1-2 بیان مساله تحقیق :

 

رویکرد روشی این تحقیق نشانه­شناسی با زمینه پساساختارگرایی[5] و تلفیق آن با روش تحلیل گفتمان انتقادی[6] می باشد. پساساختارگرایی از دل بی اعتمادی عمیق نسبت به نظریۀ جامع به ظهور رسید، و نقطه آغاز آن این اعتقاد بود که همۀ متن ها چفت و بست دوگانه ای از گفتمان ها و ناگفتمان ها هستند (هیوارد،1993/137:1381). روش نشانه شناسی[7] مورد نظر، الگوی رمزگان رولان بارت[8] می باشد. بارت در کتاب S/Z پنج دسته رمزگان اصلی را از هم جدا دانست. رمزگان اصلی هر دو سویۀ معناشناسیک و همنشینی را در بر می گیرد. شیوه ای که واحدهای معنایی به یکدیگر وصل می شوند و شیوه ای که این واحدها به دنیای خارجی مرتبط می شوند. (احمدی،240:1380) معنا حاصل مبادلات پیچیده ای است که از تأثیر و تأثر متن و بافت موقعیتی، اجتماعی و سیاسی بیرون متن ناشی می شود. به کمک دانش تحلیل انتقادی گفتمان، امکان دستیابی به زمینۀ اجتماعی ورای متون میسر می شود و با بررسی عوامل برون متنی و لایه ها و سطوح متون، می توان به کشف ایدئولوژی حاکم بر به کارگیرندگان آن رسید. (یارمحمدی،62:1385) رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان مورد استفاده در تحقیق الگوی وندایک، غیاثیان (1386)، خواهد بود.

 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

1-3 سوالات و فرضیه های تحقیق ( بیان روابط بین متغیرهای مورد مطالعه) :

 

الف- سؤال اصلی:

 

مؤلفه های هنری و فرهنگی که یک فیلم را به قابلیتی می رساند تا مخاطبین جهانی داشته باشد، کدامند؟ و چه رابطه ای بین مؤلفه های یاد شده و گفتمان غالب بر جشنواره های اسکار و کن وجود دارد؟

 

ب- سؤالات فرعی:

 

1-  مؤلفه های هنری و فرهنگی موثر در فیلم (جدایی …)که باعث شد تا جایزه جهانی اسکار دریافت نماید، کدامند؟

 

2- دلالت های مؤثر در فیلم طعم گیلاس برای دریافت جایزه نخل طلا چه بوده اند؟

 

3- رمزگان غیر سینمایی مؤثر در جذب مخاطبین داخلی و خارجی ، کدامند؟

 

4-  هنرمند (کیا رستمی و فرهادی) چه نوع نشانه ها و نمادهایی را در ساختار تولید معنا بکار گرفته است؟

 

5- کنش گران اجتماعی چگونه بازنمایی می شوند؟

 

ب- فرضیه ها:

با پیشرفت ارتباطات، جوامع دستخوش تغییرات بسیاری شده اند. رسانه های همگانی مانند تلویزیون در سطح جامعه جایگاهی را اشغال کرده اند که از آن جایگاه به طور فزاینده چه در سطح ملی و چه بین المللی مطرح شده اند. از آنجا که آموزش و فرهنگ از طریق رسانه های جمعی جریان می یابد، اشکال متفاوت زندگی نیز توسعه پیدا می کنند. در این رابطه می توان گفت رسانه ها بر شیوه های زندگی و سلیقه های عمومی در جامعه تأثیر می گذارند. در حال حاضر به دلیل اهمیت رسانه های جمعی، بیش از هر زمان دیگری این حوزه تحت بررسی و مطالعه دقیق و منظم قرار گرفته است. از چند دهه قبل به موضوع ارتباطات به ویژه ارتباطات جمعی توجه بیشتری شده و به رابطه رسانه ها با جامعه و تأثیرات اجتماعی و تعامل آنها تأکید بیشتری صورت گرفته است. با گسترش ارتباطات و وسایل ارتباطی، بشر هر روز بیش از پیش به اهمیت استفاده از آنها در زندگی انسان ها افزوده می شود. اطلاعات بیشتر یعنی قدرت بیشتر. بنابراین افراد برای ادامه حیات نیاز بیشتری به داشتن اطلاعات گسترده تر دارند. رسانه ها مخصوصاً تلویزیون از وزنی بالا در اوقات فراغت آدمیان برخوردار هستند (خوشنویس، 1389، 2). 
در واقع تلویزیون فراگیرترین رسانه پنج دهه اخیر است و در هر کشور رسانه جریان اصلی شمرده می شود و اغلب یا وابسته به دولت ها و یا در اختیار کمپانی های بزرگ قطب های سیاسی و اقتصادی کشورها می باشد. در اکثر کشورهای توسعه یافته، تلویزیون وسیع ترین گستره مخاطبان را در میان تمام رسانه ها به خود اختصاص داده است. در سراسر دنیا افراد بدون توجه به منشأ ملی، نژاد، طبقه اجتماعی، جنسیت یا سن تلویزیون تماشا می کنند و فراوانی تماشاکنندگان زیاد است. تلویزیون از بدو تولد فرد وجود دارد و جزئی از زندگی اوست و با انواع و اقسام برنامه ها از جمله فیلم، سریال و تبلیغات و … افراد جامعه را با مسائل متعددی آشنا می سازد (میرساردو و صداقت، 1386، 30).  
1 – 2- بیان مسئله
امروزه وسایل ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون، از جمله عوامل مهم و اثرگذار بر شیوه و کیفیت زندگی فردی و گروهی افراد هستند. بر اساس اغلب دیدگاه های نظری و به ویژه طبق نظریه لازارسفلد[1]، سلطه این ابزار به حدی است که خصوصی ترین تجربه های انسانی، از جمله هیجان ها و احساسات عمیق را بر می انگیزند و در جهت دلخواه خود هدایت می کنند و به این ترتیب، واکنش های رفتاری افراد را بر اساس اهداف و سیاست های خود شکل می دهند. رسانه ها در زمینه آموزش های عمومی زندگی اجتماعی و مانند آنها اطلاعات عملی و مفید بسیاری ارائه می کنند (سعدی پور و علی پور، 1386، 111).پوتر[2] (1990، 49) به این مسئله اشاره کرده است که تلویزیون بُعد پرورشی و تربیتی داشته و در زندگی اجتماعی افراد اثرگذار است.
زندگی اجتماعی برای انسان یک ضرورت اجتناب ناپذیر و لازمه زندگی اجتماعی نیز، نظم، امنیت و عدالت است. در این راستا هر چیزی که 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  بتواند زندگی اجتماعی را برای انسان کارآمدتر سازد، باید مورد توجه جدی قرار گیرد. از جمله این پدیده ها قانون است که انسان ها در پرتو آن می توانند علاوه بر بهره مندی از زندگی اجتماعی، از حقوق طبیعی خود نیز برخوردار شوند. بنابراین می توان گفت که لازمه استحکام و انسجام هر جامعه ای، توجه به قانون[3] و رعایت آن است (دانایی فرد و همکاران، 1389، 9).
حاکمیت قانون در جامعه از شاخصه های جوامع توسعه یافته و از اهداف عمده توسعه سیاسی است. از این رو هنگامی که از حاکمیت قانون در جامعه، به معنای کلی آن، سخن به میان می آید، منظور حاکمیت ضوابط و اصولی است که از سطح خرد (فردی) تا سطح کلان (دولت و حکومت) جریان دارد؛ به بیان دیگر، شکل گیری و نهادینه شدن ساز و کارهایی برای حل منازعات و تنظیم روابط در درون ساخت جامعه. از طرفی مهم ترین کارکرد قانون، تنظیم روابط میان دولت و شهروندان و از سویی شهروندان با هم از سوی دیگر است. با پیچیده تر شدن دو نوع تعامل یاد شده، نقش قانون و بالطبع مفهوم حاکمیت قانون، برجسته تر و قابل ملاحظه تر شده است. ضمن آنکه در تمام جوامع، قضات از طریق قانون، تأمین کننده امنیت و آزادی هستند. قانون، تعیین معیارها و ضوابط ثابتی است که برای همگان ایجاد حق و تکلیف می کند و افراد جامعه بر اساس آن، روابط خود را تنظیم می کنند و به این ترتیب شهروندان از حقوق خویش آگاه می شوند (جوادی یگانه و همکاران، 1389، 11). شهروندی[4] همانطور که روشن است از مشتقات شهر است. شهروندی را قالب پیشرفته ی شهرنشینی می دانند. به باور برخی کارشناسان، شهرنشینان هنگامی کهبه حقوق یکدیگر احترام گذاشته و به مسئولیت های خویش در قبال شهر و اجتماع عمل نمایند به شهروند ارتقاء یافته اند (انالز[5]، 2007، 69).
حقوق شهروندی را می توان از طریق کانال های ارتباطی بسیاری مانند رسانه های تصویری از قبیل تلویزیون آموزش داد. تلویزیون رسانه ای است که با بهره گیری از امکانات فنی و هنری بسیار، محرک ها و دروندادهای متنوعی را در قالب برنامه های گوناگون از جمله برنامه های تبلیغاتی به مخاطبان عرضه می کند. با وجود دیدگاه های مثبت و منفی درباره تأثیر برنامه های تبلیغاتی بر نگرش و رفتار بینندگان، پخش آنها از تلویزیون اجتناب ناپذیر است؛ زیرا دست اندرکاران و مسئولان امور مختلف جامعه به منظور اجرا و پیشبرد برنامه های مورد نظر خود متکی به تبلیغات هستند. از آنجا که تلویزیون رسانه ای فراگیر و پرمخاطب است ابزاری مناسب برای پخش برنامه های تبلیغاتی به شمار می رود (حسینی انجدانی، 1386، 177).
همچنین امروزه هزینه های گزافی توسط شرکت های بزرگ جهانی صرف امور تبلیغاتی می شود. برای مثال هزینه ی تبلیغاتی کشور آمریکا در سال 1997 که مبلغ آن به 129 میلیارد دلار رسید و این رقم در کشور ژاپن 38 میلیارد دلار، در کشور انگلستان 1 میلیارد دلار و در کشور فرانسه 12 میلیارد دلار است (پورکریمی، 1381، 314).
این آمار و ارقام بیانگر این نکته هستند که در عصر ارتباطات، دیگر نحوه و شیوه های تأثیرگذاری بر فکر و اندیشه از نوع تهدید و تطمیع نیست بلکه متخصصان تبلیغات تلاش می کنند تا تبلیغ و اطلاعات را به نحوی تنظیم، تدوین و ارائه کنند که حداکثر برانگیختگی و تحریک پذیری را در مخاطبان ایجاد کنند و سعی می کنند این کار را از طریق مختلف احساسی و عاطفی یا عقلانی و به کارگیری ابزاهایی چون زمان ارائه پیام، جذابیت پیام، شناخت ویژگی های مخاطبان و … انجام دهند تا اطلاعات را در ذهن مخاطبان خود تثبیت کنند.
از میان پیام هایی که رسانه ها می تواند مبلغ آن باشند حقوق شهروندی و احترام به قانون است. در این میان پویانمایی های راهنمایی و رانندگی نمونه ای از تبلیغاتی هستند که نه برای تغییر نگرش مخاطبان در جهت خرید کالا یا استفاده از خدمات و ترویج مصرف گرایی بلکه در جهت تغییر نگرش بینندگان تلویزیون در راستای افزایش آگاهی و جلوگیری از حوادث مخاطره آمیز رانندگی تولید و پخش می شوند. حوادث مخاطره آمیز رانندگی، مسأله ای گریز ناپذیر است که همواره کشورهای جهان با آن مواجه هستند به طوریکه به گزارش سازمان جهانی بهداشت سالانه بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در جهان در سوانح رانندگی کشته می‌شوند. اما نکته قابل توجه این است که در این میان ایران در رده پنجم کشورهای دارای بالاتری میزان مرگ ناشی از تصادفات است.بنابر پیش‌بینی‌های سازمان جهانی بهداشت در صورت عدم اتخاذ تصمیمات مناسب، سوانح جاده‌ای تا سال 2030 میلادی به پنجمین عامل اصلی مرگ و میر تبدیل خواهند شد (حسینی انجدانی، 1386، 177).
اما وقتی صحبت از قوانین رانندگی به میان می‌آید، هیچ یک از کشورها در این زمینه به هم شبیه نیستند و قوانین رانندگی آنها با یکدیگر متفاوت است.از سوی دیگر اینکه شهروندان تا چه میزان به قوانین وضع شده احترام می گذارند و حقوق خود و دیگران را رعایت می نمایند نیز از مسائلی است که همواره این مهم را به چالش کشانده است. سوانح رانندگی در جاده‌های ایران همه ساله باعث مرگ و مصدومیت هزاران نفر شده و میلیاردها دلار هزینه بر اقتصاد كشور تحمیل می‌كنند. به منظور بالا بردن آگاهی عمومی دربارۀ این مساله و روشن تر شدن ابعاد آن پلیس راهنمایی و رانندگی کشور نیز در طی سال های متمادی به انتشار پویانمایی های تبلیغاتی سیاساکتی مبادرت ورزیده است.
پویانمایی های مذکور، درباره چند شخصیت در موقعیتی خاص هستند که اغلب بین این شخصیت ها کشمکشی صورت می گیرد که در اوج داستان شدت گرفته و کم کم از این کشمکش کاسته می شود و در انتها یگانه راه حل پایان دادن به کشمکش، در گرو تغییر نگرش شخصیت ها و باور آوردن به صحبت های پلیس است.از این رو، با توجه به شخصیت های محبوب این سری برنامه ها و موفقیت نسبی آن و از طرفی اهمیت حقوق شهروندی و احترام به قانون در جوامع امروزی، سوال اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان توجه برنامه های تبلیغات تلویزیونی پلیس راهنمایی و رانندگی (سری برنامه های سیا ساکتی) با توجه به مولفه های حقوق شهروندیو احترام به قانون خواهد بود.
1 – 3- ضرورت و اهمیت پژوهش
صدا و سیما یکی از عوامل کلیدی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اجتماعی می باشد و کارآیی آن به خصوص در کشور ما یکی از عوامل موثر در رشد جامعه می باشد (صیفی، 1380، 4). برنامه های تلویزیونی با بایدها و نبایدها، محدودیت ها و آزادی ها و امثال آن بر اذهان عمومی، نگرش ها و طرز فکر مخاطبان اثراتی وصف نکردنی دارد (سعدی پور و علی پور، 1386، 110).

 

:

 

واژه سینمای دینی خصوصا در این سه دهه اخیر واکنشها و برداشتهای متفاوتی را در ذهن اهالی هنر، سینماگرها، فیلمسازها، متفکران سینمایی و حتی مردم عادی جهان ایجاد کرده است تا جایی که با مروری بر کتب، نشریات، مقالات و انواع نوشته های سینمایی و غیر سینمایی درباره این مفهوم با انواع تعاریف متنوع روبرو می شویم که توسط انواع متفکران دینی، سینمایی، سیاسی و … بیان شده است. بحث مربوط به این سینما مانند بسیاری دیگر از بحث هایی این چنینی طرفداران و منتقدان متفاوتی دارد تا جایی که بسیاری از فیلمسازان، منتقدان و متفکران سینما ترکیب این دو کلمه را به کل خارج از چارچوب قواعد درست در سینما می دانند.

 

جای دادن کلمه دین در “هنر صنعت رسانه” نوظهور سینما از دیرباز تاکنون به صورتهای گوناگونی صورت پذیرفته است من در این رساله قصد آن نداشتم تا به این مهم در دل تاریخ هنر هفتم بپردازیم اما در متن حداقل اشاره هایی به این مهم نموده ایم. نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره شود بیان علنی و لفظی این واژه همان طوری که در بالا اشاره شد در این چند دهه اخیر است و گره زدن آن با جامعه ای دینی چون جامعه ما. این ویژگی بحث را نه آسان بلکه بسیار پیچیده تر خواهد کرد زیرا بدلیل شرایط و ویژگی های خاص این جامعه که مهمترینش متفکران و دانشمندان دینی است، سختی کار دو چندان خواهد شد. تا آنجایی که همه ما در سالهای اخیر شاهد دخالت مراکز دینی در رد و تایید انواع فیلم در خارج و داخل شده اند و بدین صورت علنا فیلمهایی را بدلیل غیر دینی بودن یا ضد دینی بودن و البته مسائل دیگر ریز و درشت سیاسی و … زیر سوال می برند و یا برعکس فیلمی را زیر پر و بال خود می گیرند و همه گونه امکاناتی برای دیده شدنش در نظر می گیرند.

 

هدف از ارائه این پایان نامه همان گونه که در فصل اول به آن اشاره خواهد شد، بیان سینمای دینی و مولفه های سینمای دینی و تحلیلی بر آنهاست. زیرا همان طوری که اشاره کردیم فرضیه ها و نوع نگاه پژوهشی موجود در سینمای ما و انواع متفکران، رابطه حداقلی وجود دین در سینما است.

 

از طرفی سینما و در نگاهی کلان تر، تلویزیون که در این روزها سینما را به دل خانه ها آورده است، چنان اند که نه فقط ما و جامعه ما بلکه 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

  هر جامعه ای با هر چارچوب فکری عقیدتی سیاسی ای نمی تواند خود را از تاثیر شگرف و چند گانه این رسانه های جمعی و گروهی مصون و بر حذر بدارد و همان گونه ای که همه ما واقف بر تاثیرات مثبت و منفی این رسانه در هر جامعه هستیم، لذا نمی توانیم به راحتی از این موقعیت فعلی ای که سینما به آن دچار است به سادگی بگذریم و از تاثیرهایی که این رسانه عامل و باعث آن در این صد سالگی اولش شده چشم ببندیم.

 

لذا ما نیز با نگاه به این مسائل، در این رساله با توجه به شیوه رساله نویسی دانشگاه محترم از پنج فصل مد نظر، در فصل اول کل پروژه پایان نامه را شرح داده ایم سپس در فصل دوم ابتدا به تعاریفی از دین، سینما و سینمای دینی می پردازیم  و در عین حال به آرا و نظر متفکران موافق با این ترکیب سینمایی اشاره کرده ایم. فصل سوم را به روش تحقیق اختصاص داده ایم و در فصل چهارم به تاریخچه ای مختصر از سینمای دینی خواهیم پرداخت، در ادامه این فصل منتخبی از فیلمهای دینی را معرفی خواهیم کرد، پس از این معرفی با توجه به مولفه های هنر دینی و متعهد به مولفه های سینمای دینی می رسیم و با نقدی تحلیلی محتوایی از این فیلمها به بازشناسی و بیان این مولفه ها می پردازیم. نکته دیگری که در صدد ارائه آن بر می آییم بحث گونه های سینمایی یا ژانرها است و در انتهای این فصل به بررسی فیلمهای دو فیلمساز که هر دو فیلم دینی می سازند اما با دو نگرش متفاوت خواهیم پرداخت. فصل آخر نیز به نتیجه گیری رساله اختصاص داده شده است.

 

 

 

فصل اول

 

1-1: طرح مسئله

 

خداوند عزوجل در آیه 39 سوره احزاب می فرماید:

 

الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسیباً

 

کسانی که پیامهای خدا را می رسانند و از او می ترسند و از هیچ کس جز او نمی ترسند، خدا برای حساب کردن اعمالشان کافی ست.

 

در جهان امروز وسایل ارتباط جمعی، روزنامه، رادیو، تلویزیون و سینما با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله افکار و عقاید عمومی، در راه پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری نقش بزرگی را بر عهده گرفته اند به طوری که بسیاری از دانشمندان، عصر کنونی را «عصر ارتباطات» نامیده اند.  انسان امروزی برای ادامه زندگی در جامعه نوین ، نیازهای تازه ای پیدا کرده است و ناچار است خود را با شرایط جدید زمان خویش منطبق سازد. اکنون زندگی هیچ کس بدون تفاهم اجتماعی که خود بر معلومات عمومی و آشنایی به مسائل جاری متکی است، میسر نمی باشد. بدون تردید انسان معاصر تنها با آموزش نظری در مدارس نمی تواند وارد جامعه شود، بلکه باید به موازات آن از طریق وسایل ارتباطات جمعی، اخبار، اطلاعات و امکانات تفریحی سالم  نیز در اختیار او باشد. (زارعیان 1382 : 9 )

7

 

 

2-2- نشانه و معنا در گذر از نشانه‌شناسی ساختارگرا به نشانه-معناشناسی گفتمانی

 

8

 

 

2-2-1- نشانه  نزد سوسور

 

 

2-2-2- نشانه از نظر یلمسلف

 

2-2-3- نشانه از نظر پیرس

 

2-2-4- نشانه از نظر گرمس

 

2-2-5- مربع نشانه‌شناسی گرماس

 

2-2-6- نشانه در نگاه گفتمانی

 

2-3- تعامل نشانه‌شناسی و پدیدارشناسی

 

2-3-1- پدیدارشناسی هوسرل

 

2-3-2- مرلوپونتی و ادراک حسی

 

2-4- نشانه-معناشناسی سیال

 

2-5- گفتمان

 

2-5-1- تاریخچه گفتمان

 

2-5-2- نظریه‌های گفتمان

 

2-6- تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان

 

2-7- عملیات زبانی و شاخص‌های اصلی گفتمان

 

2-7-1- موضع‌گیری گفتمان

 

2-7-2- اتصال و انفصال گفتمانی

 

2-8- طرحواره‌های فرایندی گفتمان

 

2-8-1- طرحواره‌ی فرایندی افت یا تنزل تنش

 

2-8-2- طرحواره‌ی فرایندی افزایش یا اوج فشاره‌ی عاطفی

 

2-8-3- طرحواره‌ی فرایندی افزایش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

 

2-8-4- طرحواره‌ی فرایندی کاهش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

 

2-9- بعد شناختی گفتمان

 

2-9-1- بازی‌های شناختی: مجابی و تفسیری

 

2-9-2- زاویه دید و شناخت

 

2-10- بعد حسی- ادراکی گفتمان

 

2-11- بعد عاطفی گفتمان

 

2-11-1- فشاره‌های عاطفی

 

2-11-2- گستره‌های عاطفی

 

فصل سوم : تحلیل نشانه-معنا‌شناسی گفتمان قرآن (سوره الرحمن)

 

3-1- زبان قرآن و ویژگی‌های آن

 

3-2- سیمای سوره الرحمن

 

3-2-1- سوره الرحمن از دیدگاه مفسران

 

3-3- بررسی عملیات زبانی گفتمان در سوره الرحمن

 

3-3-1- گفتمان

 

3-3-2- گفته‌پرداز

 

3-3-3- گفته‌یاب (گفته‌خوان)

 

3-3-4- گفته

 

3-3-5- گفته‌پردازی

 

3-3-6- حضور

 

3-4- شاخص‌های اصلی در گفتمان سوره الرحمن

 

3-4-1- موضع­گیری گفتمان

 

الف) تبادل برونه‌ها و درونه‌ها

 

ب) حاضرسازی (حضور)

 

ج) جسمار (جسمانه)

 

3-4-2- دلالت مستقیم و ضمنی در سوره الرحمن

 

3-4-3- مفهوم‌سازی درون متنی و ساختار زیربنایی گفتمان در سوره الرحمن

 

3-4-4- اتصال و انفصال گفتمانی در سوره الرحمن

 

الف) اتصال (قبض یا فشاره) در سوره الرحمن

 

ب) انفصال (بسط یا گستره) در سوره الرحمن

 

3-4-5- زوایه دید در سوره الرحمن

 

3-4-6-گونه‌های مجابی و تفسیری در سوره الرحمن

 

3-4-7- عاطفه در اتصال و انفصال گفتمانی

 

3-4-8- تکرار در سوره الرحمن

 

3-4-9- نقش آهنگ و نمود در گفتمان

 

3-4-10- تنش در سوره الرحمن

 

3-4-11- الگوهای تنشی آیات سوره الرحمن

 

3-4-12- الگوی تنشی سوره بر اساس تقسیم بندی ارائه شده

 

فصل چهارم : تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان یک نگاره ایرانی-اسلامی

10

 

 

11

 

12

 

13

 

14

 

14

 

15

 

18

 

19

 

23

 

27

 

29

 

32

 

37

 

43

 

44

 

45

 

46

 

47

 

48

 

48

 

49

 

49

 

50

 

50

 

52

 

54

 

54

 

55

 

 

 

56

 

62

 

62

 

65

 

65

 

66

 

66

 

67

 

68

 

68

 

69

 

69

 

69

 

69

 

70

 

70

 

71

 

77

 

77

 

79

 

80

 

81

 

82

 

83

 

85

 

86

 

87

 

94

 

 

 

4-1- خوانش گفتمانی نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال الدین بهزاد

 

 

4-2- ویژگی‌های نگاره گریز یوسف از زلیخا

 

4-2-1- ویژگی بینشی نگاره

 

4-2-2- ویژگی مضمونی نگاره

 

4-2-3- ویژگی ساختاری نگاره

 

الف) پلان و تناسبات در نگاره

 

ب) رنگ در نگاره

 

4-3- گفتمان نگاره گریز یوسف از زلیخا

 

4-3-1- نظام تنشی نگاره

 

الف) قبض و بسط عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

 

ب) زاویه دید و جهت‌مندی عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

 

ج) عامل حضور(پیکره ها) در نگاره و رابطه آن با نظام تنشی

 

د) کارکرد رنگ در فضای تنشی نگاره

 

4-3-2- نظام ارزشی نگاره

 

الف) کارکرد رنگ در نظام ارزشی نگاره

 

4-4- طرحواره‌ی فرایند تنشی نگاره

 

4-5- بازخوانی فرایند گفتمانی (تنشی و ارزشی) نگاره بر اساس مربع معناشناسی گرماس

 

فصل پنجم : پروژه عملی

 

5-1- چگونگی انجام پروژه عملی

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

96

 

 

97

 

98

 

98

 

100

 

101

 

104

 

106

 

106

 

107

 

108

 

110

 

110

 

111

 

112

 

112

 

113

 

 

 

115

 

120

 

مراجع

 

122

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1-تعریف مسئله:

 

قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است و برای هدایت نوع بشر و همه اعصار و ملل فرستاده شده است، لذا منطق حکم می‌کند که خداوند حکیم و توانا زبانی را به کار گرفته باشد که قابل فهم برای تمام انسان‌هایی باشد که قرار است مورد هدایت واقع شوند. رسالت قرآن هدایت انسان است و از آنجا که از طرف قدرت مطلق فرستاده شده است باید به گونه‌ای باشد که رسالت خود را به نحو احسن انجام دهد و از آنجا که برای انذار بشر زبانی قدرتمند و الفاظی گیرا نیاز است، لذا زبان قرآنی باید حاوی قدرتی باشد که مخاطب را تحت تاثیر خویش قرار داده موجب گردن نهادن به دستورات و مقررات دینی شود.

 

امروزه توجه به زبان و گفتمان قرآن مورد توجه پژوهشگران زیادی قرار گفته است و در این بین دانش‌های زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی از جمله دانش‌های جدید و موثری در حیطه‌ی مطالعه زبان قرآن مطرح شده‌اند.

 

نشانه‌شناسی ساختگرا متکی بر رابطه‌ای تقابلی بود. این رابطه‌ها ما را با نظام‌های بسته و مکانیکی در حوزة معنا مواجه می‌ساختند. چرا که اغلب آنها قطب‌های معنایی از پیش تعیین شده بودند که به نوعی به اثبات آنها در متن مورد مطالعه پرداخته می‌شد، اما نشانه‌-معناشناسی پساگرمسی معنا را جریانی سیال می‌داند که بر اساس رابطه‌ای تنشی تعریف می‌گردد. بر این اساس نشانه پدیده‌ای است که می‌تواند از صفر تا بی‌نهایت در نوسان باشد. چنین رابطة سیالی که از تلاقی دو محور کمی و کیفی شکل می‌گیرد ارزش‌ها معنایی جدیدی را نیز تولید می‌کند. ارجاع به دیدگاه پدیدارشناختی در مطالعات مربوط به نشانه از آنجا ناشی می‌شود که نشانه-معناشناسان فرانسوی در دهة هشتاد به این موضوع بسیار مهم پی بردند که دیگر صورت‌گرایی محض و یا رابطة صرف مکانیکی بین دال و مدلول نمی‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسایل دخیل در بررسی ساز و کارهای مربوط به دنیای نشانه-معناها[6] باشد. چرا که بدون در نظر گرفتن “موقعیت انسانی”، جنبة وجودی نشانه، ارتباط حسی-ادراکی با چیزها، به ویژه تجربة زیستی و منحصر به فردی که در تلاقی با هر نشانه شکل می‌گیرد و ضامن سیالیت معناست، نمی‌توان به بررسی نظام‌های گفتمانی پرداخت.

 

در نگاه پدیداری، دیگر معنا جریانی از پیش تعیین شده، تثبیت یافته و قطعی نیست. چرا كه تجربة زیستی و شهودی سبب می‌گردد تا معنا در شرایط مختلف و با توجه به نوع رابطه‌ای كه با چیزها برقرار می‌كنیم، متفاوت باشد. با توجه به همین ویژگی‌های ناپایدار معنایی است که رابطة تقابلی جای خود را به رابطه‌ای سیال می‌دهد.

 

این پژوهش نیز روش نشانه-معناشناسی گفتمانی و الگو‌های تنشی را برای مطالعات گفتمان قرآن مد نظر قرار داده است. در اینجا مستقیما به متن قرآن پرداخته می‌شود تا از منظری مدرن تعریفی جدید از گفتمان قرآنی ارائه دهد و با تأکید بر ساختار و زبان قرآن، به بیان طرح کلی گفتمان قرآنی برای بشر بپردازد و مهم‌ترین ویژگی‌های آن و تاثیر و تاثر این گفتمان بخصوص گفتمان سوره الرحمن و ایجاد انگیزش در کنار ایجاد معرفت و شناخت در این گفتمان را بیان کند.

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق : 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

در خصوص اهمیت پژوهش‌های زبان‌شناسی قرآن، باید گفت این بحث، بحث علمی پرچالشی است و از این رو که برای پژوهگشران ما، عرصه‌ای نو و جدید است که در این رابطه مباحث بسیاری مطرح می‌شود که باید به ابعاد آن به درستی توجه کرد و مباحث، در قالب نقدهای علمی، بررسی شود. شكی نیست كه تحقیق و پژوهش علمی در اسلام اهمیت بسیار فراوانی دارد و پر واضح است كه افكار، اندیشه‌ها و آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه زیر ساخت‌های علمی آن جامعه را تشكیل داده، بناهای علمی و نتایج عملی و تجربی فراوانی به همراه دارد. از این رو، اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خود همراه كنند؛ زیر ساخت‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهند داشت.

 

چرا نظریه‌ی تنشی امروزه در مطالعات مربوط به نشانه-معناها و گفتمان از اهمیت زیادی برخوردار است پرسشی‌است که پاسخ به آن را باید در بعد پدیداری و وجودی نشانه یافت. بررسی تنشی آیات قرآن (مطالعه موردی آیات سوره الرحمن) نشان داد که دیگر نمی‌توان نشانه‌ها را گونه‌هایی مکانیکی، کلیشه‌ای و دارای معناهای تثبیت شده دانست. بلکه با فرآیندی مواجه هستیم که ما را با تجربة ناب کنش‌گر و جریان زندة شکل‌گیری ارزش‌ها مواجه می‌سازد. این همان چیزی است که ما آن را بعد پدیداری نشانه نامیدیم. این مطالعه نشان داد که جریان معناسازی جریانی پویا و سیال است و راه نشانه‌راهی بی‌پایان.

 

فرآیند تنشی نیز به نوبة خود جریان‌هایی گستره‌ای (کمی و شناختی)، فشاره‌ای (کیفی و عاطفی)،  هم‌سو و ناهم‌سو را می‌آفریند و بالاخره همین جریان‌ها هستند که سبب تولید ارزش‌هایی می‌گردند. فرآیند تنشی گفتمان سیالیت معنا را در پی دارد و سیالیت معنا سبب سیالیت ارزش می‌شود. مهمترین دستاورد نظام تنشی و ارزشی گفتمان این است که معنا را مبتنی بر رابطه‌های صرف مفهومی و انتزاعی نمی‌داند. بلکه آن را جریانی می‌داند که بر اساس تجربة زیستی و پدیداری کنش‌گران در فرآیندی پویا و سیال بدست می‌آید. به همین دلیل است که در چنین نظامی ما با جریان معناسازی مواجه هستیم که بر اساس تجربة شهودی، حضور حسی- ادراکی، بافت، موقعیت، فرهنگ، جهت‌مندی، و موضع‌گیری کنشی در گفتمان حاصل می‌گردد.         

 

1-3- سوال‌های تحقیق

 

سوالاتی که در خصوص تحلیل گفتمان قرآن و مطالعه نشانه-معناشناختی و نظام تنشی و ارزشی این آیات پیش می‌آید عبارتند از: عناصر و اجزای تشکیل‌دهندة گفتمان قرآن کدامند؟ نقش واسطه‌ای گفتمان در تولید معنا در سوره الرحمن چیست؟ به راستی، فرایند تنشی در سوره الرحمن چگونه عمل کرده و در نهایت وجه انگیزشی و معرفتی قرآن چگونه در تعامل با هم معنا تولید می‌کنند؟

 

همچنین، گفتمان و فضای تنشی و ارزشی در گفتمان دیداری چگونه عمل می‎کنند؟

 

1-4- فرضیات تحقیق

 

ما با تکیه بر رویکردی نشانه-معناشناختی و نشانه‌شناسی پساساختگرا نشان می‌دهیم که در صورت بکارگیری دید‌گاهی پدیداری در هنگام مطالعه‌ی نشانه می‌توان همه‌ی زوایای حضور زندة آن را مورد مطالعه قرار داد.

 

از دیدگاه عملیات زبانی گفتمان، شاخص­های اصلی، هم­چون موضع­گیری گفتمان، اتصال و انفصال گفتمانی و تنش وجود دارند که می­توان به وسیله­ی آن­ها زاویه جدید از خوانش آیات سوره الرحمن بدست آورد و بر اساس این عوامل و فضای تنشی موجود در سوره نشان می‌دهد که چگونه این آیات ایجاد انگیزش در مخاطب کرده و چگونه وجه معرفتی و انگیزشی قرآن در کنار هم معنا تولید می‌کنند و بر دل و قلب مومنان و مخاطبان قرآن تاثیر می‌گذارند.

 

1-5- اهداف اصلی و فرعی

 

هدف از ارائه‌ی این مطلب بررسی بنیادی نظریه‌ی تحلیل گفتمان قرآن کریم با رویکردی نشانه-معناشناختی و تبیین جایگاه آن نسبت به شرایط تولید معنا در این گفتمان می‌باشد. هدف ما از این بررسی، علاوه بر پاسخ به پرسش‌های مزبور، طرح ویژ‌گی‌های کنش گفتمانی و مبانی نظری گفتمان قرآن، مطالعه‌ی نقش آن در معناسازی و ایجاد ارتباط پویا و سیال بین صورت و محتوا در زبان قرآن می‌باشد. 

 

ابعاد فشاره‌ای و گستره‌ای موجود در نظام تنشی شاخص‌های کمی و قابل سنجش‌اند و این ویژگی الگوی تنشی را به ابزاری دقیق در تحلیل فرایند گفتمانی هر نشانه-معنا، از جمله نشانه-معناهای قرآنی، تبدیل می‌کند. هدف معرفی نشانه‌شناسی تنشی به حیطه مطالعات قرآنی از باب نمونه فرآیند‌های گفتمانی با تکیه بر الگوی تنشی است. بررسی نظام تنشی سوره الرحمن به خوبی نشان می‌‌دهد که چگونه بین وجه معرفتی و وجه انگیزشی در قرآن تعامل و همکاری وجود دارد و این دو وجه قرآنی چگونه در کنار هم تولید معنا می‌کنند. هدف ما علاوه بر بررسی نظام تنشی گفتمان و نقش آن در تولید انواع ارزش‌ها، نشان دادن سیالیت نظام‌های نشانه-‌معنایی است.

 

1-6- روش تحقیق و روش جمع آوری اطلاعات

 

1-7- کاربرد تحقیق

 

قرآن به طور کلی ویژگی‌های ادبی و زبانی خاص و منعطفی دارد که نمی‌توان برای آن، محدودیتی قائل شد. تحلیل فرآیند‌های گفتمانی در قرآن‌کریم به نوبه خود نشان می‌دهد که مطالعه معنا در قرآن کریم می‌تواند از چارچوب سنتی مطالعه لفظ–معنا فراتر رود و متوجه تولید و صورت‌بندی نشانه-معنا در فرآیند گفتمان باشد.

 

گفتمان عملیات گفته‌پردازی است که نه تنها به واسطه آن، اشکال عظیم معنا ساز خلق می‌شوند و یا فرصت باز تولید و بازپروری می‌یابند، بلکه حجم عظیمی از تولیدات زبانی، متنی و نشانه‌ای انباشته و متورم در حافظه جمعی فرا خوانده می‌شوند، زنده می‌شوند و در رقابت با یکدیگر قرار می‌گیرند تا با ایجاد پرسپکتیو جدید منجر به تولید، بسط و توسعه معناهای نو، بدیع و غیر منتظره گردد.

 

 1-8- پیشینه تحقیق

 

زبان و ارتباط آن با نوشتار به طور جدی با نظرات نظریه‌پردازان بزرگی، هم­چون “فردینان دو سوسور”، “لویی یلمسلف”، “چالز سندرز پیرس”، “آلژیرداس ژولین گرماس”  و… مطرح شده است. این نظریه‌پردازان در این حیطه پا به این میدان ژرف نهاده­اند و صاحب سبک شده­اند. با تحلیل چنین دیدگاهی است که لایه­های نهفته و نگفته­ی به جای مانده به سطح می‌آیند و دنیایی دیگری از آثار نوشتاری متجلی می‌گردد. دهه 1950 عصر ظهور اصطلاح گفتمان در گستره علوم مختلف اجتماعی و انسانی بود. این مفهوم در كمتر از دو دهه حضوری مداوم و عمیق در اكثر رشته‌های علوم اجتماعی و ارتباطی یافت. گفتمان در معنای فنی، علمی و زبان‌شناسانه خود، اولین‌بار در اواسط دهه 1960 توسط اندیشمند معروف فرانسوی “امیل بنونیست” به‌كار گرفته شد و رواج یافت.

دیدگاه نشانه-معناشناسی گفتمانی مبحث جدیدی در علم نشانه-معناشناسی است که در طی چند سال اخیر، از سوی زبان‌شناسان و نشانه‌شناسانی چون گرمس، فونتنی و کورتز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در ایران، حمیدرضا شعیری، در این زمینه پیش رو بوده و دو کتاب و چند مقاله در معرفی نظریه‌ی نشانه-معناشناسی گفتمانی و ابعاد مختلف آن نوشته است که” تجزیه و تحلیل نشانه–معناشناسی گفتمان” (شعیری 1381) و ” راهی به سوی نشانه معناشناسی سیال” (شعیری و وفایی، 1388) از آن جمله‌اند.

راهی برای بحث های جدی تری در مورد پوشاک بانوان و اهمیت دادن به آن باشد و طراحان ما با توجهِ بیشتر به طرح هایی که ارائه میدهند، به طراحی لباس بانوان بپردازند.

 

 

 

فصل اول: کلیات

 

وقتی صحبت از پوشش اسلامی می شود، باید دید، دیدگاه اسلام در مورد پوشش چیست؟ و آیا درست است که پوشش ما، طبق آئین اسلام باشد یا نه؟ و سپس به پوشش که یکی از سفارشات مهم در دین اسلام است بپردازیم.

 

در ابتدا به تعریفی در مورد دین اسلام که البته جامع ادیان الهی و کامل ترین مرتبه از دین الهی است، می پردازیم. بدین دلیل که کامل ترین مجموعه احکام، دستورالعمل ها و معارف را در بر دارد. یعنی آن چیزی است که از سوی خداوند به وسیله پیامبر خاتم (ص) برای بشر فرستاده شده است و در آن عقاید و راهکار هایی برای سعادت و نجات انسان بیان شده است که انسان با فطرت سلیم خود آن را بصورت کلی در می یابد.

 

در این راستا موضوع جاودانگی و جامعیت اسلام را مطرح می کنیم که این ویژگی در دین اسلام باعث تمایز آن با ادیان دیگر شده و برکامل بودن و همیشگی بودن دین اسلام تأکید دارد.

 

جامعیت و جاودانگی اسلام 

خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir

 

 

1- خاتمیت

 

ویژگی خاتمیت دین اسلام بر اساس آیات وروایات مورد اجماع مسلمانان از آغاز تا کنون می باشد.

 

استاد مطهری در این زمینه بیان می کند: “از طرفی اسلام طرحی است کلی و جامع و همه جانبه و معتدل و متعادل، حاوی طرح های جزئی و کارآمد در همه ی موارد. ولی آنچه در مورد انبیاء قبلی مطرح بوده است، برنامه ی مخصوص برای یک جامعه ی خاص از جانب خدا بوده است. در دوره ی اسلام علماء و رهبران امت باید با استفاده از منابع پایان ناپذیر وحی اسلامی برنامه ی خاصی تنظیم کنند و آن را به مرحله اجرا گذارند. و از طرف دیگر بلوغ رشد فکری، اجتماعی بشر در ختم نبوت نقش دارد. زیرا اولا کتاب آسمانی خویش را مصون از تحریف نگه داشته، ثانیا برنامه ی تکاملی خود را یکجا تحویل گرفته و استفاده می کند، ثالثا ترویج و تبلیغ و اقامه ی دین، امر به معروف و نهی از منکر را به عهده گرفته که دیگر نیاز به پیامبران تبلیغی بدین وسیله مرتفع شده است ورابعا می تواند در پرتو اجتهاد کلیات وحی را تفسیر و توجیه نماید و در شرایط مختلف  مکانی و متغیر زمانی هر موردی را به اصل مربوط ارجاع میدهد، پس معنی ختم نبوت این نیست که نیاز به این تعلیمات ندارد و نبوت پایان یافته است، بلکه نیاز به وحی جدید و تجدید نبوت پایان یافته است،‌بلکه نیاز به وحی جدید و تجدید نبوت ها رفع شده است.”(مطهری ،مرتضی، خاتمیت، 71)

2-جامعیت

 

هر چند ادیان الهی قبل از اسلام (مانند یهود و مسیحیت) در زمان خود از جامعیت نسبی برخوردار بوده اند، ولی دین اسلام به اقتضای خاتمیت آن، دارای جامعیت مطلق نسبت به ادیان دیگر است. بنابر این اسلام دارای جامعیت نسبی نیست که محدود به زمان و مکان خاص باشد.