:

حبوبات دانه‌های خشک خوراکی هستند که به خانواده بقولات تعلق دارند. بذور رسیده و خشک حبوبات دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند و یکی از مهمترین منابع غذایی ‌سرشار ‎از‌‌‌‌‌ پروتئین می‌باشند (باقری و همکاران، 1376). پس از غلات، دومین منبع مهم غذایی بشر، حبوبات است. این گیاهان متعلق به خانواده‌ی بقولات (Fabaceae) و زیرخانواده پروانه‌آسایان (Papilionoidea) هستند (کوچکی و بنایان اول، 1386). حبوبات با بر آوردن نیازهای پروتئینی انسان و در نتیجه کاهش فشار بر چراگاه‌های طبیعی برای تولید پروتئین‌های دامی، نقش انکار ناپذیری در حفظ اکوسیستم های طبیعی دارند. نخود با نام علمی Cicer aritinum L گیاهی است که علاوه بر تأمین پروتئین گیاهی، توانایی افزایش حاصلخیزی خاک را دارد که نیاز به مصرف کود شیمیایی و سموم دفع آفات را به حداقل می‌رساند (امینی زاده و همکاران، 1392).

حبوبات به دلیل پروتئین بالا و اسیدهای آمینه ضروری محصولات زراعی مهمی هستند دانه حبوبات در مقایسه با غلات محتوی پروتئین بیشتری است. مقدار پروتئین موجود در بذور حبوبات (25-20%) در مقایسه با غلات (10-6%) است. حبوبات به طور معمول سرشار از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، فیبر و مقدار کمی روغن هستند (Akibode, 2011). همچنین مقدار پروتئین موجود در دانه حبوبات 10‌تا‌20 برابر بیشتر از پروتئین موجود در گیاهان غده‌ای بوده، درحال حاضر حدود 90 درصد از کالری ‌‌و ‌75 درصد از پروتئین مورد نیاز انسان از منابع گیاهی تامین می‌شود که در این میان حبوبات نقش مهمی را دارا می‌باشد (مجنون حسینی، 1387). این گیاهان منبع مهم ویتامین‌هایی مانند ریبوفلاوین، ویتامین ب و کاروتن هستند و از لحاظ اسیدهای آمینه ضروری مخصوصاً لیزین، که کمبود آن در غلات وجود دارد غنی هستند. از طرف دیگر با توجه به توانایی تثبیت ازت در این گیاهان قرار‌دادن آنها در تناوب زراعی به پایداری سیستم‌های زراعی کمک می‌کند (Singh et al.,1989).

حدود 680 هزار هكتار معادل 6/5 درصد از اراضی محصولات سالانه برداشت شده در سال زراعی 90- 1389 به حبوبات اختصاص یافته است. از این مقدار نخود 3/61 درصد، از سطح برداشت را به خود اختصاص داده است. استان لرستان با تولید 80 هزار و 955 تن نخود مقام نخست تولید کشور را دارد (آمارنامه کشاورزی، 1390-1389‌).

نخود یکی از مهمترین محصولات در حال رشد در ایران و جهان است اما عملکرد و کیفیت نخود تحت تاثیر پژمردگی ناشی ازFusarium oxysporum. Schl. f. sp. ciceri (Padw) Matuo & K. Sato قرار می‌گیرد. کاهش عملکرد نخود به علت پژمردگی ناشی از قارچ فوزاریوم تا 90 درصد گزارش شده است. این بیماری تقریباً در تمام مناطق زیر‌کشت حبوبات از جمله، شبه قاره هند، ایران، پرو، سوریه ، اتیوپی مکزیک، اسپانیا، تونس، ترکیه و آمریکا شایع است (Lal and Datta, 2013). کاهش عملکرد نخود به علت پژمردگی فوزاریومی در هند و اسپانیا 10درصد، در تونس 40 درصد و در ایران 17درصد گزارش شده است (Karimi et al.,2012). پژمرده و زرد شدن برگ‌ها، ضعف بوته، کاهش تعداد غلاف، کوچک ماندن دانه‌‌ها و در نتیجه کاهش محصول از نشانه‌های این بیماری هستند. عامل بیماری قارچ خاکزاد F. oxysporum f. sp. ciceri است. خسارت این بیماری در بعضی از مزارع اطراف مراغه تا ۸۰ درصد گزارش شده است (ولادی و همکاران، 1391).

علایم این بیماری هم در مراحل ابتدایی رشد گیاه و هم در مراحل مختلف بلوغ قابل رویت است. علائمی از قبیل کوتولگی، کوچک‌ شدن برگها، آویختگی برگ و بالاخره مرگ گیاه را موجب می‌شود.(Stoilova and Chavdarov, 2006)

هشت نژاد ازF. oxysporum  تا کنون گزارش شده است که شش نژاد (1A, 2, 3, 4, 5 and 6) باعث علائم پژمردگی و از نظر اقتصادی مهمتر هستند نسبت به نژادهای0  و 1B/C که باعث علائم زردی می‌شوند (Lal and Datta, 2013 ؛Karimi et al.,2012  ؛ Jimenez-Gasco and Jimenez-Diaz, 2002).

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

نژادهای 2، 3 و4، فقط از هند گزارش شدند.0 ،1B/C ،5  و6 از ناحیه مدیترانه و آمریکا‌ (کالیفرنیا) و نژاد1A  از هند، کالیفرنیا و حوزه مدیترانه گزارش شدند (Jimenez-Gasco and Jimenez-Diaz, 2002).

اهداف:

1- مطالعه سبب شناسی عوامل زردی و پژمردگی نخود

2- شناسایی عوامل زردی و پژمردگی نخود در استان لرستان

3- تعیین مقاومت ارقام نخود به عوامل پژمردگی و زردی

4- مقایسه میانگین ها برای تمامی صفات مورد مطالعه ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی

5- بررسی میزان خویشاوندی ارقام نخود از نظرمقاومت به بیماری زردی و پژمردگی

فرضیه ها:

1– زردی و پژمردگی نخود عامل قارچی ندارد.

2- ارقام نخود نسبت به عوامل پژمردگی و زردی مقاوم نیستند.

3– عامل زردی و پژمردگی نخود قارچ فوزاریوم نیست.

4- میانگین صفات مورد مطالعه ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی اختلاف معنی داری ندارند.

5- ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی خویشاوندی ندارند.

هدف ما از انجام این تحقیق شناسایی عوامل بیماری زردی و پژمردگی نخود و تعیین ارقام مقاوم نخود نسبت به این بیماری در شرایط گلخانه در استان لرستان می‌باشد.

فصل اول: کلیات

1-1- کلیات

1-1-1- سطح زیر‌کشت و تولید نخود در ایران

در سال زراعی 90-89 سطح زیر‌کشت و میزان تولید نخود به ترتیب برابر با 5/419 هزار هکتار و 6/233 هزار‌ تن بوده است. محصول نخود به دو صورت آبی و دیم در ایران کشت می‌شود که 6/97 درصد از سطح زیر‌کشت و 4/93 درصد از تولید این محصول به صورت دیم است (آمارنامه کشاورزی، 1390) (جدول1-1).

همانطور که در جدول (1-2) مشاهده می‌شود بیشترین تولید و سطح زیر کشت این محصول به ترتیب با 80955 تن و 116892 هکتار در استان لرستان است که حدود یک چهارم کل سطح زیر کشت کشور را در بر دارد و استان‌های کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کمترین سطح زیر کشت در کشور با 2286 هکتار مربوط به استان خراسان شمالی است.

بر اساس آمار(FAO, 2013) سطح زیر‌کشت حبوبات جهان در سال 2010، 78311 هزار هکتار بوده که تولید در همین دوره 68829 هزار‌تن برآورد شده است. طبق این آمار تولید حبوبات در فاصله سالهای 2010-2000 رشدی معادل 1/3 درصد داشته است. طی سال‌های ذکر شده سطح زیر کشت حبوبات در ایران 790 هزار هکتار و میزان تولید 729 هزار تن بوده است. و رشدی معادل 7/2 درصد داشته است. قاره آسیا نسبت به سایر قاره ها از نظر سطح زیر کشت بیشترین سطح زیر کشت و تولید را به خود اختصاص داده است و ایران از نظر سطح زیر کشت بعد ار کشورهای هند، نیجر، میانمار، برزیل، نیجریه، کانادا، وغیره در مکان نوزدهم قرار دارد (FAO, 2013).

در مقیاس جهانی نخود پس از لوبیا و نخود فرنگی رتبه سوم اهمیت را در بین حبوبات دارد و نیز در ایران بیش از 63 درصد سطح زیر کشت حبوبات کشور را در برمی‌گیرد. با وجود توزیع گسترده نخود در دنیا 73 درصد تولید آن در جنوب آسیا است. هند با تولید سالانه حدود 8 میلیون تن نخود، مقام نخست تولید این محصول را در جهان دارد، ایران در سال 2011 با تولید 290 هزار و 243 تن مقام هفتم جهان را در تولید این محصول به خود اختصاص داده است و با داشتن سطح زیر کشت ۵۶۲ هزار و ۳۷۵ هکتار مقام چهارم جهان را در سال ۲۰۱۱ در زمینه‌ی سطح زیر کشت نخود کسب کرده است (آمارنامه کشاورزی، 1390).

مناطق عمده کشت نخود در دنیا عبارتند از: شبه قاره هند، غرب آسیا، شمال آفریقا، اروپا، اتیوپی و ارتفاعات شرق آفریقا، آمریکا و استرالیا می‌باشد. مناطق تولید نخود در غرب آسیا شامل نواحی مرتفع غرب آسیا (شمال افغانستان، ایران، ترکیه) و نواحی پست غرب آسیا می‌باشد. (مجنون حسینی، 1372). منشاء نخود در آسیای غربی بوده و سپس به هندوستان و اروپا منتقل شده است. برای این گیاه خاستگاه و مراکز مختلف در دنیا گزارش شده است. 1- هندوستان (شمال غرب هندوستان، پاکستان)2- آسیا (هندوستان، پاکستان، افغانستان، جنوب روسیه)3- خاور نزدیک (ایران، قفقاز، عراق)4- مدیترانه (ترکیه، یونان، لبنان)5- حبشه (اتیوپی) در سالهای اخیر وارد نواحی گرمسیر آفریقا و استرالیا شده است اما اهمیت چندانی در این مناطق ندارد. در بین گیاهان زراعی، از نظر اهمیت سطح زیر‌کشت در مقام نوزدهم قرار دارد و در 34 کشور جهان کشت می‌شود. زراعت آن در ایران از زمانهای قدیم متداول بوده و به استثنای نواحی مرطوب شمال در اکثر نقاط کشور از جمله آذربایجان، فارس، لرستان، خوزستان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان و زنجان به عمل می‌آید ( کوچکی وبنایان اول، 1386).

شیرهای تخمیری از مهم­ترین ابداعات تمدن بشری هستند. از لحاظ تاریخی، این مواد غذایی در نجات مردم از قحطی سهم بسزایی داشته­اند و از لحاظ تغذیه، ضمن تأمین مواد لازم برای زندگی، در مطبوع ساختن غذای روزانه موثرند. از نظر جغرافیایی در کشورهای در حال توسعه، این محصولات مواد غذایی اساسی را تشکیل می­دهند. منشأ و محل اولیه تولید فرآورده­های تخمیری در دنیا، کشورهای خاور نزدیک است. همچنین نشانه­هایی از وجود شیر­های تخمیر شده در حدود 10 تا 15 هزار سال پیش وجود دارد. تهیه این محصولات بعدها در اروپای مرکزی و شرقی نیز مورد توجه و محبوبیت قرار گرفت. احتمالاً اولین بار نحوه تولید شیر های تخمیری به طور تصادفی برای انسان شناخته شد. به طوری که میکروارگانیسم­های مولد اسید لاکتیک با تأثیر بر شیر و لخته نمودن آن، سبب شناسایی فرآورده­های تخمیری گردیدند. در ابتدای قرن بیستم، الی مچنیکوف[1] (برنده روسی جایزه نوبل) متوسط عمر بالای مردم بلغار را به مصرف فرآورده­های تخمیری شیر مربوط دانست. انواع مختلفی از شیر­های تخمیر شده در سرتاسر دنیا تولید می­شوند که در این میان، ماست محبوبیت بالایی دارد (پورهیت، 2008).

كلمه دوغ از واژه فارسی دوشیدن اقتباس شده است و در لغت به معنای ماده حاصل از دوشیدن است. این فرآورده یکی از انواع شیر­های تخمیری و نوشیدنی سنتی ایرانیان و برخی ملل دیگر در اروپای شرقی، خاورمیانه و آسیا به شمار می­آید و ارزش غذایی مشابه با سایر فرآورده­های لبنی به ویژه ماست دارد. دوغ ایرانی از اختلاط ماست، آب، نمک و گیاهان معطر تهیه می­­گردد. در حال حاضر، دوغ در بین نوشیدنی­های مرسوم جایگاهی ویژه دارد و حجم تولیدات صنعتی این محصول به میزان زیادی افزایش یافته است؛ به طوری که میزان مصرف سرانه و تولید صنعتی آن در سال­های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، تولید دوغ در سال­های 1381، 1382 و 1385 به ترتیب 12، 48 و 120 هزار تن بوده است (قربانی گرجی و همکاران، 1390؛ میرچولی برازق و صداقت، 1389؛ نصیرپور و همکاران، 1390)

در حال حاضر دوغ از فرآورده­های مهم و اقتصادی کارخانه­های لبنی می­باشد. همچنین در چند سال اخیر­­، تمایل جامعه به نوشابه­های طبیعی و سالم افزایش یافته است. همین مسئله، لزوم توجه به جنبه­های کیفی این محصول، ایجاد ثبات در خواص آن و انجام تحقیقات کاربردی در این زمینه را نشان می­دهد.

یک نوشیدنی به لحاظ کیفیت و بازار­پسندی، از جنبه­های مختلف مانند عطر و طعم و ویژگی­های حسی مورد ارزیابی مصرف­کننده قرار می­­گیرد. یکی از این ویژگی­ها، ظاهر نوشیدنی است. مشکلی که در ارتباط با نوشیدنی دوغ وجود دارد، دو­فاز شدن طی مدت نگهداری است که مرتبط با خواص جریانی این فرآورده می­­باشد. در فرآیند تولید دوغ، لخته ماست توسط نیروی برشی با آب مخلوط شده و تکه های بزرگ پروتئینی تشکیل می­گردد. به دلیل ویسکوزیته پائین دوغ، دوفاز شدن در طی زمان رخ می­دهد.

دو­فاز شدن دوغ، ارزش غذایی آن را کاهش نمی­دهد ولی ظاهر طبیعی آن را نامطلوب می­­سازد. افزودن هیدروکلوئید­ها از جمله روش­های 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  جلوگیری از دو­فاز شدن در فرآورده­های لبنی تخمیری است. هیدروکلوئید­ها با افزایش ویسکوزیته دوغ یا ایجاد دافعه فضایی بین ذرات کلوئیدی، سبب پایداری نوشیدنی تخمیری می­­شوند (سماواتی، 2011). با این حال، استفاده از هیدروکلوئید­ها علاوه بر افزایش قیمت تمام شده محصول، بر طعم و احساس دهانی ما تأثیر نامطلوب داشته و پذیرش نوشیدنی را کاهش می­دهد. همچنین استفاده از پایدارکننده­ها در برخی کشورها با محدودیت قانونی روبرو است. لذا اصلاح فرآیند تولید این فرآورده­ جهت رسیدن به بیشترین پایداری، در اولویت قرار دارد (کیانی و همکاران، 1388؛ فروغی­نیا و همکاران، 1388؛ ازدمیر و کلیک، 2004).

عوامل متعددی مانند نوع استارتر مورد استفاده در تولید ماست، غلظت ماده خشک (به ویژه کازئین)، نسبت رقیق سازی آب با ماست، مقدار نمک اضافه شده، pH فرآورده، دما و زمان پاستوریزاسیون و شرایط هموژنیزاسیون در فرآیند تولید این نوشیدنی دخیل هستند که با یافتن شرایط بهینه برای این عوامل، می­توان به بالاترین پایداری با حداقل نیاز به افزودن پایدارکننده­ها دست یافت. با توجه به ماهیت پروتئینی این فرآورده، بررسی عوامل بر ساختار پروتئین از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مورد می­توان به قدرت یونی، دما و pH اشاره کرد. این عوامل با تأثیر بر بارهای سطحی و تشکیل پیوندهای جدید، در نهایت بر ساختار و پایداری پروتئین مؤثر هستند (حامدی، 1387).

هدف از این مطالعه بهینه­سازی دمای پاستوریزاسیون، pH نهایی فرآورده و درصد نمک افزوده شده جهت تولید نوشیدنی دوغ با بیشترین پایداری و بررسی تأثیر هر یک از این مولفه­ها بر ویژگی­های فیزیکوشیمیایی مانند رفتار جریان، اندازه ذرات، بعد برخال، پتانسیل زتا، پهنای توزیع ذرات (اسپان) و پایداری فیزیکی در طی 30 روز نگهداری این فرآورده می­باشد.

فصل دوم: بررسی منابع

1-2- سوسپانسیون­های کلوئیدی

به پراکندگی یک یا چند جزء در یک جزء دیگر دیسپرسیون می گویند. دیسپرسیون­های غذایی بر اساس اندازه ذرات به سه گروه محلول­های حقیقی (اندازه ذرات کوچک­تر از 001/0 میکرون)، محلول­های کلوئیدی (اندازه ذرات بین 5/0-001/0 میکرون) و محلو­ل­های درشت یا سوسپانسیون ها (اندازه ذرات بزرگ­تر از 5/0 میکرون) تقسیم می­شوند. محلول های حقیقی عمدتاً پایدار هستند و با مرور زمان رسوب چندانی در آن­ها رخ نمی­دهد. کلوئید­ها برخی پایدار و برخی در اثر تجمع ذرات، اندازه ذرات آن­ها افزایش یافته، ناپایدار شده و در اثر نیروهای جاذبه رسوب می­کنند. محلول های درشت یا سوسپانسیون­ها نیز ناپایدارند و به مرور زمان دچار رسوب می­شوند (میرزاپور و رضایی، 1392).

سوسپانسیون­ها به دو صورت کلوئیدی (1-5/0 میکرون) و درشت (10-1/0 میلی متر) تقسیم بندی می­گردند. پایداری سوسپانسیون­ها نتیجه نیروهای الکتروشیمیایی و فیزیکی است که در صورت عدم تعادل این نیروها، سیستم سوسپانسیونی ناپایدار می­گردد (لارسون و همکاران، 2012). از    مکانیسم­های عمده ناپایداری در سوسپانسیون ها می­توان به خامه ای شدن، فلوکولاسیون[1]، انعقاد[2] و به دنبال آن رسوب کردن اشاره کرد .

در افزایش پایداری سوسپانسیون­ها می­توان عواملی چون غلظت و بار ذرات، نوع و غلظت پایدارکننده، pH، قدرت یونی، انجام فرآیندهای مختلف مانند هموژنیزاسیون و تیمار حرارتی و در مواردی حضور عواملی چون آنزیم­ها را در نظر گرفت. این عوامل برهمنش های بین ذرات را تحت تأثیر قرار        می­دهند. در هر سیستم غذایی باید با توجه به غلظت و نوع بار ذرات، غلظت، بار و نوع هیدروکلوئیدها را به نحوی انتخاب کرد که در pH و قدرت یونی بهینه با مکانیسم­­های پایداری فضایی و الکترواستاتیک پایداری سیستم را به حداکثر رساند. شدت فرآیندهایی چون تیمار حرارتی که باعث تخریب (از طریق دناتوره شدن) پروتئین شده و یا هموژنیزاسیون که با افزایش سطح ذرات همراه است و در مواقعی اثر مثبت یا منفی دارند (میرزاپور و رضایی، 1392).

2-2- نوشیدنی­های لبنی اسیدی

نوشیدنی­های لبنی اسیدی، گروهی از نوشیدنی­ها هستند که فرآیند اسیدی شدن از طریق تخمیر با میکروارگانیسم­ها یا اسیدی کردن مستقیم با استفاده از اسید یا عصاره میوه­ها، روی آن صورت گرفته و همراه یا بدون مواد افزودنی دیگر مانند شکر مصرف می­گردند (کیانی و همکارن، 1388؛ جنسن و همکاران، 2010؛ ناکامورا و همکاران، 2006). این گروه از نوشیدنی­ها شامل انواع ماست نوشیدنی و نوشیدنی­های مخلوط شیر و عصاره میوه­ها می­باشند و متشکل از یک سیستم پروتئینی مایع با ویسکوزیته و پایداری مشابه شیر هستند (کیانی و همکاران، 1388؛ دو و همکاران، 2009).

3-2- نوشیدنی دوغ

دوغ یک نوشیدنی حاصل از تخمیر لاکتیکی شیر و از فرآورده­های قدیمی ایران است که می­توان آن را جزو ماست­های نوشیدنی با ویسکوزیته پائین محسوب نمود (استاندارد ملی ایران، 2453؛ تمیم و رابینسون، 2007). ماده خشک این فرآورده به سه روش قابل استانداردسازی است؛ روش اول که روش سنتی تولید دوغ نیز می­باشد؛ شامل رقیق کردن ماست با آب، سپس جدا کردن چربی با استفاده از هم زدن با دستگاه چرن است (کیانی و همکاران، 1388). ماست را می­توان با آب آشامیدنی، آب معدنی، آب پنیر تخمیر شده و یا دوغ کره رقیق کرد (فروغی نیا و همکاران، 1388). در روش دوم چربی شیر برای تولید ماست، تنظیم شده و دوغ با اختلاط و همگن کردن آب و ماست تولید می­گردد که این روش در صنعت کاربرد بیشتری دارد. در روش سوم عمل تخمیر بر شیر مورد استفاده برای دوغ که دارای ترکیب استاندارد است، صورت می پذیرد (کوکسوی و کلیک، 2003؛ کیانی و همکاران، 1388). 

بر اساس استاندارد ملی ایران، این فرآورده به دو صورت گازدار و بدون گاز (گرمادیده و گرما ندیده) تولید می­شود. حداکثر pH دوغ 5/4 و حداکثر مقدار نمک مجاز 1 درصد می­باشد. این فرآورده به صورت با چربی (بیشتر از 5/0 درصد وزنی/ حجمی) و بدون چربی (کمتر از 5/0 درصد وزنی/ حجمی) طبقه بندی می­گردد. استفاده از ترکیبات طبیعی طعم دهنده به شکل عصاره، اسانس­های روغنی یا ذرات طبیعی گیاهان رایحه دار خوراکی مانند نعناع، پونه و کاکوتی در دوغ مجاز است. همچنین گلبرگ­های خشک و خرد شده نوعی گل سرخ معطر موسوم به گل محمدی استفاده می­شود. می­توان از اجزای شیر یا فرآورده­های لبنی شامل پروتئین ­های شیر، کره و خامه هم در فرآورده دوغ استفاده نمود (استاندارد ملی ایران، 2453). دوغ ایرانی نسبت به سایر فرآورده ­های مشابه مانند دوغ بلغاری یا دوغ کره تخمیر شده دارای درصد چربی بشتری است (کریم، 1374)

1 Flocculation

در زراعت چغندرقند جوانه‌زنی مطلوب بذر در سطح مزرعه بسیار مهم است. بذر مرغوب، بیشترین ارزش ‌افزوده را در بین نهاده‌های كشاورزی ایجاد می‌کند و بازدهی سایر نهاده‌های كشاورزی را بالا می‌برد. از طرفی عوامل زیادی در جوانه زدن بذر، استقرار گیاهچه و روند رشد آن مؤثر هستند. جوانه‌زنی بذر چغندرقند تا حد زیادی تحت تأثیر ترکیبات شیمیایی ممانعت کننده قرار می­گیرد. در پوسته بذر آن موادی چون فنول­ها، آمونیاک، چربی، اسید­اگزالیک، نیترات پتاسیم، بتائین و موسیلاژ موجود است که این ترکیبات تا حدود زیادی باعث کندی جذب آب در بذر گیاه چغندر­قند نسبت به سایر گیاهان می­شود. به ‌منظور کاهش خسارات ناشی از این خصوصیات محدودکننده و وجود حساسیت­ها در مرحله جوانه‌زنی چغندرقند راهکارهای متعددی وجود دارد (حسینی و کوچکی، 1383). بررسی­ها نشان داده است که مواد شیمیایی (هورمون­های رشد) و برخی باكتری­های محرك رشد گیاه قادرند قدرت جوانه­زنی، استقرار گیاهچه و روند رشد آن را تحت تأثیر قرار داده و ضمن كاهش اثرات نا­مطلوب انواع تنش­های زنده و غیره ­زنده، قدرت جذب آب و عناصر غذایی را افزایش دهند و حاصل این فرایند­ها در طول دوره رشد موجب بهبود جوانه‌زنی، رشد گیاه، كمیت و كیفیت محصول می­شود (جلیلیان و توکل افشار،1383). روش­های مختلفی برای استفاده از ظرفیت این مواد شیمیایی (هورمون­های رشد) و باكتری­های محرك رشد گیاه وجود دارد که پوشش­دار کردن و حبه‌دار کردن بذر از مهم‌ترین این روش­ها است.

2-1- گیاه شناسی

چغندرقند با نام علمی Beta vulgaris و نام انگلیسی Sugar beet یک گیاه زراعی و صنعتی مهم از رده دولپه‌ای‌ها، زیر رده بی­گلبرگ‌ها، راسته خمیده جنین­ها و خانواده کنوپودیاسه است (قهرمان، 1369). این خانواده شامل 14700 گونه است که در 105 جنس طبقه ‌بندی شده‌اند . (Watson and Dallwitz, 1992) 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

گونه­های مهم اقتصادی در این خانواده شامل چغندرقند، چغندر علوفه‌ای، باغی، برگی و اسفناجی می­باشند (Pillen et al., 1992).  چغندرقند دارای گل­های نر و ماده (دوجنسی) است که به ‌صورت مجتمع یا منفرد در کنار برگچه­ها تشکیل می­گردند. گل­ها کوچک و فنجانی شکل و بدون گلبرگ هستند و هر گل دارای پنج پرچم است. تخمدان یک‌دانه‌ای و دارای یک کلاله سه‌شاخه‌ای است. اگر گل­ها به صورت مجتمع باشند بذر حاصل چند جوانه‌ای یا مولتی ژرم می­شود. در حالی‌که اگر گل­ها به صورت منفرد قرارگرفته باشند، بذر چغندرقند تک جوانه‌ای یا مونوژرم خواهد بود ( حاجی مبین،1390).

چغندر گیاهی است دگرگشن و دو ساله که در سال اول ریشه و در سال دوم بذر تولید می­نماید، اما از نظر تولید، طول دوره رشد آن 6 تا 9 ماه است و گیاهی یک‌ ساله محسوب می­گردد که طی این دوره چغندرقند دارای رشد رویشی فاقد ساقه بوده و به صورت روزت و یا مجموعه­ای از بر­گ­های بزرگ و افقی مشاهده می­شود (خواجه پور، 1377). ساقه گل دهنده در سال دوم از مرکز طوقه بیرون می‌آید و دارای برگ­های کوچک و باریک است (کوچکی و سلطانی، 1375).

چغندرقند دارای یک ریشه قوی و ریشه­های جانبی است. ریشه­های اصلی از فعالیت لایه­های زایا حاصل ‌شده و طول آن از 20 تا 50 سانتی‌متر بسته به ژنوتیپ گیاه و عوامل محیطی متغیر است. محل اصلی ذخیره مواد قندی و غیر قندی ریشه است و شامل سه قسمت اصلی طوقه، گردن و قسمت گوشتی است. معمولاً در قسمت گوشتی ذخیره‌سازی قند صورت می­گیرد و قطر ریشه بیشتر است. ریشه­های فرعی وظیفه جذب آب و مواد غذایی را به عهده ‌دارند و تا 5/1 متری خاک نفوذ می­کنند (کوچکی و سلطانی، 1375). چغندرقند سازگاری وسیعی به محدوده وسیعی از شرایط اقلیمی دارد و گیاهی سرسخت و مقاوم است (حاجی مبین،1390). چغندرقند گیاه مناطق معتدله بوده و از عرض جغرافیایی 35 درجه در نیمکره شمالی به بالا کشت می­گردد (کافی و مهدوی دامغانی، 1379). این گیاه به شوری خاک حساس نبوده و در دمای 20 تا 24 درجه سانتی‌گراد رشد مطلوبی دارد. در اوایل فصل بهار وقوع سرمای زیر صفر برای آن زیاد مناسب نیست و در این حالت رشد اندام­های زیرزمینی قبل از برگ­ها متوقف می‌شود.

3-1- فیزیولوژی تولید بذر چغندرقند

برنامه‌ریزی کاربری اراضی «علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی» هست. برنامه‌ریزی کاربری زمین «مدیریت خردمندانه فضا به منظور بهینه سازی الگوی توزیع فعالیتهای انسان» است. رشد سریع جمعیت در دهه‌های اخیر و نیاز روزافزون انسان به مواد غذایی و تقاضا برای مواد خام در صنعت از مهم‌ترین چالش‌های بشر امروز هست و این امر علت اصلی گرایش به تغییر كاربری اراضی، كشاورزی با نهاده‌های فراوان، جنگل تراشی و استفاده از اراضی حاشیه‌ای شده است. از آنجایی كه این فعالیت‌ها به طور عمده بدون داشتن شناخت كافی از محیط خاك و در طول سالیان متمادی انجام گرفته است، باعث بروز اختلال و كاهش توانایی خاك در بازده مورد انتظار شده است. از این‌رو مسئله تخریب خاك یكی از مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین مسائل دنیای امروز شناخته شده است به‌طوری‌که اكثر متخصصین بر این باورند كه تخریب خاك عامل اصلی كاهش تولیدات كشاورزی در واحد سطح و نیز تغییرات شدید بوم شناختی نظیر گرم شدن كره زمین، آلودگی‌های زیست‌محیطی و كاهش تنوع بومی زیستی هست (احمدی ایلخچی و همكاران، 1381).

تغییر کاربری زمین می‌تواند تبدیل از یک نوع کاربری به نوع دیگر یعنی تغییرات در ترکیب و الگوی کاربری‌های زمین در یک منطقه و یا اصلاح یک نوع خاص کاربری زمین باشد (مایر[1] و همکاران،1996). تحلیل تغییر کاربری زمین شامل دو پرسش اصلی مرتبط باهم است«چه علل و محرک‌هایی باعث تغییر کاربری زمین می‌شود» و اثرات تغییر کاربری زمین (زیست‌محیطی و اجتماعی- اقتصادی) چیست؟ (رفیعیان و محمودی، 1389).

2-1- تعریف مسأله

استان یزد دارای اقلیم‌های متنوعی می‌باشد که اقلیم فرا خشک و بیابانی بخش اعظمی از این استان را در بر گرفته است. کمی نزولات جوی و زیاد بودن تبخیر سالیانه در برخی از مناطق این استان، پیدایش خاک‌های شور را در پی داشته است. (فلاح‌زاده و حاج‌عباسی، 1390)/ اثر مدیریت‌های متفاوت و تغییر كاربری اراضی بر نحوه عملكرد خاك در اكوسیستم از طریق شناسایی و بررسی تغییرات شاخص‌های كیفی خاك امكان‌پذیر می‌باشد. شناسایی و كاربرد شاخص‌های مناسب كه منعکس‌کننده اثر مدیریت بر ویژگی‌های كیفی خاك در كوتاه مدت باشند، 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  راه حل مفیدی برای شناخت مدیریت‌های پایدار در هر منطقه به منظور جلوگیری از تخریب خاك، ایجاد و تثبیت تولید پایدار و حفظ محیط‌زیست می‌باشد (محمدی و نائل، 1384).

3-1- ضرورت انجام تحقیق

تغییر كاربری یقیناً مهم‌ترین عاملی است كه حفاظت از اكوسیستم­های طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (ویتوسک[1]، 1997). الگوی كلی تغیر كاربری به طور وسیع می­تواند در دو گروه اصلی جای گیرد: گروه اول شامل افزایش اراضی كشاورزی در پی تخریب اكوسیستم­های طبیعی و به ویژه جنگل به دلیل رشد جمعیت و افزایش نیاز جهانی به غذا؛ و گروه دوم، بهبود و بازیافتن اكوسیستم­هایی كه تحت تأثیر اراضی كشاورزی حاشیه‌ای خطرناك قرار دارند (ایزکوریدو [2]و ریکاردو[3]، 2009). خاک‌های اراضی حاشیه کویر به علت دارا بودن مواد آلی بسیار کم و ساختمان نامناسب، مورد توجه نبوده‌اند، ولی تغییر در مدیریت و كاربری آن‌ها و اعمال خاك ورزی، عموماً تأثیر عمده‌ای بر میزان ماده آلی و دیگر ویژگی‌های فیزیكی و شیمیایی خاك می‌گذارد. لذا تغییر كاربری زمین‌های حاشیه کویر به اراضی كشاورزی و پسته زار موجب افزایش درصد ماده آلی خاك می‌شود. ماده آلی تأثیر عمده‌ای در افزایش تولید محصول دارد و بر خصوصیات فیزیكی، شیمیایی خاك نیز تأثیر مستقیمی بر جای می‌نهد. ماده آلی خاك مانع از فروپاشی خاک دانه (عمادی[4] و همکاران، 2009)، کاهش فرسایش پذیری خاک (کای[5]، 2000 و سلیک[6]، 2005)، افزایش ظرفیت نگهداری آب (رومپل[7]، 2009)، افزایش نفوذپذیری خاك (مولین[8] و همکاران، 2007)، بهبود ساختمان خاك و ممانعت از تشكیل سله (کاسترو فیلهو[9] و همکاران، 2002) و بسیاری عوامل دیگر خواهد شد كه نتیجه نهایی آن‌ها در خاك، كاهش فرسایش (یوسفی فرد[10] و همکاران، 2004 و بهوپیندرپال[11]، 2007) است. از این رو تخریب خصوصیات فیزیكی خاك به دنبال كاهش ماده آلی روی می‌دهد.

لذا با توجه به موارد مذکور و با توجه به این که زمین‌های شور بخش عظیمی از قسمت­های مرکزی ایران را در بر گرفته‌اند و تاکنون پژوهشی در مورد اثر احیاء و تغییر كاربری اراضی شور بر فرسایش پذیری و منحنی رطوبتی خاك در این مناطق انجام نشده است این تحقیق جهت بررسی اثر تبدیل اراضی منطقه چاه افضل واقع در حاشیه کویر سیاه کوه به اراضی زراعی و پسته زار بر فرسایش پذیری بادی و ‏منحنی رطوبت خاک انجام شد.

[1] – Vitousek

[2] – Izquierdo

[3] – Ricardo

[4] – Emadi

[5] – Kay

[6] – Celik

[7] ­- Rumpel

[8] – Molina

[9] – Castro Filho

[10] – Yousefifard

[11] – Bhupinderpal

[1] – Soil Mean Weight Diameter

[2] – Kemper

[3] – Rosenau

[4] – Le Bissonnis

[5] – Lovey

[6] -Pressure plate method

2-1- تغییر اقلیم

1-2-1- تعریف تغییر اقلیم

2-2-1- عوامل موٌثر در تغییر اقلیم

3-2-1- سناریوهای تغییر اقلیم

چنانچه بیان شد هرگونه تغییری در غلظت گازهای گلخانه­ای خصوصاً دی­اکسید کربن باعث بهم­خوردن تعادل اقلیمی کره زمین می­گردد. اما اینکه در آینده در اثر فعالیت­های انسانی و یا غیر انسانی چه میزان به غلظت گازهای گل­خانه­ای اضافه می­شود، دقیقاً معلوم نیست. بنابر این پیش­بینی وضعیت تغییرات اقلیم در آینده مشخص نیست (مساح بوانی، 1385). لذا حالت­های مختلفی که امکان وقوع آنها زیاد است، با توجه به رشد جمعیت، میزان انرژی مورد نیاز، فعالیت­های اقتصادی- اجتماعی، توسعه کارخانه­ها و … به منظور پیش­بینی وضعیت اقلیم در آینده در نظر گرفته می­شود که به این حالت های ممکن که قطعا همراه با عدم قطعیت هستند سناریوهای تغییر اقلیم می­گویند. لذا مدل­های پیش­بینی تغییر اقلیم با مجموعه مختلفی از فرضیات که به مجموع آنها سناریوهای انتشار (تغییراقلیم) نامیده می­شوند، قادرند وضعیت اقلیم آینده را پیش‏بینی­کنند. بالغ بر یکصد سناریو توسط مراکز و مدل­های مختلفی برای پیش­بینی وضعیت اقلیم در آینده توسعه یافته است. بنابراین تعیین ویژگی­های دقیق کلیه سناریوها مشکل می­باشد. به همین دلیل کلیه سناریوها در دو گروه عمده به نام سناریوها با دیدگاه عدم مداخله[1] یا سناریو­های اقتصادی[2] و سناریوهای مداخله[3]یا تعدیل[4]تقسیم­بندی می­شوند ( فانگ وهمکاران، 2011). در سناریوهای اقتصادی فرض بر این است که سیاست­گذاران و برنامه­ریزان هیچگونه مداخله­ای جهت جلوگیری از اثرات مخرب تغییر اقلیم انجام نمی­دهند ، و میزان غلظت CO2 از سال 2100 – 2000 تقریباً 5 برابر می­شود. ولی در سناریو های تعدیل یا غیر اقتصادی فرض بر این است که سیاست­گذاران و برنامه ریزان اقدامات موثری جهت تعدیل اثرات مخرب تغییر اقلیم انجام خواهند داد. در حالی­که طرفداران سناریوهای تعدیل بر این باورند که نرخ رشد غلظت CO2 در سال 2050 حدود 50 درصد و در سال 2100 به نزدیک صفر نزول پیدا می­کند. براساس نظرِیه طرفداران  این سناریو میزان غلظت CO2 در سال 2100 به حدود ppm550  و درجه حرارت کره زمین 2- 5/1 درجه سانتی­گراد نسبت به دوره (1999-1980) افزایش خواهد داشت. مدعیان سناریوهای اقتصادی بر این باورند که میزان غلظت دی اکسیدکربن در سال 2100 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  به حدود ppm800  و متوسط درجه حرارت  کره زمین در سال 2100 میلادی نسبت به متوسط دمای کره زمین در دوره( 1999-1980)، 4-3 درجه سانتی­گراد افزایش می­یابد. شکل (1-1)  غلظت گاز دی کسیدکربن تحت سه سناریوی عمومی (A2, A1B and B1) همراه با تغییرات  متوسط درجه حرارت کره زمین نسبت به دوره (1999-1980) را براساس آخرین نتایج حاصل از مدل­های جهانی نشان می­هد ( سناریو A2 جزء سناریوهای با دیدگاه اقتصادی و سناریوی B1 جزء سناریوهای تعدیل محسوب می­شوند).

1 non- intervention

2 business-as-usual

3 intervention

4 mitigation scenarios

1 Natural Climate Variability

[1] Intergovernmental Panel of Climate Change

2Jana & Majumder

3Fung

1 World Meteorological Organization

2 United Nation Environmental Program