:

خداوند متعال هیچ چیز را بدون فایده نیافریده و در هر مخلوقی حکمتی نهفته است از جمله نعمات خدادادی ، گیاهان دارویی می باشند که از قدیم الایام بشر با آنها آشنا گشته و جهت معالجات بیماران خود مورد استفاده قرار داده است (امیدبیگی 1376). پیشرفت های علمی طی دو دهه اخیر، اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه درمان دوچندان ساخته است . امروزه با بهره گیری از روشها و فنون تخصصی ، مهمترین مواد و ترکیبهای شفا بخش بکار گرفته می شود . اثرات جانبی داروهای شیمیایی و الزامات زیست محیطی و روند تدریجی گرایش به سوی فرآورده های طبیعی سبب شده اند تا به گیاهان دارویی توجه بیشتری شود . بررسی ها نشان داده اند که جایگزینی داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو به توسعه و گسترش است .

کشورهای مختلف با بهره گیری از توانهای بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گیاهی ، تنوع اقلیمی و ارزان بودن انرژی و نیروی کارگری و وجود تکنولوژی های برتر و … سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می گیرند به طوری که کشوری مانند کانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می داند .

همچنین به دلیل اثبات عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تمایل بشر به استفاده هرچه بیشتر محصولات طبیعی به منظور حفظ سلامت خویش ، مشکلات سیستم دارویی مدرن مانند هزینه های بالا ، استفاده از منابع غیر تجدید شونده مانند منابع فسیلی و آلودگی محیط توسط صنایع دارویی و ناتوانی بشر برای ساخت برخی از مواد دارویی که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد باعث توجه بیشتر به گیاهان دارویی گردیده است .

با توجه به اینکه کیفیت و کمیت ماده موثره گیاه داروئی تحت تاثیر مدیریت زراعی اعمال شده قرار می گیرد ، لازم است این شرایط مورد توجه واقع شود. نظر به اینکه سازگاری گیاه چای مکی با شرایط آب و هوای منطقه جیرفت این تحقیق در جهت حصول به اهداف زیر در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت انجام خواهد شد.

1-تعیین بهترین سطح محلول پاشی کود نیتروژن جهت دستیابی به بالاترین عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

2-تعیین تأثیر محلول پاشی روی و تأثیر آن بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش .

3-تعیین اثرات متقابل محلول پاشی کود نیتروژن و روی بر عملکرد کمی و کیفی گیاه چای ترش.

4-تعیین تأثیر محلول پاشی عنصر روی بر میزان جذب دیگر عناصر در گیاه چای ترش.

فصل اول: کلیات

1-1- خاستگاه و اهمیت چای ترش

چای ترش با نام علمی( Hibiscus Sabdariffa) از خانواده مالواسه  ، در نقاط مختلف دنیا با نام های متفاوتی خوانده می شود. در ایران به 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  نام‌های چای مکی یا چای مکه، چای قرمز و چای ترش شناخته می شود. یکی از مهمترین خواص چای قرمز، شباهت ترکیبات آن با انسولین است و به همین جهت این گیاه خواص ضد دیابتی هم دارد.  چای ترش گیاهی دو منظوره است که اجزای مختلف آن میوه، فیبر، چوب مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی در بسیاری از کشورها، کاسبرگ این گیاه به خاطر خواص دارویی و همچنین در صنایع غذایی استفاده می شود و الیاف و چوب آن در تولید خمیر کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. بیش از 300 گونه از این گیاه در سراسر جهان در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر یافت می شود. موطن اصلی این گیاه غرب آفریقا است و امروزه در سطح وسیعی در غرب آفریقا، آسیا، استرالیا از هند تا مالزی، اتریش، آمریکای مرکزی و بسیاری از کشور‍ های گرمسیر کشت می شود. دانه ها ی آن توسط برده های آفریقایی به دنیای جدید آورده شده است.

نام های محلی علاوه بر روسل (Roselle )در نواحی انگلیسی زبان ،روزل (rozelle )سورل (sorrel) ، سورل قرمز(red sorrel) ،سورل جاما یکایی (Jamaica sorrel) ، سورل هندی(India sorrel) ، سورل گینه ای  (Guninea sorrel) ، سورسور (sour- sour) ،گیاه ژله ای سلطنتی (plant Queensland jelly)) ،اکرای ژله ای (jelly okra) ، بوته لیمویی lemon dush)) و کارنبری فلوریدایی  (cranberry Florida) نیز می باشد.

2-1- آمار سطح زیرکشت ، میزان تولید و عملکرد چای ترش

این گیاه در نواحی تولید كننده به نام روسل در ساوانا نیجریه از بیشترین محبوبیت و پذیرش برخوردار است و در این منطقه به صورت گیاه زراعی كشت می شود .(مورتن[1]،1987)(ابراهیم،1998) خوراكی بودن كاسبرگها در جاوا در سال 1687 ثبت شده است. روسل در برزیل در قرن 17 و در جامائیكا در سال 1707 و در گواتمالا در سال 1840 كشت می شده است .(مورتن،1987)در سال 1909 حدود 6/1 هكتار در كوئیزلند كشت می شده است. در ایسلند شخصی به نام مایو و گیاه شناسان دیگر تخمین زدند كه در ایسلند و هاوایی سطح زیر كشت روسل 81 هكتارمی باشد. چای مكی بومی ایران نمی باشد و كشت این گیاه در ایران در سیستان و بلوچستان گزارش شده است (خورسندی ، سید هادی 1380).

3-1- مشخصات گیاهشناسی چای ترش

در منابع علمی از دو واریته چای مکیHibiscus sabdariffa)) بنام های واریته آلتیزیما (altissima) و واریته سابداریفا ( sabdariffa) بیش از بقیه نامبرده می شود . واریته آلتیزیما گیاهی کم شاخه و یکساله با ارتفاعی تا 8/4 متر می باشد که جهت فیبر ، در هند ، هند شرقی ، نیجریه و تا حدودی در آمریکای مرکزی کشت می شود. ساقه های این واریته سبز یا قرمز و برگهای آن سبز ، گاهی با رگبرگهای قرمز می باشند . گلهای آن زرد و کاسبرگهایش قرمز یا سبز ، غیر گوشتی و دارای خار زیاد می باشند و استفاده غذایی ندارند ( ابید[1] و همکاران ، 1995 ).

در مجموع علی رغم سرعت رشد کند و دیر بالغ شدن ، ارقامH. Sabdariffa  مرجع هستند چون آنها فوق العاده به خشکی مقاومند و نیز می توانند بارندگی های پیوسته را که ماندابی ایجاد نمی کنند تحمل کنند . واریته سابداریفا گیاهی کوتاهتر و انبوه تر است دارای کاسبرگهای خوراکی و نیز محصول فیبر می باشد . بطور کلی واریته سابداریفا بفرم درختچه ای تا ارتفاع m 4/2 با ساقه های صاف یا نسبتاً صاف ، استوانه ای و نوعاً قرمز می باشد . گیاهی پایا ، دارای ساقه ای قوی و برگهای بزرگ و منفرد با رگبرگهای پنجه ای است . برگها متناوب و از 5/12- 5/7 سانتی متر طول ، سبز رنگ با رگبرگهای قرمز و دمبرگهای کوتاه یا بلند هستند . برگهای جوانه های نوشکفته و برگهای بالایی گیاهان مسن تر ساده هستند . برگهای پایین تر 3 تا 5 حتی 7 لوبی عمیق می باشند ، کناره های برگها ….. می باشند . سطح تحتانی پهنک آن که 3 لوب مشخص دارد، کاملاً بی کرک ولی سطح فوقانی آن پوشیده از تار است . دمبرگ درازی نیز پهنک برگ را به ساقه متصل می سازد  .(لچامو،1980) گلها که به صورت منفرد در زوایای برگ ایجاد می شوند تا cm5/2 طول دارند و به رنگ زرد یا نخودی رنگ با یک خال مرکزی (چشم) خرمایی رنگ یا سرخ می باشند . گلبرگها سفید با مرکز قرمز رنگ در پایه میله پرچم واقع شده اند . و زمانیکه در انتهای روز پژمرده می شوند رنگ آنها بنفش می گردد.

کاسبرگ به رنگ قرمز می باشد و از 5 سپال با یک اپی کالیکس 8 تا 12 اسلیمی (حلقه ای مرکب از قطعات کاسبرگ مانند در خارج حلقه کاسبرگ بعضی از گیاهان تشکیل یافته و پیرامون پایه می باشد که شروع به بزرگ شدن ، گوشتی شدن ، انحنا یافتن همراه با آبدار شدن می نمایند و 2/3 تا 7/5 سانتی متر طول داشته و کپسولهای مخملی بسته با طول 25/1 تا 2 سانتی متر را در بر می گیرند ).

کپسولهای 5 برچه ای بوده و در هر برچه 2 ردیف دانه وجود دارد که در هر ردیف 3 تا 4 دانه قهوه ای روشن کلیوی شکل با 3 تا 5 سانتی متر طول و کاملاً کرک دار وجود دارد. زمانی که کپسول بالغ شده و خشک شده قهوه ای رنگ می شود و دانه ها می افتند . کاسبرگ ، ساقه ها و برگ ها ترش میباشند و از لحاظ مزه و بو به کرامبری   Vaccinium   spp) ) شباهت دارند.

چای مکی دارای ساقه ای عمودی است که دو نوع شاخه بر روی آن قرار دارند :

1- شاخه های رویشی (Monopodia ) که شبیه ساقه اصلی بوده و در آن مریستمهای انتهایی اولیه تولید شاخه فرعی می کنند .

2- شاخه های میوه ده (Sympodia ) که در هر گره با یک جوانه گل محدود می شود و رشد شاخه با یک شاخه فرعی ادامه می یابد .

جوانه زنی بذر گیاه چای مکی به صورت آپی ژیل ( برون زمینی ) می باشد و در هنگام استقرار ریشه محور زیر لپه ( هیپوکوتیل ) به صورت یک خمیدگی شروع به رشد کرده خاک را شکافته جوانه انتهایی را حین عبور از خاک که توسط لپه ها احاطه شده به سطح خاک می آورد .

دارای یک ریشه راست و عمیق و قابل نفوذ است ( دوک ، 1983 ).