جناس: انواع مختلف جناس با ذکر نوع آن استخراج شده است.

 

3ـ3ـ تکرار

 

1ـ3ـ3ـ تکرار واژه:اگر دربیتی کلماتی تکراری بوده اند، ذکر شده است.

 

2ـ3ـ3ـ هم حروفی:تکرار یک واج با بسامد بالا وقابل احساس هربیت ذکر شده است.

 

3ـ3ـ3ـ هم صدایی:تکرار یک مصوت با بسامد بالا ویا قابل احساس درهر بیت ذکر شده است.

 

4ـ بدیع معنوی

 

1ـ 4ـ تناسب:در این بخش به ذکرکلماتی که به گونه ای با هم تناسب دارند پرداخته شده است.

 

2ـ4ـ تضاد: کلمات مخالف دریک بیت، مدنظر این بخش است.

 

3ـ4ـ ایهام: در این قسمت کلماتی که ایهام دارند ونیز انواع مختلف آن مورد نظر قرارگرفته است.

در ادبیات فارسی برای بیان مفهوم عشق واژگان زیادی به چشم می‌خوردکه برخی از آنها از زمانهای دور وجود داشته‌است . در متون اوستا و در گاثاها بارها ازمهرودوستی سخن به میان رفته ودرمتون بجای مانده از زبان پارسی میانه هم وجود دارد. واژگانی مانند آغاشه که در اشعار رودکی دیده می شود. مهر و عشق و آغاشه و شیفتگی و ایشکای و دلدادگی و شیدایی و سودا همه از واژگانی هستند که در ایران زمین برای پدیده عشق به کاررفته یا می‌روند. در متون نظم هم، بخشی از داستان‌های شاهنامه یا اشعار نظامی گنجوی و خواجوی کرمانی، عیوقی،  جامی،  وحشی بافقی،  اهلی شیرازی و … به بیان داستانهای عاشقانه پرداخته اند. بسیاری شعرا هم به بررسی ماهیت عشق، در حالتی جدا از اوصاف صوفیه پرداخته اند. مانند حافظ،  سعدی،  باباطاهر و رودکی که هم غزل و رباعی عاشقانه و سوزناک دارند و هم به بررسی ماهیت و کارآمدی عشق پرداخته‌اند.

 

عارفان در ادبیات صوفیانه که راه رسیدن به خدا را در پاکی و محبت می دانستند، برای رسیدن به این هدف و جدایی از دنیا،  علاقه‌های ذاتی به خدا را در درون خود می‌پروراندند و به حالتی از جذب در راه حق می‌رسیدند که به آن عشق الهی می‌گفتند . اشعار بی شماری در همین مورد سروده شده که در آنها معشوق ، خدا بود. ابوسعید ابوالخیر، عطار، سنایی، مولوی و…  از این دسته شاعران هستند. پاره‌ای از شاعران مدیحه سرا درباری در وصف ممدوحان خود، از عبارات و مثل‌های عاشقانه زیادی استفاده نموده‌اند. انوری،  عنصری،  عسجدی،  

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  فرخی سیستانی هم  از این گروه هستند .

 

عشق دریایی است بی‌كران، موضوعی كه هر چه درباره آن گفته آیدكم و ناچیز خواهد بود. چنان‌كه مولوی  می‌گوید:

 

هر چه گویم عشق را شرح و بیان   /   چون به عشق آیم خجل باشم از آن (مولوی، 1383 :71 ).

 

بیشتر شعرا عشق را محبت و دلبستگی مفرط و شدید معنی كرده‌اند. « برخی عشق را به عشق حقیقی و مجازی تقسیم بندی نموده ، معتقدند چون عشق بر اساس كمال است، پس معشوق حقیقی همان كمال مطلق خواهد بود؛ اما در سریان عشق، در قوس نزول و صعود، طبعاً عشق هم دارای مراتب و درجات شده ؛ عاشقها و معشوقه ها هم متفاوت خواهند بود و عشق برای هر موجودی، نسبت به كمال آن موجود جلوه‌گر می‌شود.  از آنجا كه هر كمالی نسبت به كمال بالاتر از خویش ناقص است، عشق در هر مرتبه‌ای به مرتبه بالاتر از آن تعلق خواهد گرفت و چون بالاترین مرتبه كمال، كمال حضرت حق است ، پس معشوق حقیقی، ذات حضرت حق بوده و عشق حقیقی عشق به ذات او خواهد بود و بقیه عشقها و معشوقها به صورت مجازی و واسطه مطرح خواهند شد.» ( زرین کوب،  1388 :93 ).

 

 

 

• بیان مسئله :